تکوین شهرک‌های انرژی پاک دربیابان‌های بایر و کویری

احمد دنیانور

در این یادداشت به چگونگی وضعیت انرژی پاک در کشور پهناور و آفتابی ایران به مطالبی اشاره می‌کنم. صنعت پاکی که طی ۱۷۱ سال از زمان آنتونی بکرل فرانسوی (مخترع این انرژی) تا به امروز پیشرفت آهسته‌ای داشته اما در قرن ۲۱ رشد قابل توجهی داشته است. امروز این تکنولوژی از لحاظ مکانیکی کارآمد‌تر شده و پنل‌های کوچک ظرفیت‌های بالاتری را در جذب و انتقال انرژی دارند.

پتانسیل‌ها در این صنعت بسیار بالا است و ما در این کشور پر برکت، منبع این صنعت پرســـود را به وفور در اختیار داریم. اما صحبت از پیشرفت در کشورهای دیگر و اشاره به غنی بودن کشورمان آسان است. بحث این است که چگونه می‌توانیم این دو عنصر (پتانسیل و منبع) را به هم وصل کرده و شروع به بهره‌برداری کنیم.

روزگاری متخصصین و زمین‌شناسان پی بردند نفتی که در آمریکای شمالی با ماسه مخلوط است، در خاورمیانه و در کشوری مثل ایران به‌صورت خالص و مایع از زمین می‌جوشد، غافل از اینکه هنوز قادر به استخراج بخش قابل توجهی از این انرژی سیاه نیستیم. حال اگر این انرژی سیاه و آلاینده را کنار بگذاریم، دیگر بی‌انصافی خواهد بود که انرژی پاک را که منبع آن در سه چهار فصل از سال موجود است حتی نیم درصد نیز تولید نمی‌کنیم. برای قوت دادن به این وضعیت که چگونه می‌توانیم از پتانسیل‌ها استفاده کنیم، باید پرسید که آیا می‌توان از حمایت دولت بهره‌مند شد یا خیر؟ و یا اینکه چگونه می‌توان نقش دولت را در راه‌اندازی و حمایت پروژه‌های نیروگاه خورشیدی به دولت یادآوری کرد. به‌رغم اینکه نمی‌توان روی حمایت مالی دولت با اطمینان صحبت کرد، اما عدم حمایت آن در پیشبرد این اهداف به‌خصوص در جذب سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی در این صنعت پاک می‌تواند اثر نامطلوبی داشته باشد. نگاهی بلندمدت به سرزمین آفتابی ایران ما را به این تفکر می‌رساند که زمین‌های مناطق گرم و عاری از کشاورزی مرکز و جنوب ایران می‌تواند پایگاهی باشد برای این صنعت. صنعتی که نه‌تنها هیچ‌گونه آلایندگی در بر ندارد، بلکه به کاهش آلودگی در تولید انرژی کمک می‌کند. جالب توجه است که منتقدین محیط زیست معتقدند که این صنعت پاک در صورت توسعه بیش از نیاز می‌تواند به مناطق زراعی، جنگلی و حیات وحش آسیب رساند. حتی بعضی از این منتقدین توسعه بیش از حد این نیروگاه‌ها را در آینده خیلی هم بی‌ضرر ندانسته‌اند.

به‌جای ایجاد پروژه‌های عظیم‌الجثه در مناطق جنگلی و سبز به بیایان‌های خشک یا دشت‌های وسیع می‌رویم تا حیات وحش مورد آزار قرار نگیرد. قطعا مضرات این صنعت در مقایسه با آسیب‌هایی که نیروگاه‌های نفتی و گازی به محیط زیست وارد می‌کنند، قابل مقایسه نیست.دنیا در ۲۰ سال آینده با بحران شدید محیط‌زیستی روبه‌رو خواهد بود. مشکلات تامین آب، انرژی و اکسیژن را خواهیم داشت. پس باید برای هر سه این مشکلات چاره‌اندیشید که به سهم خود با پیشنهاد ایجاد پروژه‌های نیروگاه انرژی خورشیدی با دارا بودن پتانسیل‌ها، ما آماده ایفای نقش‌در این عرصه نیز هستیم.با نگاهی به توسعه این صنعت در دنیا پی‌خواهیم برد که امروزه ظرفیت نیروگاه‌های خورشیدی به ظرفیت متوسط نیروگاه‌های گازی رسیده تا جایی‌که یک نیروگاه ۴۲۰ مگاواتی خورشیدی که معادل یک نیروگاه گازی قادر به تامین برق ۳۱۵۰۰۰ واحد مسکونی است.حال بیایید برای سمت و سو گرفتن در این مسیر، تفکر ارتقای صنعت خورشیدی را در قالب یک پیشنهاد ارائه دهیم و با رفع یا کاهش نقاط ضعف، آن را به یک طرح تبدیل کنیم. اگر فرض کنیم که با جذب سرمایه‌گذاری خارجی بتوانیم حمایت مالی را فراهم سازیم، چه توقعی از دولت می‌توان داشت؟ اگر زمین‌های بایر و کویرها فاقد مالکیت باشند شاید بتوان این‌گونه تعریف کرد که در صورت احداث، اتمام و بهره‌برداری از یک پروژه در این مناطق باید مالکیت زمین به نفع مجری با ملیت ایرانی قابل انتقال باشد.در صورتی که جذب سرمایه‌گذاری خارجی محقق نشود، چه توقعی می‌توان از داخل داشت؟ در این صورت می‌توان این پیشنهاد را ارائه داد که دولت با ایجاد شهرک‌های انرژی پاک در مناطق مذکور در جذب سرمایه‌گذار و اجرای این پروژه‌ها سعی داشته و با نظارت صحیح، تسهیلاتی را به مجریان و سرمایه‌گذاران و متخصصین اهدا کند.

اگر کمی عمیق‌تر به این پیشنهاد بنگریم، ما را تشویق می‌کند تا پی ببریم که چه ظرفیت‌ها و پتانسیل‌هایی در متن این طرح وجود دارد؛ پی خواهیم برد که از این ماده اولیه الهی که نور خورشید نامیده می‌شود، چگونه می‌توان انرژی، ساخت و ساز، آبادانی و اشتغال‌زایی را در این بحران اقتصادی ایجاد کرد.

اما ببینیم که یک شهرک انرژی پاک چیست؟ همان‌طور که در ابتدای این یادداشت اشاره شد، این شهرک‌ها به دو عنصر آفتاب و زمین نیاز دارد که به وفور در این کشور آفتابی که بیش از نیمی از آن را بیابان و کویر تشکیل می‌دهد، دیده می‌شود. شکی نیست که اگر بستر مساعدی برای سرمایه‌گذاری ایجاد شود، می‌تواند دغدغه‌ها را در تامین منابع مالی بکاهد. سپس باید به تکنولوژی و نیروی متخصص اندیشیدکه خوشبختانه تکنولوژی این صنعت با سرمایه‌گذاری ارتباط مستقیم داشته و نیروی متخصص آن در داخل به فراوانی وجود دارد. نتایج تحقیقات و مطالعات نشان داده که در سال‌های اخیر آمریکای شمالی بخش عظیمی از تحقیقات خود را به تولید این انرژی اختصاص داده‌است تا جایی‌که ظرفیت متوسط نیروگاه‌های این کشور از ۲۵۰ به ۵۴۰ مگا وات رسیده است قابل توجه است که این کشور با تمام قدرت در صدد افزایش این ظرفیت‌ها می‌باشد. در حال حاضر این کشور در ایالتی مثل کالیفرنیا توانایی تامین ۳۰ درصد از برق مصرفی این ایالت بزرگ را دارد.کشور ما دارای پتانسیل‌هایی به مراتب بهتر از آمریکای شمالی است و حتی بر این باور هستیم که ایران با دارا بودن منبع خوبی از انرژی خورشیدی می‌تواند ظرف ۱۰ سال آینده به یکی از تولیدکنندگان انرژی خورشیدی در خاورمیانه تبدیل شود و این زمان کافیست تا با این تکنولوژی به‌طور کامل آشنا شده و اقدام به صدور آن به کشورهای خاورمیانه و آفریقای مرکزی کنیم.در آینده به این بحث خواهیم پرداخت که چگونه می‌توان این بستر را در مناطق بایر ایجاد کرد و تسهیلاتی که دولــت می‌تواند به این پروژه‌ها ارائه نماید، چه فوایـدی برای منافع ملی و بین‌المللی ایران خواهد داشت.