بازار آزاد جای بورس کالا را می‌گیرد؟

گروه بورس کالا - حمزه بهادیوند چگینی: نگاهی به آمارهای تالار محصولات پتروشیمی که از مطالعه معاملات هفتگی بورس کالای ایران به دست می‌آید نشان می‌دهد در فاصله سه هفته گذشته دو اتفاق توأم در حال وقوع است؛ نخست اینکه هر هفته میزان عرضه‌های بورس کالا در مورد محصولات پتروشیمی نسبت به هفته قبل کاهش بیشتری را تجربه کرده و دوم اینکه به تدریج نسبت تقاضا به عرضه در این تالار کاهش یافته است که این می‌تواند به معنای استیصال خریداران از خرید از این بازار و رغبت بیشتر آنها به بازار آزاد باشد. سه هفته قبل این نسبت در تالار محصولات پتروشیمی ۶/۲ درصد بود و با گذشت یک هفته این رقم به ۵/۲ و پس از آن در هفته قبل به ۲/۲ رسید. معنای این نسبت آن است که چند برابر عرضه در این تالار، تقاضا صورت گرفته و از آنجا است که این نسبت مدام کاهش یافته است (با استناد به این امر که عرضه‌ها روند کاهشی داشته است)، بنابراین باید گفت تقاضا در این بازار کاهش یافته است.

از طرف دیگر همچنین کاهش مداوم نسبت حجم معاملات به میزان عرضه‌ها مبین این موضوع است که هر هفته نسبت به هفته قبل از آن سهم کمتری از عرضه‌ها به دست مشتریان رسیده است و عوامل متعددی از جمله قیمت‌ها یا نهایی نشدن معامله در زمان انجام معاملات باعث شده است بخش کمتری از کالای عرضه شده به دست مشتری برسد.

خود این موضوع نیز می‌تواند عامل انتقال معاملات به بازارهای غیربورسی باشد، کما‌اینکه به گفته یکی از فعالان بازار محصولات پتروشیمی حرکت خریداران در بازار این محصولات به حدی است که قیمت‌ها در بازار هر روز روند فزاینده‌ای را تجربه می‌کنند. بررسی دنیای اقتصاد نشان می‌دهد در سه هفته گذشته نسبت سهم معاملات انجام شده در تالار محصولات پتروشیمی از کل عرضه‌های صورت گرفته در این تالار به ترتیب با نسبت‌های ۶۹، ۶۸ و ۶۱ درصد مواجه بوده است که مؤید تغییرات کاهشی این نسبت در هر هفته نسبت به هفته قبل است.

البته در این میان افت آنی ۷ واحد درصدی هفته قبل در این نسبت و کاهش ۳/۰ واحدی در نسبت تقاضا به به عرضه می‌تواند به این دلیل باشد که یک روز معاملاتی کمتر از هفته‌های قبل تجربه شده است. این در حالی است که نسبت آخر مورد بررسی ما نسبت حجم معامله به کل تقاضا است و این نسبت نشان می‌دهد چه نسبتی از میزان تقاضای موجود به معامله منتهی شده است و این نسبت در رقم ۲۷ درصد ثابت باقی مانده است و این نشان می‌دهد تالار محصولات پتروشیمی در هفته‌های اخیر تنها توانسته ۲۷ درصد از کل تقاضای بازار این محصولات را پاسخگو باشد به عبارتی ۷۳ درصد دیگر در بازار آزاد مبادرت به خرید کرده‌اند.

دلیل این امر چیست؟ پیش از این و در گزارش‌های مفصل تر بررسی شد که جایگاه بورس کالا به عنوان یک بازار متشکل با قوانین معتبر و نظارت‌های درست و منطقی باید تقویت شود، اما به نظر می‌رسد این موضوع در حال تضعیف شدن است. درگذشته شرکت‌های پتروشیمی موظف بودند محصولات خود را در بورس کالا عرضه کنند و با شرکت‌هایی که خارج از بورس عرضه می‌کردند برخورد می‌شد.

در آن زمان عرضه‌های بورس کالا به چند برابر رقم کنونی می‌رسید. به عنوان مثال در فاصله ۲۰ تا ۲۵ آبان ماه سال قبل، ۳۷۸ هزار تن محصول در تالار پتروشیمی عرضه شده که در حدود ۵/۴ برابر رقم همین دوره در سال ۹۲ است. در آن زمان ۳۶۶ هزار تن تقاضا در بورس کالا برای این میزان عرضه شکل گرفت. با یک تقسیم ساده می‌توان دریافت که نسبت تقاضا به عرضه ۹۶/۰ است و مقایسه با شرایط کنونی نشان می‌دهد تالار محصولات پتروشیمی بسیار فعال‌تر از اکنون بوده و این رقم به ۲/۲ در هفته مشابه امسال رسیده است. حال اگر نسبت حجم معامله به تقاضا را در این دو دوره بررسی کنید (حجم معامله در دوره ۲۰ تا ۲۵ آبان ۹۱ برابر با ۲۱۶ هزار تن بوده است) می‌بینیم که ۶۰ درصد تقاضای بازار پاسخ داده شده است که در مقایسه با ۲۷ درصد کنونی باید گفت نیمی از متقاضیان بازار در مدت یک سال گذشته از بورس کالا خارج شده‌اند.

در این زمینه باید گفت بورس کالا به وظایف خود عمل کرده و می‌کند. به عنوان نمونه سر‌و‌سامان دادن به معاملات در زمان مچینگ یکی از این موضوعات است، اما این موضوع نتوانسته جلوی روند رو به افت معاملات در این بازار را بگیرد. به عبارت دیگر باید گفت مشکل از بیرون بورس کالا باید پیگیری شود. وزارت صنعت، معدن و تجارت در این زمینه وظیفه دارد هدایت معاملات به بورس کالا را در دستور کار قرار دهد؛ اتفاقی که به نظر می‌رسد به فراموشی سپرده شده است. البته صراحت شرکت ملی صنایع پتروشیمی در لزوم توقف مبادلات پتروشیمی در بورس کالا (البته هرچند زود پس گرفته شد) نشان داد دولت به این بازار نگاهی دقیق ندارد. این در حالی است که بورس کالا با ابزارهایی که در دست دارد می‌تواند دخالت دقیق‌تری در روند قیمت‌ها داشته باشد.

در حال حاضر قیمت دلار روند کاهشی در پیش گرفته، اما احتمال افزایش قیمت‌های جهانی و افزایش تقاضا برای این محصولات ممکن است روند افزایشی قیمت‌ها را در بازار رقم بزند، کمااینکه این روزها قیمت‌ها در بازار روند رو‌به رشدی را تجربه کرده و در این بین نقش بورس کالا نادیده گرفته شده است. به نظر می‌رسد بورس کالا در حال فاصله گرفتن از وظیفه اصلی آن است و در این شرایط بازار آزاد جای بورس کالا را خواهد گرفت که این خطری بزرگ برای اقتصاد کشور محسوب می‌شود.