امیرحسین نادری * در سال ۲۰۱۲ جهان در مجموع یک میلیارد ۵۴۷ میلیون تن فولاد خام تولید کرد که این رقم حدود یک درصد بیش از سال ۲۰۱۱ بود ( در سال ۲۰۱۱، یک میلیارد و ۵۳۶ میلیون تن فولاد تولید شد). در حالی که گمان می‌رفت صنعت فولاد چین در سال ۲۰۱۲ با توقف رشد مواجه شود، اما این کشور به رغم از رده خارج کردن بسیاری از کارخانه‌های آلاینده و غیراقتصادی خود، باز هم با رشدی سه درصدی نسبت به سال ۲۰۱۱، ۵/۷۱۶ میلیون تن فولاد (معادل ۴۶ درصد فولاد دنیا) تولید کرد. قدرت دوم فولاد دنیا در سال ۲۰۱۲ ژاپن بود که به‌رغم ضربه سونامی در سال ۲۰۱۱ توانست تقریبا معادل سال ۲۰۱۱ فولاد تولید کند. این کشور در سال گذشته حدود ۱۰۷ میلیون تن فولاد تولید کرد.

آمریکا نیز که اکنون سال‌هاست مزیت نسبی خود را در تولید فولاد از دست داده در سال ۲۰۱۲ رشد اندک ۵/۲ درصدی تولید را تجربه کرد و به رقم ۸۸ میلیون تن تولید رسید.

اما هند با رشدی ۳/۴ درصدی حدود ۷۷ میلیون تن فولاد تولید کرد که این رقم تنها ۱۲ میلیون تن کمتر از آمریکاست و به نظر می‌رسد در سال ۲۰۱۴ هند با پشت سر گذاشتن آمریکا، سومین قدرت بزرگ فولادی دنیا شود. هند کمتر از یک دهه قبل سالانه حدود ۳۰ میلیون تن فولاد تولید می‌کرد، اما با توسعه استخراج سنگ آهن و اقدامات مناسب مدیریتی به رغم کمبود جا و مشکلات زیست محیطی در حال تصاحب عنوان‌های جهانی از سال ۲۰۰۵ به این سو است. هند در حال حاضر بزرگ‌ترین تولیدکننده آهن اسفنجی در دنیا است و با توجه به تقاضای بسیار بالا برای فولاد در آن کشور پیش‌بینی می‌شود در آینده نزدیک به جمع سه تولیدکننده برتر فولاد در جهان بپیوندد.

اما روسیه به عنوان غول بزرگ فولاد دنیا در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی به‌رغم رشد ۵/۲ درصدی تولید در سال ۲۰۱۲، با ۷۰ میلیون تن تولید، مقامی بهتر از پنجم در دنیا را به دست نیاورد.

کره جنوبی نیز با ۶۹ میلیون تن تولید ششمین قدرت و آلمان با ۴۲ میلیون تن تولید هفتمین قدرت دنیا در سال گذشته میلادی بودند. البته آلمان کاهش ۷/۳ درصدی تولید را نیز تجربه کرد. اما قدرت نوظهور دیگر فولاد جهان در سال ۲۰۱۲ ترکیه بود. این کشور که از سنگ‌آهن و انرژی فراوان بهره‌ای نبرده، توانسته با مدیریت منابع و تصاحب بازارهای تشنه و ارزشمند آسیای میانه، خاورمیانه عربی و ایران یک‌تنه بازار تشنه غرب آسیا را سیراب کند. این کشور در سال ۲۰۱۲ به تنهایی حدود ۳۶ میلیون تن فولاد (عمدتا از ضایعات فلزی سایر کشورها) تولید کرده است.

برزیل و اوکراین نیز در سال ۲۰۱۲ نهمین و دهمین قدرت‌های فولادی دنیا بوده‌اند. برزیل با تولید حدود ۳۵ میلیون تن و اوکراین با تولید ۳۳ میلیون تن سال گذشته میلادی را به پایان بردند در حالی که هر دو این کشورها کاهش تولید را شاهد بودند. به ویژه اوکراین که با کاهش تولید ۶/۶ درصدی مواجه شد.

ایتالیا، تایوان، مکزیک، فرانسه و ایران قدرت‌های ۱۱ تا ۱۵ فولاد در سال ۲۰۱۲ بودند که در بین این کشورها رشد اصلی تولید نصیب ایران شد. ایران با رشدی ۶/۹ درصدی در جایگاه پانزدهم دنیا قرار گرفت که نسبت به سال ۲۰۱۱ صعودی یک پله‌ای داشته است.

در رده کشورهای ۱۶ تا ۲۰، نام اسپانیا، کانادا، انگلستان و لهستان و اتریش دیده می‌شود که کاهش تولید ۱/۱۲ درصدی اسپانیا چشم‌گیر است.

در میان ۴۰ کشور برتر تولیدکننده فولاد درجهان در سال ۲۰۱۲، ایران دارای بیشترین میزان رشد بوده است که نسبت به سال قبل دارای رشدی ۶/۹ درصدی بوده و پس از آن کانادا با رشد ۹/۵ درصدی و ترکیه با رشد تولید ۲/۵ درصدی در رده‌های بعدی قرار داشته‌‌اند.

برترین شرکت‌های تولیدکننده فولاد

در میان بزرگ‌ترین شرکت‌های تولیدکننده فولاد در جهان شرکت ایمیدرو با ۶/۱۳ میلیون تن فولاد خام از رتبه ۲۸ به رتبه ۲۳ صعود کرده است. در این میان شرکت‌های آرسلور میتال، نیپون استیل - شرکت فولاد سامیتومو و گروه هبی در رتبه‌های اول تا سوم هستند.

تکنولوژی تولید

براساس اطلاعات منتشر شده سال ۲۰۱۲ حدود ۶/۶۹درصد از کل فولاد دنیا از روش کوره بلند و توسط کنورتور تولید شده است در حالی که سهم کوره قوس ۳/۲۹درصد و کوره‌های باز حدود ۱/۱درصد بوده است. چین به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد جهان حدود ۹۰درصد از محصول خود را با روش‌های اکسیژنی (کوره بلند) تولید کرده و در اتحادیه اروپا ۵۸درصد و در خاورمیانه (شامل ایران) حدود ۱۰درصد از این روش استفاده شده است.

مصرف فولاد درجهان

مصرف فولاد نیز نسبت به سال ۲۰۱۱ با رشدی ۲/۱درصد در سال ۲۰۱۲ به ۱۴۱۳ میلیون تن رسیده است.البته در سال ۲۰۱۲ مصرف فولاد در ایران از ۹/۲۰ در سال ۲۰۱۱ به ۲/۱۸ در سال ۲۰۱۲ افت داشته است که بخشی از آن ناشی از تحریم ایران و مشکلات مربوط به واردات بوده است. به همین دلیل سرانه مصرف فولاد در ایران نیز از ۲۸۰ کیلوگرم به ازای هر نفر به ۲۴۰ کیلوگرم تنزل پیدا کرده در حالی که سرانه مصرف جهانی همچنان نسبت به سال‌های قبل صعود داشته است.

تولید چدن

تولید چدن نیز در ایران برخلاف روند جهانی کاهش داشته است و از ۲/۲ میلیون تن به ۱/۲ میلیون تن رسیده است.

آهن اسفنجی

همچنین تولید آهن اسفنجی در کشور دارای رشد مناسبی بوده است به صورتی که تولید آن از ۹/۶ میلیون تن در سال ۲۰۰۶ به ۶/۱۱ میلیون تن در ۲۰۱۲ رسیده است. روند کلی تولید جهانی نیز در تولید آهن اسفنجی صعودی بوده است.

سنگ‌آهن و تجارت منطقه‌ای آن

تولید سنگ‌آهن نیز در سال ۲۰۱۱ حدود ۱۹۲۲ میلیون تن بوده است که مانند گذشته کشورهای استرالیا، برزیل، چین و هند در رتبه‌های اول تا چهارم قرار دارند و در کل ۷۳درصد از کل سنگ آهن جهان را استخراج می‌کنند.

بیشترین میزان واردات سنگ‌آهن مربوط به کشورهای چین، ژاپن و اتحادیه اروپا بوده است و بیشترین صادرات به دلیل حضور استرالیا و برزیل مربوط به اقیانوسیه و آمریکای جنوبی است.

همچنین حوزه خاورمیانه و جنوب آفریقا در سال ۲۰۱۱ خالص صادراتی معادل ۴/۵۸ میلیون تن و در سال ۲۰۱۲، ۴/۶۰ میلیون تن داشته است که بیانگر توان منطقه برای صادرات سنگ‌آهن است در حالی که کشورهای عضو اتحادیه اروپا، سایر کشورهای اروپایی و آسیا از مناطقی هستند که واردات سنگ‌آهن دارند.

تجارت جهانی فولاد

با بررسی صادرات و واردات جهانی فولاد در سال ۲۰۱۲ مشخص می‌شود که آمریکا با اینکه سومین قدرت تولید فولاد در جهان است اما همچنان بزرگ‌ترین واردکننده فولاد در جهان است. میزان واردات این کشور در سال ۲۰۱۲ بیش از ۳۱ میلیون تن بوده است. اتحادیه اروپا، آلمان و کره جنوبی در رتبه‌های بعدی قرار دارند. از طرف دیگر بزرگ‌ترین صادرکننده فولاد در این سال کشور چین بوده است که با نزدیک به ۵۵ میلیون تن رتبه نخست را به خود اختصاص داده است. اتحادیه اروپا، ژاپن و کره جنوبی در این رتبه‌بندی در رده‌های بعدی قرار دارند.

نکته قابل توجه در این بخش آمار مربوط به خالص صادرات و واردات در کشورهای مختلف است که در این لیست ایران رتبه هفتمین واردکننده فولاد در جهان را دارا است در واقع در سال ۲۰۱۲ ایران ۳/۵ میلیون تن کمبود فولاد خود را از طریق واردات تامین کرده است.

البته در این حالت (خالص صادرات و واردات) نیز آمریکا همچنان بزرگ‌ترین واردکننده فولاد در جهان و چین بزرگ‌ترین صادرکننده فولاد جهان است.

تجارت منطقه‌ای

در بررسی تجارت منطقه‌ای فولاد منطقه خاورمیانه دارای بیشترین میزان واردات محصولات فولادی است به نحوی که در سال ۲۰۱۲ این منطقه ۲/۵۲ میلیون تن واردات داشته است و در رتبه دوم سایر کشورهای آسیایی قرار دارند. در این میان چین با ۲/۴۱ میلیون تن صادرات برترین صادرکننده جهان بوده است و کشورهای منطقه CIS و ژاپن در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند.

میزان صادرات در سال‌های گذشته از مجموع تولید جهانی حدود ۲۹درصد بوده است و این در حالی است که در سال‌های قبل از ۲۰۰۸ این درصد در حدود ۳۵درصد بوده است.

گروه محصولات صادراتی

در بخش صادرات جهانی محصولات مختلف فولادی در سال ۲۰۱۲ بیشترین سهم مربوط به محصولات گرم نورد (ورق و کویل) با میزان ۱/۵۹ میلیون تن بوده و پس از آن شمش و محصولات نیمه ساخته با ۱/۵۸ میلیون تن قرار گرفته‌اند و در رتبه سوم اتصالات و لوله‌های فلزی با ۷/۴۰ میلیون تن قرار گرفته است.

صادرکنندگان و واردکنندگان غیرمستقیم فولاد در سال ۲۰۱۱

در لیست برترین صادرکنندگان غیرمستقیم فولاد در سطح جهان چین، ژاپن و آلمان قرار دارند و در لیست برترین واردکنندگان غیرمستقیم آمریکا، آلمان و چین قرار دارند و در نهایت در لیست خالص صادرکنندگان چین، ژاپن و کره جنوبی و در لیست خالص واردکنندگان نهایی آمریکا، روسیه و کانادا قرار دارند.

همچنین در تراز مصرف نهایی کشورها چین با ۵۷۷ میلیون تن و آمریکا با ۱۰۲ میلیون تن در بالای جدول قرار گرفته‌اند و رتبه سوم با ۵۰ میلیون تن در اختیار روسیه است.

فولاد حاصل از ریخته گری مداوم

در سال ۲۰۱۲ مجموعا در جهان ۱۴۶۸ میلیون تن فولاد از فرآیند ریخته‌گری پیوسته تولید شده است که نسبت به سال ۲۰۱۱ دارای رشدی حدود یک درصد بوده است. در ایران در سال ۲۰۱۰ میزان تولید ۱۲ میلیون تن و در سال ۲۰۱۱ به ۲/۱۳ میلیون تن رسیده است و در سال ۲۰۱۲ با رشدی ۱۰ درصدی به میزان ۵/۱۴ میلیون تن ارتقا یافته است. ملاحظه می‌شود که در این بخش نسبت رشد در ایران ۸/۹ برابر متوسط رشد جهانی بوده است.

تجارت قراضه آهنی

در میان برترین صادرکننده‌های قراضه در جهان نام آمریکا در صدر لیست قرار می‌گیرد به نحوی که این کشور در سال ۲۰۱۲ با صادر کردن ۴/۲۱ میلیون تن قراضه به تنهایی ۲۱ درصد از صادرات جهانی را در اختیار داشته در این میان کشور آلمان نیز در این سال ۱۰ میلیون تن قراضه صادر کرده است. بازار اصلی این قراضه‌ها کشور ترکیه است این کشور در سال ۲۰۱۲ به عنوان هشتمین تولیدکننده محصولات فولادی، ۴/۲۲ میلیون تن قراضه وارد کرده است در این لیست کره جنوبی با ۱/۱۰ میلیون تن در رتبه دوم واردات قراضه فولادی قرار دارد.

در مورد تجارت منطقه‌ای قراضه مشخص می‌شود که سایر کشورهای اروپایی (به غیر از کشورهای عضو اتحادیه اروپا) و سایر کشورهای آسیایی (به غیر از ژاپن) به عنوان واردکنندگان اصلی قراضه و اتحادیه اروپا و NAFTA (آمریکا، کانادا و مکزیک) به عنوان بزرگ‌ترین صادرکنندگان هستند.

* عضو کمیته راهبردی Word Steel