غلامعلی رحیمی- مهرزاد زمانی*
بهای نفت خام در بازارهای جهانی طی هفته گذشته (۲۴ دسامبر الی ۳۱ دسامبر ۲۰۰۹) از یک روند افزایشی برخوردار بود.

قیمت نفت خام WTI در بورس نایمکس (آتی‌های ماه اول)، به دلیل بروز نشانه‌هایی از بهبود شرایط اقتصاد جهانی در سال 2010، افزایش تقاضای انرژی در آمریکا، کاهش قابل توجه سطح ذخیره‌سازی‌های نفت خام، بنزین و فرآورده‌های میان تقطیر آمریکا (معادل 8/3 میلیون بشکه)، افزایش ارزش شاخص‌های بورس در بازارهای جهانی و همچنین تصمیم اعضای اوپک مبنی بر عدم تغییر سهمیه‌ها در نشست 155 این سازمان در تاریخ 22 دسامبر، از حدود 32/77 دلار در هر بشکه در تاریخ 24 دسامبر به بیش از 75/79 دلار در هر بشکه در تاریخ 31 دسامبر افزایش یافت.
کاهش پی در پی سطح ذخیره‌سازی‌های نفت خام و فرآورده‌های نفتی آمریکا، بزرگترین مصرف‌کننده انرژی جهان، نشان‌دهنده بهبود تقاضای انرژی در این کشور است، البته ادامه یافتن برودت هوا در آمریکا به همراه بحران در نیجریه نیز به تقویت قیمت‌ها کمک کرده‌اند. می‌بایست خاطرنشان کرد که طی هفته مذکور افزایش ارزش دلار از عوامل تضعیف‌کننده قیمت نفت به شمار می‌رود که توانست اندکی از شدت صعود قیمت نفت بکاهد.
در سال 2009 میلادی که بحران اقتصاد جهانی تقاضا برای نفت خام را کاهش داد، بهای نفت خام در روز 20 ژانویه به پایین‌ترین میزان خود یعنی 7/32 دلار در هر بشکه رسید و در تاریخ 21 اکتبر، به بالاترین میزان در این سال، یعنی 82 دلار در هر بشکه رسید که عمدتا ناشی از کاهش ارزش دلار و بروز نشانه‌هایی از بهبود شرایط اقتصادی جهان بود. در همین راستا تحلیلگران موسسه‌Barkley Capitals پیش‌بینی کرده‌‌اند که بهای نفت در سال 2010، در حدود 37 درصد افزایش یافته و به طور متوسط به 85 دلار در هر بشکه خواهد رسید.
اکثر موسسات پیش‌بینی‌کننده وضعیت اقتصادی در جهان، به ویژه اکونومیست، پیش‌بینی کرده‌‌اند که اقتصاد آمریکا به عنوان موتور محرک اقتصاد جهانی در سال ۲۰۱۰ شاهد رونق بوده و رشدی بالغ بر ۴/۲درصد را تجربه کند. این مرجع پیش‌بینی نموده است که در سال ۲۰۱۰ میلادی بالاترین رشد اقتصادی در جهان به کشور قطر با نرخی معادل ۵/۲۴‌درصد اختصاص یابد که به نوعی رقیب گازی ایران به شمار می‌رود و علت این رشد بسیار بالا نیز اجرای پروژه‌های گاز خواهد بود.
بر اساس پیش‌بینی اکونومیست اقتصادهای دارای سریع‌ترین رشد در سال 2010 به ترتیب عبارتند از: قطر با نرخ رشد اقتصادی 5/24 درصد، چین با نرخ رشد اقتصادی 6/8 درصد، کنگو با نرخ رشد اقتصادی 8 درصد، ترکمنستان با نرخ رشد اقتصادی 8 درصد، اتیوپی با نرخ رشد اقتصادی 7 درصد، ازبکستان با نرخ رشد اقتصادی 7 درصد، جیبوتی با نرخ رشد اقتصادی 5/6 درصد، سریلانکا با نرخ رشد اقتصادی 3/6 درصد، هندوستان با نرخ رشد اقتصادی 3/6 درصد، عراق با نرخ رشد اقتصادی 2/6 درصد، ماداگاسکار با نرخ رشد اقتصادی 2/6 درصد و ویتنام با نرخ رشد اقتصادی 6 درصد.
همچنین بر اساس پیش‌بینی‌های جدید موسسه IHS Global Insight از تحولات اقتصادی جهان که اخیرا منتشر شده است، تولید ناخالص داخلی جهان در سال ۲۰۱۰ بیش از ۸/۲ درصد رشد خواهد داشت که در مقایسه با رقم ۲ درصد در سال ۲۰۰۹ بهبود خواهد یافت. در سال ۲۰۱۰ اکثر بازارهای نوظهور و در حال توسعه جهان (به ویژه آسیا)، کشورهای توسعه یافته را پشت سر خواهند گذاشت. در حالی که روند بهبود شرایط اقتصادی ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۱۰ به آرامی آغاز خواهد شد، ولی از روند بهبود اقتصادی ژاپن و اروپا سریع‌تر خواهد بود. انتظار می‌رود که رشد اقتصادی آمریکا در سال ۲۰۱۰ حدود ۵/۲- ۲ درصد باشد. همچنین هزینه مسکن و هزینه‌های مصرف‌کنندگان نیز احتمالا افزایش می‌یابد،
به طوری که هزینه‌های مصرف‌کنندگان در آمریکا 8/1 درصد افزایش خواهد یافت. یکی از موانع افزایش هزینه‌های خانوارها در آمریکا، نرخ بیکاری خواهد بود. انتظار می‌رود نرخ بیکاری آمریکا در سال 2010 به 5/10 درصد برسد.
اروپا و ژاپن در مقایسه با آمریکا با پیامدهای سخت‌تری از رکود اقتصادی روبه‌رو شده‌‌اند و احتمالا روند بهبود شرایط اقتصادی آنها بسیار کندتر خواهد بود. انتظار می‌رود اقتصادهای منطقه یورو و انگلیس به ترتیب رشدی معادل ۹/۰ و ۸/۰ درصد را تجربه نمایند. رشد تولید ناخالص داخلی ژاپن نیز معادل ۴/۱ درصد خواهد بود.
رشد اقتصادی در اکثر کشورهای در حال ظهور در سال 2010 بهبود خواهد یافت، به طوری که اقتصاد بازارهای در حال ظهور از آمریکا، اروپا و ژاپن پیشی خواهد گرفت. اقتصادهای آسیایی به جز ژاپن با رشد تولید ناخالص داخلی 1/7 درصد مواجه بوده و اقتصادهای آمریکای لاتین، خاورمیانه و آفریقا نیز رشد اقتصادی 4-3 درصدی را تجربه خواهند کرد، اما اقتصادهای در حال ظهور اروپا فقط با رشد 7/1 درصدی رو‌به‌رو می‌شوند، البته این احتمال نیز وجود دارد که به خاطر عدم تثبیت بهبود شرایط اقتصادی در جهان و عدم اتخاذ سیاست‌های مالی و پولی کارآمد، کاهش چشمگیر هزینه‌های مصرف‌کنندگان به خاطر افزایش نرخ بیکاری، احتمال افزایش ناگهانی بهای نفت و ناکامی دوباره برخی موسسات مالی، اقتصاد جهان بار دیگر با بحران مالی شدید‌تری رو‌به‌رو شود.
بر اساس آمار دبیرخانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، قیمت سبد نفتی اوپک طی هفته منتهی به ۲۹ دسامبر۲۰۰۹، از حدود ۳۳/۷۴ دلار در هر بشکه در تاریخ ۲۴ دسامبر به بیش از ۱۹/۷۶ دلار در هر بشکه افزایش یافته است. میانگین هفتگی بهای سبد نفتی اوپک در هفته منتهی به ۲۹ دسامبر ۲۰۰۹ با ۲ دلار و ۹۵ سنت افزایش نسبت به هفته پیش از آن به هر بشکه ۷۵ دلار و ۵۱ سنت رسیده است.
همچنین میانگین ماهانه بهای سبد نفتی اوپک طی ماه دسامبر (تا 29 دسامبر 2009) با 2 دلار و 57 سنت کاهش نسبت به میانگین ماه نوامبر به هر بشکه 73 دلار و 72 سنت رسیده است. میانگین بهای سبد نفتی اوپک در ماه نوامبر 2009 معادل 76 دلار و 29 سنت در هر بشکه بود. سبد نفت خام اوپک دربردارنده 12 نوع نفت خام اعضای این سازمان شامل مخلوط الجزایر، گریسول آنگولا، اورینته اکوادور، سنگین ایران، سبک بصره، صادراتی کویت، اس ‌سیدر لیبی، سبک «بونی» نیجریه، مارین قطر، سبک عربی عربستان سعودی، موربان امارات و بی.سی.اف 17 ونزوئلا است.
میانگین بهای هر بشکه نفت خام صادراتی ایران با ۴ دلار و ۲۶ سنت افزایش نسبت به هفته قبل (۲۳ دسامبر ۲۰۰۹)، در روز ۳۰ دسامبر ۲۰۰۹ به بشکه‌ای ۷۶ دلار و ۹۸ سنت رسیده است. بر اساس آمارهای امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران، میانگین وزنی بهای هر بشکه نفت خام سبک ایران به مقصدهای مختلف در روز چهارشنبه (۳۰ دسامبر۲۰۰۹) ۷۷ دلار و ۳۶ سنت بود و همین رقم برای نفت خام سنگین در سطح ۷۶ دلار و ۷۴ سنت قرار داشت. همچنین قیمت هر بشکه نفت خام سبک ایران به بازار آفریقای جنوبی ۷۶ دلار و هر بشکه نفت خام سنگین ایران به این بازار ۷۵ دلار و ۵۵ سنت گزارش شده است. هر بشکه نفت خام سبک ایران در بازار آسیا ۷۸ دلار و ۳۰ سنت، شمال غربی اروپا ۷۶ دلار و ۲۶ سنت و در بازار مدیترانه ۷۵ دلار و ۴۵ سنت معامله شده است. هر بشکه نفت خام سنگین ایران نیز در بازار آسیا ۷۷ دلار و ۸ سنت، شمال غربی اروپا ۷۵ دلار و ۸۱ سنت و در بازار مدیترانه ۷۵ دلار و ۱۰ سنت به فروش رسیده است.
میانگین بهای هر تن بنزین سوپر بدون سرب در بازار خلیج‌فارس با 27 دلار و 78 سنت افزایش نسبت به هفته قبل (23 دسامبر 2009)، طی روز 30 دسامبر2009 در سطح 706 دلار و 49 سنت قرار گرفت. بر اساس آمارهای امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران، هر تن بنزین سوپر بدون سرب در بازارهای مدیترانه 703 دلار و 50 سنت، شمال اروپا 700 دلار و 50 سنت، آمریکا 765 دلار و 13 سنت، ژاپن 752 دلار و 76 سنت و سنگاپور 731 دلار و 86 سنت معامله شده است. هر تن نفتا در بازار خلیج‌فارس 686 دلار و 52 سنت، سوخت جت 676 دلار و 8 سنت، نفت گاز 608 دلار و 59 سنت، نفت کوره 468 دلار و 26 سنت، پروپان 740 دلار و 50 سنت و بوتان به قیمت 735 دلار و 50 سنت به فروش رسیده است.
قیمت نفت خام برنت دریای شمال نیز در بازار بورس لندن(ICE) برای تحویل در ماه فوریه ۲۰۱۰، از حدود ۳۱/۷۶ دلار در هر بشکه در تاریخ ۲۴ دسامبر ۲۰۰۹ به بیش از ۹۳/۷۷ دلار در هر بشکه در تاریخ ۳۱ دسامبر افزایش یافته است.
بر اساس آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا میزان ذخایر نفت خام این کشور در هفته منتهی به 25 دسامبر 2009 معادل 326 میلیون بشکه بوده است که در مقایسه با هفته قبل (18 دسامبر) به میزان 5/1 میلیون بشکه کاهش یافته است و معادل 3/7 میلیون بشکه از میزان مشابه سال قبل در تاریخ 26 دسامبر 2008 بیشتر می‌باشد. میزان این ذخایر بر حسب روز نیز نسبت به هفته قبل معادل 2/0 روز کاهش یافته و درسطح 5/23 روز قرار گرفته است و به میزان 6/1 روز بیشتر از میزان مشابه سال قبل می‌باشد. طی دوره مذکور، سطح خوراک پالایشی آمریکا به میزان 102 هزار بشکه در روز افزایش یافته و در سطح 879/13 میلیون بشکه در روز قرار گرفته است که به میزان 311 هزار بشکه در روز کمتر از میزان مشابه سال قبل است.
میزان تولید نفت خام آمریکا طی دوره ۱۸ دسامبر الی ۲۵ دسامبر ۲۰۰۹ به میزان ۱۲ هزار بشکه در روز کاهش یافته و در سطح ۵۱۲/۵ میلیون بشکه در روز قرار گرفته است و معادل ۵۳۳ هزار بشکه در روز بیشتر از میزان مشابه سال قبل در تاریخ ۲۶ دسامبر ۲۰۰۸ می‌باشد. در همین زمان میزان واردات نفت خام آمریکا از ۷۰۷/۷ میلیون بشکه در روز به ۰۲۷/۸ میلیون بشکه در روز (معادل ۳۲۰ هزار بشکه در روز) افزایش یافته است که به میزان ۲۲۲/۱ میلیون بشکه در روز کمتر از میزان مشابه سال قبل است.
پیش‌بینی قیمت:
در هفته گذشته قیمت نفت خام WTI مسیر افزایشی را با توجه به اخبار مثبتی که از اقتصاد جهانی منتشر شد ادامه داد و در اواخر هفته با اعلام کاهش ذخیره‌سازی‌های نفت خام آمریکا توانست سطح مقاومتی نزدیک به ۵/۷۵ دلار را پشت سر گذارد. از طرف دیگر قیمت نفت که در اوایل ماه دسامبر با افت قابل ملاحظه‌ای روبه‌رو بود، ولی در نهایت توانست در سطحی از قیمت بسته شود که تمایل بازار برای ادامه افزایش قیمت را نشان دهد؛ به طوری که در ماه ژانویه توانایی رسیدن به سطح ۸۷ دلار به‌وجود آمده است. اخبار مثبت در مورد خروج از بحران در کشورهای اروپایی و همچنین افزایش شاخص اعتماد مصرف‌کننده آمریکا از یک سو و کاهش پی در پی ذخیره‌سازی‌های نفت خام آمریکا که نوید افزایش مصرف را می‌دهد از سوی دیگر، موجب همراهی همه عوامل برای افزایش قیمت نفت شد، البته ذخیره‌سازی‌های نفت خام آمریکا نسبت به سال گذشته در وضعیت مناسبی قرار دارد و حجم آن در سطحی بالاتر قرار دارد که از آن می‌توان به عنوان موانع افزایش سریع قیمت نام برد.
افزایش ارزش دلار در مقابل یورو با حمایت 50 درصد فیبوناچی مواجه شده است و احتمال کاهش ارزش آن در طی هفته‌های آتی می‌رود که در صورت وقوع آن فشار افزایشی بر قیمت نفت وارد می‌آید. در هفته جاری با توجه به اینکه قیمت نفت خام توانسته است مقاومت 5/79 دلار را رد کند توانایی کافی برای رسیدن به سطح مقاومتی 82 دلار را دارد. در این سطح با مقاومت زیادی روبه‌رو است که احتمال کاهش مجدد تا سطح 78 و سپس 5/75 دلار وجود دارد.
منبع: سایت موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی (www.iies.org)
* کارشناسان ارشد اقتصاد انرژی