تشکیل کار گروه ویژه برای معامله محصولات کشاورزی در بورس کالا

بیتا احمدی

بورس جدید کالا به‌طور رسمی از روز یکم شهریور ماه سال جاری کار خود را آغاز کرده و معاملات محصولات فلزی از آن تاریخ به بعد در شرکت جدید به ثبت می‌رسد. محصولات بخش کشاورزی نیز قرار است از یکم مهرماه در رینگ مبادلاتی بورس کالایی کشور مورد دادوستد قرار گیرد. در حال حاضر کار گروه‌های ویژه‌ای تشکیل شده است تا محصولات کشاورزی در موعد مقرر در شرکت جدید بورس کالا به ثبت برسد.

در واقع اگر زیرساخت‌ها و ساختارهای این بورس جدید محکم باشد بورس کالا کشورمان می‌تواند به قوی‌ترین بورس کالای منطقه تبدیل شود به‌طوری‌که در آن آذربایجانی‌ها و روس‌ها بیایند با قیمت واقعی نفت و گاز خریداری کنند، هندی‌ها فولادشان را بیاورند و در بورس کالا تهران به‌فروش برسانند. اگر به قوی‌ترین بورس کالای خاورمیانه تبدیل شویم حجم بالای مصرف کالاهای کشاورزی اعم از گندم، ذرت و برنج در این بورس معامله خواهد شد.

در‌خصوص حضور محصولات کشاورزی در بورس جدید کالا با تنها نماینده این بخش در هیات مدیره بورس کالا یعنی دکتر حسین خزلی‌خرازی مدیرکل اسبق حراست بورس اوراق بهادار و مدیرعامل شرکت کارگزاری بانک کشاورزی به گفت‌وگو نشسته‌ایم که متن آن در پی می‌آید:

با توجه به اینکه شما تنها نماینده بخش کشاورزی در هیات مدیره بورس کالا هستید چه پیشنهاداتی برای پیشرفت و ارتقای این بخش در بورس کالا مطرح کرده‌اید؟

دیدگاه خود من و خوشبختانه سایر اعضای هیات مدیره و مدیرعامل شرکت بورس کالا یک مقداری با نگرانی‌هایی که بعضا در‌خصوص بخش کشاورزی و جایگاه آن در بورس کالا مطرح می‌شود فرق دارد و آن اینکه ما احساس می‌کنیم اصلا دو بخش مجزا و منفک نیستیم که یکسری بگویند ما فلزی هستیم سری دیگر بگویند ما از بخش کشاورزی آمده‌ایم.

نه، اینطور نیست یک بورسی کالایی تشکیل شده در کشور و این بورس برنامه‌های بسیار مفصلی برای توسعه بخش مالی کالاها دارد.

به طور مثال: نمی‌توانیم در آینده بگوییم یک دسته کارگزار داریم که محصولات پتروشیمی معامله می‌کنند، به زودی سیمان وارد بورس کالا خواهد شد نمادها و دستورالعمل‌های آن تعریف شده و وزیر بازرگانی نیز اخیرا در مصاحبه‌اش موافقت کرده است.

در واقع به محض اینکه هیات دولت از خروج سیمان از سبد حمایتی موافقت کند بهترین و سریع‌ترین جای معاملات متمرکز و مدرن سیمان بورس کالا خواهد بود.

بنابراین به هیچ وجه نمی‌توانیم بگوییم یک دسته کارگزار سیمانی بر روی این کالا کار خواهد کرد.

از شما خبرنگاران هم خواهش می‌کنم به این دو دستگی دامن نزنید بلکه در صدد برطرف کردن آن نیز برآیید.

دیدگاه ما این است که یک بورس کالا شکل گرفته که برنامه‌های زمان‌بندی شده کوتاه، میان و دراز مدت دارد.

در آینده این بورس یک عده کارگزار خواهد داشت که بر اساس صلاحیت‌ها و توانمندی‌هایش همه محصولات را معامله خواهد کرد نه صرفا محصولات میلگرد و تیرآهن بلکه اعم از محصولات کشاورزی و فلزی را مورد معامله قرار خواهد داد.

وظیفه هیات‌مدیره بورس کالا چیست؟

وظیفه هیات‌مدیره بورس جدید کالا این است که بتواند زیرساخت‌ها و ساختارهای بنیادی را پایه‌گذاری کند که مجموعه مسوولان نظام بتوانند به این بورس کالایی اعتماد کرده و عموم کالاهایی را که امکان معامله آن در این بورس است را وارد رینگ مبادلاتی این بورس کند.

امیدواریم این مجمومعه مدیریتی بتواند کاری کند که محصولات نفت، پتروشیمی و سایر محصولات فلزی مثل طلا، نقره و سایر کالاهای کشاورزی که امکان معامله آن در بورس‌های کالایی را دارند به این بورس اضافه شود و مورد معامله قرار گیرد.

اعضای هیات‌مدیره بورس کالا به اضافه مدیرعامل هشت نفر هستند که می‌نشینند و در خصوص مسائل این بورس گفت‌و‌گو می‌کنند و از این هشت نفر تنها یک نفر گرایش کشاورزی دارد و این شاید این شائبه را ایجاد کند که مباحث مربوط به کشاورزی ضعیف و مغفول واقع شود. اما به دلیل پتانسیل بسیار بالایی که بخش کشاورزی دارد، این قول را می‌دهم که دیدگاه تجاری و سودآوری شرکت بورس کالا حکم می‌کند که همه اعضای هیات‌مدیره به دنبال رونق بخش کشاورزی باشند.

بر طبق آمارهای موجود معاملات بخش کشاورزی کمتر از یک درصد است، اگر ما بتوانیم این رقم را در بورس کالا به ۵درصد برسانیم حجم معاملات کالای کشاورزی و درآمد کارگزاری‌ها و همین طور درآمد خود بورس کالا افزایش پیدا خواهد کرد.

برای اینکه شاهد رونق معاملات بخش کشاورزی در بورس کالا باشیم از مسوولان نظام چه انتظاری دارید؟

اقتصاد کشاورزی ما مشکلات جدی دارد که بورس کالا به عنوان یک بازار متشکل دست دوم امکان حل آنها را ندارد، مگر اینکه همکاری و هماهنگی از سوی سازمان جهاد کشاورزی، وزارت بازرگانی و بانک کشاورزی صورت پذیرد.

در واقع بدون همکاری سازمان‌های فوق هیچ امیدی به رونق معاملات بخش کشاورزی در بورس کالا نیست!

در همین‌جا و از این فرصت استفاده می‌کنم و تقاضا دارم مدیران و کارشناسانی را به صورت کار گروه‌های ویژه تشکیل دهند و هیات‌مدیره و مدیران بورس کالای کشور را یاری دهند تا این بورس نوپا بتواند شاهد رونق معاملات بخش کشاورزی نیز باشد.

به طور مثال: بانک کشاورزی سالانه چندین هزار میلیارد تومان اعتبار به بخش کشاورزی می‌دهد، همانطور که مستحضر هستید سایر بانک‌ها نیز طبق مصوبه هیات دولت مجبور هستند ۲۵درصد تسهیلات را به بخش کشاورزی اختصاص دهند.

بانک ملت عمده خرید‌های گندم را دارد تضمین می‌کند.

عمده تسهیلات بانک ملی به بخش دانه‌های روغنی اختصاص پیدا کرده است.

اگر شبکه بانکی کشور پرداخت تسهیلات را منوط به انجام معامله در بورس کالا و توسط کارگزار خودشان کند، علاوه بر اینکه حجم معاملات کالای کشاورزی افزایش خواهد یافت بورس کالا رونق پیدا کرده و کارگزاری خود بانک‌ها نیز تقویت خواهد شد.

در واقع بدین صورت کمک بزرگی به شفافیت و سلامت معاملات کالاهای کشاورزی در بورس کالا خواهد شد.

همین‌طور اگر شبکه بانکی باز شدن اعتبارات اسنادی را برای واردات کالاهای کشاورزی و کالاهای پذیرفته شده در بورس کالا مثل میلگرد، تیرآهن و سیمان در آینده مهیا کند. معامله این کالاها در بورس کالا راحت‌تر انجام خواهد گرفت و حضور اوراق آتی نیز کمک بسیار بزرگی به بورس کالا خواهد کرد، بنابراین می‌بینید کارهای زیادی می‌شود برای رونق بورس کالا انجام داد اما مجموعه مسوولان نظام باید بخواهند و این کار را انجام دهند.

شایعاتی وجود دارد مبنی بر اینکه بورس کالا در واقع باز هم بورس فلزات است، برای اینکه بورس کشاورزی قرار بود، منحل اعلام شود این ادغام صورت گرفته آیا همین‌طور است؟ نظر شما در این خصوص چیست؟

این انحلال بورس کشاورزی که فرمودید «انحلال» کلمه درستی برای این ادغام نیست. به لحاظ قانونی نیز کلمه انحلال صحیح نیست زیرا پوسته سازمان کارگزاران (هر دو به صورت قبلی) باقی خواهد ماند. تنها فعالیت‌ها به شرکت جدید منتقل می‌شود. بورس فلزات اعلام کرد اتمام فعالیت و از یک شهریورماه سال‌جاری کار را به شرکت جدید تحویل داد، بورس کشاورزی نیز تا یک مهرماه به بورس کالای کشور خواهد پیوست، بنابراین انحلال هیچ یک از بورس‌ها مدنظر نبوده است.

به نظر شما کارگزاران بورس کالا باید به طور تخصصی بر روی کالاهای کشاورزی و فلزی کار کنند یا کار تلفیقی انجام دهند؟

در کوتاه‌مدت (تا پایان سال ۸۶) طبیعی است که این دو دسته کارگزار باید کارهای تخصصی خودشان را دنبال کنند اما یکی از برنامه‌های هیات‌مدیره بورس کالا بازنگری بر روی رتبه‌بندی، طبقه‌بندی و به طور کلی آیین‌نامه‌های کارگزاران است در این بازنگری ممکن است مجوزهای جدید برای کارگزاران جدید صادر شود و محدودیت‌های جدی برای کارگزارهای راکد و غیرفعال ایجاد شود.

ایده شما در هیات‌مدیره بورس کالا برای کارگزاران چیست؟

ایده کلی ما در هیات‌مدیره بورس جدید کالا و شخصی من این است که در آینده میان‌مدت یک کارگزار به دلیل اینکه یک نهاد مالی است و وظیفه یک کارگزار واسطه‌گری مالی است هر شرکت کارگزاری باید بتواند در تمام کالاهای پذیرفته شده در بورس کالا فعال بوده و مبادرت به خرید و فروش آنها کند.

اما در کوتاه‌مدت نمی‌توان انتظار داشت کارگزاری که ذرت و جو معامله می‌کرده الان بتواند تیرآهن و میلگرد دادوستد کند، درواقع تخصص و توانایی در بازاریابی تیرآهن و فولاد ندارد.

اما اگر بازنگری و رتبه‌بندی بر روی کار کارگزاری‌ها انجام شود سرمایه و تخصص نیروی انسانی آنها مشخص شود کارگزارها می‌توانند در آینده بخش‌های مجزایی داشته باشند که در بخش بازاریابی یکی از محصولات را بر عهده گیرد.

چه کارهایی تا به الان برای بخش کشاورزی در قسمت اجرایی بورس کالا انجام شده است؟

جلسات متعددی با کارگزارهای کشاورزی و هیات‌مدیره با حضور شخص مدیرعامل بورس کالا ترتیب دادیم.

جلسات متعددی با دبیرکل بورس کالا و هیات‌مدیره قبلی سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی برقرار شد و همچنین یک کار گروهی در هیات‌مدیره بورس جدید کالا برای انتقال وظایف این دو بورس (بورس کشاورزی و بورس کالا) تشکیل شده یک بررسی نیز بر روی ساختار نیروی انسانی موجود در بورس کشاورزی قدیم برای اینکه از چه نیروها و تخصص‌هایی در شرکت جدید استفاده کنیم تشکیل شد و مورد واکاوی قرار گرفت. تمامی این کارها نیز بدین دلیل است که ضرب‌العجل یکم مهر ماه را بتوانیم انجام داده و وظایف بخش کشاورزی بورس جدید را متحول بگیریم و از آن تاریخ معاملات در شرکت جدید به ثبت برسد.

در طی سه جلسه رسمی هیات‌مدیره بورس کالا و بیش از دوازده کمیسیون فرعی آن کلیه آیین‌نامه‌های استخدامی نیروی انسانی و معاملات را مصوب کردیم و مقرر شد کار گروهی برای انتقال تک‌تک وظایف آغاز به کار کند.

آیا معاملات بورس کالا در بخش کشاورزی رونق پیدا خواهد کرد؟ پیش‌بینی شما در این خصوص چیست؟

روند معاملات بخش کشاورزی امسال روبه رشد بوده اگر حجم معاملات را چه به لحاظ تناژ و ریالی در نظر بگیریم، بیش از ۳۰درصد نسبت به سال گذشته رشد داشته است.

من همین روند را پیش بینی می‌کنم تداوم پیدا کند و در شرکت جدید نیز این وضعیت ادامه یابد. اما این رضایت‌بخش نخواهد بود، این روند می‌تواند ۲۰برابر شود.

اگر بتوانیم شکر و عمده محصولات وارداتی جو و ذرت را در بورس کالا عرضه کنیم به راحتی معاملات بخش کشاورزی در بورس کالا به ۲۰برابر خواهد رسید.

اما به هر ترتیب این نرخ رشد را قطعا حفظ خواهد کرد.

چه مشکلاتی در بخش کشاورزی باعث خواهد شد معاملات آن در بورس کالا رونق نگیرد؟

ببینید بورس، بازار رقابت کامل است، اگر مسوولان اعتقادی به رقابتی‌بودن و حراج واقعی نداشته باشند، اعتقادی به آزاد بودن دست فعالان و کنترل بازار به وسیله نیروهای عرضه و تقاضا نداشته باشند بورس کالا رونق پیدا نمی‌کند.

به طور مثال: اگر خرید‌های تضمینی بدین‌ترتیب ادامه پیدا کند و واردکننده‌ها علاقه‌ای به آوردن محصولاتشان به بورس نداشته باشند، طبیعی است که نرخ‌های رشد تا همین اندازه باقی خواهد ماند و رضایت‌بخش نخواهد بود.

یکی از دلایلش نیز این است که بورس در کشورهایی که اقتصاد زیرزمینی یا اقتصاد پنهان آن فعال‌تر از بخش واقعی اقتصاد است، بورس پا نمی‌گیرد. تا مادامی‌که واردکننده‌ای به دلیل اینکه حجم معاملاتش ضبط و ثبت نشود، به دلیل فرار مالیاتی علاقه‌ای ندارد کالایش در بورس عرضه شود. بنابراین در اینجا نقش دولت و مسوولان مالیاتی بیش از پیش مشخص می‌شود که باید برای کالاهای کشاورزی یا معافیت مالیاتی تصویب کنند یا یک نرخ ثابت مالیاتی تعیین نمایند. مانند فعالان بازار سرمایه که در هنگام فروش سهام خود تنها ۵/۰درصد مالیات از آنان اخذ می‌شود.

در‌حال‌حاضر فعالان بخش کشاورزی مطمئن نیستند که مالیاتی اخذ خواهد شد یا خیر.

و اگر معاملاتش به طور شفاف ثبت و ضبط شود، آیا متضرر خواهد شد یا سود خواهد کرد. باید اعتماد آنان را جلب کرد.

یکی دیگر از مشکلات بخش کشاورزی کشورمان این است که ما در ایران تولیدکننده، انباردار و توزیع‌کننده بزرگ کالای کشاورزی نداریم و اصولا بورس جای خرده‌پاها نیست.

یعنی کشاورزی که جو، ذرت و یا برنج می‌کارد و نمی‌تواند در بورس عرضه کند.

در واقع آن تنظیماتی که بازار اولیه کالای کشاورزی می‌خواهد تولید در سطح صنعتی و مکانیزه یا انبارداری و تجارت تجار بزرگ که بتوانند تعداد زیاد با حجم بالا کالا خریداری کنند و به فروش برسانند در بخش کشاورزی نداریم.

از طرف دیگر، استاندار نبودن تنوع گونه‌های محصولات کشاورزی مثلا برنج دم‌سیاه لنگرود خودش ۱۵ نوع است و در یک روستا عملیات کاشت، داشت و برداشت آن مکانیزه نیست براساس کار نیروی انسانی خرد است.

به دلیل اینکه کشاورزی در کشور ما مکانیزه نبوده و به روش سنتی انجام می‌گیرد بورس کشاورزی ما نتوانست رشد کند.

یک کشتی ذرت از برزیل می‌آید سر و ته کشتی تمامی محصول به یک شکل و اندازه است به دلیل اینکه به صورت مکانیزه به عمل آمده و نیروی انسانی دخالت کمتری در آن داشته در نتیجه قیمت تمام شده آن محصول بسیار پایین است اینها مشکلات جدی بخش کشاورزی است که بورس کالا به عنوان بازار دست دوم محصول نمی‌تواند این کارها را انجام دهد، اینها را متولیان امر باید به انجام برسانند.

تنها اگر بورس کالا بتواند اوراق مشتق از کالا یعنی قراردادهای آتی و اختیار معاملات را رونق بخشد کمک بسیار بزرگی به بازار دست اول کرده است.

یعنی اگر قراردادهای تحویل آتی ذرت برود بالا نشان‌دهنده این است که ذرت کمیاب شده، بنابراین کشاورز و یا بازرگان میانی باید برنامه‌ریزی کند در آینده بیشتر بکارد و یا وارد کند.

یکی از فلسفه‌های وجودی بورس‌های کالا تنظیم بازار دست اول (تولید) است، در واقع کمک و برنامه‌ریزی برای تولید محصول.

نحوه نظارت سازمان بورس اوراق بهادار بر روی بورس کالا چگونه خواهد بود؟

سازمان بورس به عنوان یک نهاد دولتی نظارت بر بازار سرمایه و بازار کالا را برعهده خواهد داشت و مهم‌ترین وظیفه آن نظارت بر صحت و سلامت و همینطور شفافیت معاملات در بورس است، منصفانه بودن معاملات چیزی است که در تمام نشریات و ادبیات بورسی‌‌ها و مدیریت‌های مالی بر آن تاکید شده و برعهده نهاد نظارتی بورسی گذاشته شده است.

در واقع سازمان بورس اوراق بهادار تهران هم به عنوان ضابط قوه قضائیه و قوه مجریه باید شفافیت و سلامت معاملات هر دو بورس اوراق بهادار و بورس کالا را تضمین نماید.