متین مرتضویان
شکل‌گیری صنعت بازیافت در کشور ایران گام‌های نخست خود را آغاز کرده است.

بازیافت احیای ثروت ملی است و نگاه استراتژیک و دوراندیشانه نسبت به بازیابی و بازتولید اقلام دورریز واحدهای زنده و فعال مختلف جامعه اعم از مصرف‌کنندگان و تولید‌کنندگان کالاهای مختلف بایستی در اولویت اول برنامه‌ریزان و استراتژیست‌های اقتصادی کشور قرار‌گیرد. این نگرش کلان به عنوان یک ایدئولوژی نه تنها در ایران بلکه در کل جهان که با کاهش روزافزون منابع و افزایش در نوع و کمیت کالاهای مصرفی و رشد جمعیت و آلاینده‌های زیست‌محیطی مواجه است بایستی در صدر برنامه‌ریزی‌ها قرار‌گیرد.
ضرورت فوق در نگاه خرد اقتصادی بیانگر ایجاب در بررسی هزینه و فایده در واحدها و بنگاه‌های اقتصادی است و هم نسبت به هم‌افزایی این رویکرد، الزام حیاتی در تخصیص صحیح منابع و مصارف در کلیت و کلان آن است.
ما به عنوان فعالین صنعت بازیافت کشور به خوبی می‌دانیم که این ضرورت و نیاز به سادگی محقق نخواهد شد و لازمه‌اش تلاشی سترگ و درازمدت و مستمر است و انجام این مهم کاری جمعی و هماهنگ در زمینه تغییر نگرش‌ها در تمامی سطوح مدیریتی جامعه است. بنابراین مقوله‌ای است فرهنگی و دشواری آن نیز به همین سبب است، دشوار است اما نه تنها ممکن بلکه ضرورتی حیاتی است.
اعضای خانواده صنعت بازیافت فلزات که یکی از بزرگترین بخش‌های زیر مجموعه صنعت بازیافت کشور است دچار تنگناها و مشکلات بسیار جدی هستند و به همین روی است که نرخ تغییر شغل اعضا نسبت به مشاغل دیگر در آن بسیار است. بیان مشکلات و محدودیت‌ها و موانع در این صنعت اولین گام در جهت رفع آنها است، اما قطعا کافی نیست.
گام بعدی مدیریت بر حل مسائل است آن هم با متدی علمی و به صورت کاملا کارشناسی و برنامه‌ریزی شده و در قالب نهادهای رسمی و مسوول. لذا بر اساس اهداف و رسالت‌های خود و با امید به تاثیر‌گذاری در روند اصلاح امور در این صنعت سعی کرده‌ایم تا مشکلات پیش روی را شناسایی و بیان کنیم و خود را نیز مسوول می‌دانیم تا رسیدن به وضعیت مطلوب - که این هدف را در راستای حفظ و حراست و توسعه منافع ملی می‌دانیم - از هیچ تلاشی فرو‌گذار نکنیم.
حال قبل از بیان مشکلات لازم می‌دانیم تا به عوامل و فاکتورهای اصلی که بنگاه‌های اقتصادی بخش فلزی صنعت بازیافت با آن درگیر هستند، اشاره کنیم تا فصل مشترکی از ضروریات شغلی فعالین این بخش را مقدمتا شناسایی کنیم.
۱ - سرمایه‌بر بودن حرفه (مواد اولیه و تجهیزات)
۲ - کاربر بودن حرفه (وابستگی زیاد به نیروی انسانی در فرآیند کاری)
۳ - آلودگی شدید محیط‌های کار ( انواع مختلف آلاینده‌ها)
۴ - انجام فعالیت‌های کاری عموما در محیط‌های روباز (وجود آثار عوامل جوی بر محیط کار)
۵ - پراکندگی بنگاه‌ها در حاشیه شهرها
۶ - وابستگی مطلق به ناوگان حمل‌و‌نقل و نوسانات آن بازار
۷ - پرهزینه بودن عوامل کنترلی بر محیط و فرآیند کار
۸ - بی‌ثباتی ساختاری و قانونی بنگاه‌های شاغل (فقدان نهادی قانونی و نظارتی جهت صدور مجوزات قانونی فعالیت اکثر بنگاه‌ها)
۹ - وابستگی پرنوسان به نرخ محصولات نهایی
۱۰ - پرهزینه بودن اخذ و جذب تکنولوژی و تجهیزات مدرن وارداتی
در واکاوی ضروریات ده‌گانه شغلی فوق برخی موارد خود را به شکل مشکلی حاد نشان می‌دهد، اما از سوی دیگر جزو طبیعت حرفه بوده و گریزی از آن نیست. لذا در صورت نقل برخی از موارد به بخش مشکلات، هدف کاهش آثار مخرب و زیان‌بار عامل فوق و تحت کنترل در آوردن آن بر اساس شرایط استاندارد یا ایجاد شرایطی منطقی و اقتصادی و قابل قبول است.
مشکلات و مسائل جاری و انتظارات بخش فلزی صنعت بازیافت عبارتند از:
۱ - عدم امنیت شغلی به دلیل زیر پوشش نبودن بنگاه‌های فعال بازیافت‌کننده تحت نظارت و کنترل سیستمی و تخصصی مدیریتی واحد و فراگیر در کشور جهت صدور پروانه کار و مجوز فعالیت.
۲ - عدم امکان استفاده از تسهیلات بازارهای مالی و بانک‌ها به دلیل تحت پوشش نبودن یا نداشتن مجوزات فعالیت اکثر فعالان بازار.
۳ - عدم شناسایی این صنعت و تحلیل و بررسی جایگاه آن در بین کارشناسان برنامه‌ریزی و بودجه‌نویسی کشور به عنوان ردیف بودجه جهت ساماندهی این صنعت.
۴ - نبودن نماینده‌ای از این صنعت در اتاق بازرگانی ایران جهت مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌های مرتبط با این صنعت با گردش پنج تریلیارد ریالی در سال.
۵ -عدم وجود ثبات رویه و واقع‌بینی در وضعیت مالیاتی فعالین صنعت بازیافت.
معافیت مالیاتی یکی از ضرورت‌های به کار گرفته شده در صنعت بازیافت در اکثر کشورهای صنعتی است.
۶ - نبودن ارتباط و هماهنگی مابین سازمان بازیافت شهرداری‌ها با فعالان و بنگاه‌های اقتصادی و اتحادیه در زمینه ایجاد وحدت رویه. متاسفانه در حال حاضر شاهد تقابل و تضادهای فراوانی در این زمینه هستیم.
۷ -در حاشیه بودن سازمان حفظ محیط‌زیست و حتی عمل معکوس این سازمان در قبال این صنعت.
چرا ما باید در لیست تهیه شده سازمان ملل از نظر حجم مواد آلاینده محیط‌زیست رتبه یازدهم را داشته باشیم؟ این سازمان بایستی با تحلیل و بررسی اثرات شگرف کاهش عوامل زیانبار زیست‌محیطی ناشی از بازیافت فلزات اقدام به تزریق مشوق‌های مالی برای فعالین این بخش بنماید.
۸ - عدم شناسایی و رتبه‌بندی تخصصی بنگاه‌های بازیافت‌کننده توسط نهادی قانونی.
چنین فقدانی باعث ورود افراد غیرمتخصص در بازار و ایجاد بازار سوداگری و دلالی و به تبع آن افزایش قیمت کالا و هزینه‌های فرآوری و افت کیفیت نهایی آن خواهد شد. مصرف‌کنندگان مواد بازیافتی نیز جهت دسترسی به اطلاعات واقعی و توان و تخصص فروشندگان زمان و هزینه زیادی را صرف می‌کنند و در بسیاری موارد آسیب‌های زیادی را به دلیل نبودن مدارک شناسایی معتبر و قانونی تخصصی و توان تامین‌کنندگان ادعایی در هنگام خرید متحمل شده اند.
۹ - نبودن ردیف بودجه‌ای ارزی با تسهیلات لازم جهت وارد‌کنندگان تجهیزات مدرن صنعت بازیافت جهت ارتقای سطح کیفی فرآوری و کاهش بیشتر آثار مخرب زیست‌محیطی ناشی از عملیات تمیزسازی ضایعات به جای شکل سنتی موجود.
۱۰ - لزوم به حذف عوارض گمرکی جهت ورود تجهیزات و ماشین‌آلات صنعت بازیافت.
۱۱ - لزوم به حذف عوارض شهرداری‌ها از مواد بازیافتی.
۱۲ - لزوم به ایجاد تسهیلات و وام‌های با بهره کم بانکی جهت فعالان صنعت بازیافت.
در پایان همان گونه که در مقدمه ذکر شد؛ موارد فوق نشان‌دهنده ضرورت نگرش جدید ملی و جهانی جهت بازنگری و بازنویسی برنامه‌ها در تمامی زمینه‌های اقتصادی و با اولویت بخشی به استفاده از منابع بازیافتی در پروسه تولید و هزینه نمودن سهم اندکی از صرفه‌جویی‌های هنگفت بدست آمده از این راه در غنا بخشیدن به ساختارسازی، آموزش، نوسازی تجهیزاتی و رونق‌بخشی به اقتصاد بازیافت در کشور به عنوان یک اشتغال اقتصادی پویا، یک صنعت مدرن، یک فرهنگ اجتماعی و در انتها یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر انسانی.