روند قیمتی گندم در گذشته و آینده

مهدی آزادواری *

با توجه به تامین بخشی از نیاز مصرفی افراد جامعه به کالاهای اساسی از کانال واردات، نوسانات قیمتی این‌گونه کالاها - علی الخصوص در افزایش قیمت‌ها- تاثیر زیادی بر هزینه اداری، هزینه‌های خانوارها و کاهش مصرف این اقلام اساسی دارد؛ بنابر این آگاهی سیاست گذاران از روند قیمت‌های کالاهای اساسی و سیاست‌گذاری مناسب در جهت تامین مایحتاج ضروری و توزیع آن بین خانوارها از اهمیت بالایی برخوردار است. گندم نیز همواره یکی از کالاهای اساسی هر جامعه بوده است که نقش مهمی‌در قوت مردم و غذای روزمره آنان دارد. روند گذشته گندم در بازار‌های جهانی و پیش‌بینی قیمت آتی آن: قیمت گندم در بازارهای جهانی از ابتدای سال ۲۰۰۶ با روند بسیار ملایم افزایش یافت که همزمان با ایجاد بحران مواد غذایی در سال ۲۰۰۷ به دلیل افزایش قیمت نفت و فرآورده‌های مربوطه و کاهش تولید در برخی از مناطق و کشورهای عمده تولید کننده به دلیل خشکسالی روند افزایشی این محصول شدت گرفت ، به‌طوری که در اواخر سال ۲۰۰۷ و اوایل سال ۲۰۰۸ ، قیمت گندم به بالاترین قیمت در سال‌های اخیر رسید. به دنبال آن با شروع بحران‌های مالی و شدت گرفتن آن در اواسط سال ۲۰۰۸ ، قیمت این محصول با کاهش شدید تقاضا در بسیاری از کشورها ، با همان آهنگی که افزایش یافته بود شروع به کاهش کرد که البته این روند تا ابتدای سال ۲۰۰۹ ادامه داشت و می‌توان اذعان کرد که روند بحران و رکود در بازار جهانی گندم در گذشته بین ۴ تا ۶ سال در نوسان بوده؛ در حالی که در سال‌های اخیر زمان تغییر شرایط بازار این محصول از رکود به تورم و بر عکس کوتاه شده و به دو سال رسیده است.

غلات جهان طی سال ۲۰۱۰ با یک درصد کاهش نسبت به سال قبل از آن مواجه شد ، کاهش تولید در کشورهای آسیای مرکزی و روسیه مهم‌ترین علت کاهش یک درصدی تولید غلات در جهان اعلام شده است، البته سازمان فائو با رد نگرانی‌ها در مورد بروز کمبود غلات در جهان پیش‌بینی کرده است حجم تولید غلات در سال ۲۰۱۰ به همراه غلات ذخیره شده پاسخگوی نیازهای جمعیت جهان طی سال ۲۰۱۰و۲۰۱۱ خواهد بود. ولی به احتمال زیاد این کاهش عرضه محصولات غلات منجر به افزایش قیمت غلات از جمله گندم خواهد شد.

فائو اعلام کرد که ایران جزء کشورهایی است که با افزایش تولید غلات خود در سال ۲۰۱۰ مواجه شده است. تولید غلات ایران نسبت به سال قبل رشد هفت درصدی را در پی داشته است، گندم مهم‌ترین غله تولیدی ایران است که تولید آن در سال ۲۰۱۰ با افزایش ۵/۱میلیون تنی نسبت به سال قبل از آن به ۵/۱۴ میلیون تن رسیده است‌. تولید گندم ایران در سال زراعی گذشته ۱۳ میلیون تن و در دو سال گذشته ۹/۸ میلیون تن اعلام شده است.

سازمان خواربار جهانی در تازه ترین گزارش خود اعلام کرد: نوسان قیمت گندم، قیمت جهانی غذا را در ماه گذشته ۵ درصد افزایش داد، با وجود اینکه این رقم هنوز ۳۸ درصد پایین تر از زمان پیک خود در ماه ژوئن سال ۲۰۰۸ است، اما این افزایش قیمت شاخص را به بالاترین سطح خود از زمان سپتامبر ۲۰۰۸ رسانده است. براساس این گزارش، نوسان شاخص قیمت غذا اساسا به دلیل افزایش ناگهانی قیمت جهانی گندم است که به دنبال خشکسالی اخیر روسیه و همچنین محدودیت برخی کشورها برای فروش گندم به وجود آمد که در این میان قیمت بالای شکر و دانه‌های روغنی هم بی‌تاثیر نبودند. برپایه این گزارش، آخرین تجدیدنظر در مورد کاهش حاصله از خشکسالی اخیر روسیه ۴۳ میلیون تن است که در ماه آگوست ۴۸ میلیون تن برآورد شده بود.

طبق برآوردهای مرکز بین‌المللی سیاست‌گذاری غذا، میزان تقاضای جهانی گندم تا سال ۲۰۲۰ میلادی به میزان ۴۰ درصد بیش از تقاضای فعلی افزایش خواهد یافت. این در حالی است که منابع در دسترس برای تولید گندم با محدودیت‌هایی روبه رو است. بنابراین پیش بینی می شود در سال مذکور حدود یکصد میلیون تن کمبود عرضه در بازار جهانی وجود داشته باشد و به‌طور طبیعی قیمت گندم به چند برابر افزایش یافته و خرید گندم از بازارهای جهانی با قیمت‌های متعارف امکان پذیر نباشد.

در حالی‌که بازار جهانی گندم به دلیل خشکسالی اخیر روسیه و سیل هند و پاکستان از خود واکنش نشان داده است؛ سازمان خواربار جهانی از کاهش صادرات گندم روسیه ابراز نگرانی کرده و هشدار داده است که احتمالا قیمت‌ها در ماه‌های منتهی به آخر سال‌جاری میلادی افزایش خواهد یافت. افزایش قیمت گندم به نوبه خود باعث گرانی نان در آمریکا و اروپا خواهد شد؛ اما بار اصلی این گرانی را مردم خاورمیانه، آفریقا و بخش‌هایی از آسیا به دوش خواهند کشید. روسیه در سال ۲۰۰۹، ۴/۲۱ میلیون تن گندم صادر کرده بود، اما مقامات این کشور گفته‌اند که امسال تولید این کشور با ۲۰ میلیون تن کاهش به حدود ۴۳ میلیون تن می‌رسد. فائو نیز پیش‌بینی کرده است که امسال تولید گندم در جهان به زیر ۷۸۰ میلیون تن کاهش یابد.

با توجه به مطالب فوق انتظار می‌رود که روند قیمتی گندم در جهان افزایشی باشد که اصلی‌ترین دلیل آن افزایش تقاضا در بلند مدت و همچنین کاهش عرضه گندم به دلیل رخدادهای غیرمترقبه عنوان شده در کوتاه مدت است. از آن جایی که پس از برداشتن یارانه‌های گندم و جهانی شدن قیمت گندم این امر باعث فشار بیش از حد در افزایش قیمت آن می‌شود؛ بنابراین ممکن است افزایش قیمت گندم در جهان مشکلی را نیز به مشکلات کنونی بیفزاید.

*کارگزار بورس بیمه ایران