محمود گنابادی *

قراردادهای اختیار معامله، محبوب‌‌ترین و مهم‌‌ترین اوراق مشتقه است که نه تنها ریسکی به مراتب کمتر از قراردادهای آتی دارند، بلکه راهبردهای متعددی برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری و کسب سود داشته و با قراردادهای آتی در این مقام قابل‌مقایسه نیستند. همان‌طور که از نام این اوراق می‌توان استنباط کرد، قراردادهای اختیار معامله به خریدار خود «حق یا اختیار» خرید یا فروش یک دارایی را به قیمتی مشخص طی یک دوره زمانی واگذار می‌کنند. این قراردادها به دو دسته طبقه بنــــدی می‌شونــــد کــه عبارت از قـــراردادهــــای حق خرید «Call Option» و قــرارداد حـــق فــروش «Put Option» است.

از آنجا که به‌طور معمول هر قرارداد دو طرف دارد، در مقابل خریدار این اوراق، فروشنده‌ای وجود دارد که در ازای دریافت مبلغی «Premium» متعهد می‌شود که طی دوره قرارداد، چنانچه خریدار اختیار معامله بخواهد، دارایی مورد قرارداد را با قیمت از پیش تعیین شده مندرج در قرارداد به او واگذار کند یا از او خریداری کند. بنابراین قراردادهای اختیار معامله برای خریداران آنها ایجاد حق انتخاب می‌کند و برای فروشندگان این قراردادها تعهدآور است.

تعدد و فراوانی راهبردها و استراتژی‌های اوراق اختیار معامله قابلیت انعطاف زیادی به آنها داده است، به طوری که کلیه سرمایه‌گذاران با هر درجه‌ای از ریسک پذیری می‌توانند از آنها در شرایط رونق و رکود بازار بهره بگیرند و ریسک‌های سرمایه‌گذاری خود را حذف یا کاهش دهند و در رکودی‌‌ترین و پرنوسان‌‌ترین شرایط برای خود ایجاد سود نموده و ریسک سرمایه‌گذاری‌هایشان را کاملا کنترل نمایند، در حالی که قراردادهای آتی دارای ریسک زیادی بوده و بالقوه می‌توانند زیان‌های عمده‌ای را به سرمایه‌گذاران تحمیل کنند؛ اما نکته مهمی که نباید از نظر دور داشت، آشنایی و احاطه به مکانیزم استفاده از این اوراق و چگونگی به‌کارگیری استراتژی‌های اوراق اختیار است که در غیر این صورت می‌تواند به زیان‌های عمده‌ای منجر شود.

امروزه در بازارهای مالی جهان، اوراق اختیار معامله سهام، کاربرد فراوانی داشته و کمتر سرمایه‌گذار حرفه‌ای است که از این گونه قراردادها استفاده نکند. گرچه قراردادهای «اختیار معامله سهام» بیش از هر اوراق اختیار معامله دیگری کاربرد جهانی دارند، اما استفاده از قراردادهای اختیار در معاملات اوراق قرضه، ارزهای معتبر جهانی، شاخص‌های سهام و انواع کالاهای استراتژیک و اساسی نیز بسیار معمول است.

شباهت‌های قراردادهای آتی و اختیار معامله

هر دو این اوراق در زمره اوراق مشتقه است که ارزش آنها بستگی به دارایی‌های تحت پوشش دارد. این‌گونه قراردادها بین دو طرف که یکی خریدار و دیگری فروشنده است منعقد می‌شوند و عمری محدود داشته و دارای سررسید است و از اهرم مالی استفاده می‌کنند و جمع جبری سود و زیان طرفین قرارداد همیشه برابر صفر است. به بیان دیگر میزان سود یک طرف قرارداد دقیقا برابر زیان طرف دیگر است که این خاصیت را در اصطلاح غرب «Zero Sum Games» می‌نامند.

تفاوت‌های قراردادهای آتی و اختیار معامله

گرچه اوراق اختیار معامله و آتی دارای مشابهت‌های اصولی است، اما تفاوت‌های عمده و حائز اهمیتی نیز میان این دو دسته اوراق مشتقه وجود دارد که اطلاع از آنها برای سرمایه‌گذاران ضروری است.

شاید از هر دوی این قراردادها در حصول به اهداف مشابه سرمایه‌گذاری استفاده شود، اما روش‌های به‌کارگیری این ابزار در تحقق اهداف سرمایه‌گذاری کاملا متفاوت است. در یک دسته بندی کلی می‌توان سه تفاوت را بین اوراق آتی و اختیار معامله مطرح کرد.

اول آنکه اوراق اختیار معامله به دارنده آن حق خرید یا فروش دارایی را می‌دهند، به معنی دیگر خریدار می‌تواند از این حق به دلخواه خود استفاده کند یا آن را فراموش نماید و حق خود را اعمال نکند.

در حالی که اوراق آتی برای طرفین قرارداد تعهد ایجاد می‌کند و هیچ یک از طرفین قادر نیستند از اجرای تعهدات خود سرباز بزنند. به بیان دیگر اوراق اختیار معامله برای خریدار آنان ایجاد حق نموده، در حالی که خریداران اوراق آتی دارای تعهد است. دارنده اوراق اختیار معامله می‌تواند در صورتی که شرایط به نفع او نباشد، از انجام معامله خودداری کرده و هزینه او محدود به همان مبلغ کوچک اولیه‌ای است که برای ایجاد حق یا اختیار به فروشنده پرداخت نموده است، اما از آنجا که اوراق آتی برای خریدار و فروشنده ایجاد تعهد می‌کنند؛ بنابراین معامله‌گران همیشه در معرض ریسک جدی قرار داشته و چنانچه ارزش دارایی مورد معامله در جهت خلاف انتظار معامله‌گر حرکت کند، زیان فراوانی می‌بینند. این خاصیت بسیار پراهمیت موجب شده است که اوراق اختیار معامله محبوبیت بیشتری از اوراق آتی داشته و کاربرد آنان در انواع سرمایه‌گذاری‌های اوراق بهادار بسیار گسترده تر از اوراق آتی باشد.

دومین تفاوت بین اوراق اختیار معامله و اوراق آتی، قیمت دارایی مورد قرارداد است.

اوراق آتی دارای قیمت هدف نیستند و مشارکت‌‌کنندگان در بازار مذکور با قیمت‌های اعلام شده وارد بازار می‌شوند و سود و زیان معامله به محض فاصله گرفتن قیمت قرارداد آتی از قیمت اولیه ورود به بازار نمایان می‌شود و تا هنگام سررسید، این قیمت در حال نوسان خواهد بود و ارزش قرارداد نوسان می‌کند و همیشه دارای ارزش است و رابطه خطی با دارایی مورد قرارداد دارد. در حالی که قراردادهای اختیار معامله دارای قیمت هدف است و چنانچه قیمت دارایی در طول دوره قرارداد به قیمت مذکور نرسد، دارای ارزش نخواهد بود و قرارداد در پایان کار با ارزش صفر باطل خواهد شد.

سومین تفاوت آن است که در قراردادهای آتی هزینه یا کارمزدی برای ورود به بازار وجود ندارد، اما برای ورود به بازار اختیار معامله، هزینه و کارمزدی باید به فروشنده اوراق اختیار پرداخت شود (Premium). اندازه این کارمزد بستگی به ارزش دارایی و مدت زمانی دارد که تا سررسید وجود دارد. ارزش ذاتی اوراق اختیار معامله مابه‌التفاوت قیمت دارایی از قیمت هدف است که در اختیار خرید مازاد قیمت دارایی از قیمت هدف است و در اختیار فروش مازاد قیمت هدف از قیمت دارایی است.

قیمت هدف - قیمت دارایی = ارزش ذاتی اختیار خرید

قیمت دارایی - قیمت هدف = ارزی ذاتی اختیار فروش

تفاوت‌های میان اوراق آتی و اختیار معامله مبین آن است که ریسک و بازده این اوراق با یکدیگر بسیار متفاوت است. قراردادهای آتی پرریسک‌‌ترین اوراق بهادار جهان است، در حالی که اوراق اختیار معامله ریسکی کمتر داشته و خریداران این اوراق، همیشه با ریسکی محدود و بازده‌ای نامحدود مواجه هستند، اما فروشندگان اوراق اختیار دارای ریسکی مشابه با قراردادهای آتی هستند و معمولا مورد استفاده سرمایه‌گذاران حرفه‌ای است که با اتخاذ استراتژی‌های چندگانه از به‌کارگیری آنها سود می‌برند.

*استاد دانشگاه و کارشناس بازار سرمایه

منبع: بورس ۲۴