حمیدرضا شوشتریان

با نزدیک شدن به روزهای پایانی سال اکنون می‌توان از نوزاد ۶ ماهه‌‌ای سخن گفت که از اول مهر ماه سال ۸۶ با ادغام دو بورس کالای فلز و کشاورزی متولد شد. این نونهال هر چند به ظاهر بخش مهمی از فعالیتش ادامه همان مسیر قبلی بود، اما با تغییر ماهیت از سازمان به شرکت و تعریف جدیدی از حوزه فعالیت کارگزاران و ماموریت‌های محوله، شرکت راه دشواری نیز در پیش رو داشت.

بورس کالا در چند روز قبل از نخستین روز کاری خود شاهد جابه‌جایی پیش از موعد بورس کشاورزی بود که مورد بی‌مهری مدیران سازمان تعاونی روستایی؛ یعنی میزبان قبلی خود قرار گرفته بود، اما با وجود آن توانست بدون هیچ گونه وقفه‌ای فعالیت این بورس را نیز سامان بخشد.

نخستین دغدغه، ادغام تدریجی دو بورس بود که این شائبه را به وجود می‌آورد، آیا با تنها یک عضو کشاورزی در هیات‌مدیره شرکت بورس کالا، محصولات کشاورزی و به تبع آن کارگزاران این بخش در فعالیت بورس کالا به فراموشی سپرده نمی‌شوند؟ دغدغه‌ای که هنوز هم پابرجاست.

اما به نظر می‌رسد علت این نگرانی را باید به دوش وزارت جهاد کشاورزی انداخت که در ابهام خود برای حمایت از بورس کالای کشاورزی بیش از اندازه توقف کردند، هر چند اخیرا با تشکیل کارگروه کشاورزی در صدد جبران همراهی و بررسی‌ راه‌های رونق کالای کشاورزی در بورس برآمدند. مقدمشان گرامی..

حجم معاملات بورس کالا در پایان یک ماه فعالیت؛ یعنی مهر ماه ۸۶ از ۶تریلیون و ۶۴۶میلیارد و ۵۷۶میلیون و ۱۸۵ ریال به ۷تریلیون و ۱۰۵میلیارد و ۷۱۴میلیون و ۳۰۷ ریال در ۲۵ اسفند ماه رسید. این رشد ۷درصدی در شرایطی که بورس اوراق بهادار از افت شاخص‌های خود رنج می‌برد، نشان روشنی از موفقیت بورس کالا در جذب سرمایه‌ها در این بازار و از همه مهم‌تر اثبات توانایی نسبی به جهت‌‌دهی بازار بر اساس ساز و کارهای علمی اقتصادی جهانی دارد.

از نگاه آمار، این بازار همچنین نشان داد که کالا تاثیر چندانی از اوضاع سیاسی و اقتصادی داخلی ندارد و بیشتر متاثر از تحولات اقتصاد جهانی است.

دومین گام موفقیت‌آمیز بورس کالا را باید ورود محصولات پتروشیمی به بورس دانست، طرحی که تحت عنوان بورس نفت و پتروشیمی سال‌ها مورد بحث قرار داشت، اما عملیاتی شدن آن نیاز به تصمیم‌گیری جسورانه‌ای داشت که در عین اطمینان از توانایی بر فعلیت رساندن آن، قدرت توجیه کردن مدیران دولتی را که در این گونه موارد با احتیاط عمل می‌کنند، داشته باشد.

اکنون پس از ۲ ماه از ورود چند قلم از محصولات پتروشیمی به تدریج توسعه می‌یابد و کشف قیمت و تعادل بازار می‌توان آن را موفقیتی بزرگ برای بورس قلمداد کرد. ورود طلا به بورس در آخرین ماه پایانی سال نیز که پس از مدت‌ها با گشایش بین بانک مرکزی، اتحادیه مربوطه و بورس پایان داد و طلا را از کوچه پس کوچه‌ها و زیرزمین‌ها به روی میز آورد، باید نشانی دیگر از توانایی مدیران شرکت بورس کالا به شمار آورد. حوزه‌ای که امید است با عرضه سکه نیز کامل شد.

اما سومین گام بورس کالا، گسترش فرهنگ این نهاد نوپا به میان تولید‌کنندگان و مصرف‌کنندگان است با خارج‌شدن بسیاری از اقلام از چنگال رانت‌ها و قراردادن آن در چرخه رقابت‌ها برای تعیین قیمت واقعی، آلید شفافیت بازار کالاهایی خورد که واسطه‌ها سال‌ها میدان‌دار آن بودند.

چهارمین گام بورس را باید اقدام برای راه‌اندازی قراردادهای آتی دانست که بازار فیزیکی را به بازار کاغذی متعارف جهانی نزدیک می‌سازد. همان نقشی که در قانون بورس اوراق بهادار برای بورس در نظر گرفته شده است. این فرآیند با وجود طی مراحل تصویب عملیات شرعی توسط شورای نگهبان و تصویب آیین‌نامه اجرایی و آموزش کارگزاران به دلایل عدیده به اوایل سال ۸۷ موکول شد.

از آنجا که بورس‌های کالایی جهان، نقل و انتقال فیزیکی بخش کوچکی از فعالیت بورس‌ها را تشکیل می‌دهد، اجرای این قراردادها می‌تواند تولید‌کننده، ‌مصرف‌کننده، واردکننده‌ و صادرکننده را دارای برنامه نماید و از طرفی با ورود افراد با سرمایه اندک برای خرید یا فروش ریسک و نه لزوما کالا، بازار وسیعی را به‌وجود آورد، بی‌تردید این اقدام نیز ابزار مهمی برای محک‌زدن توانایی بورس کالای ایران به شمار می‌آید.

در مجموع شرکت بورس کالاها در ۶ ماه فعالیت خود کارنامه درخشانی را با هدایت مدیر‌عامل خود مهندس هاشمیان که فردی کارآزموده در بورس‌های کالایی است، در برداشته است. اما به‌نظر می‌رسد حفظ این دستاوردها از گسترش به مراتب واجد اهمیت‌تر باشد.

با این حال بورس کالا از چند ناحیه نیز آسیب‌پذیر است که دقت به مکانیزم تاثیر تصمیمات آن می‌تواند از خطر از دست‌دادن دستاوردها بکاهد.

نخست ‌آنکه با ورود برخی محصولات رایانه‌ای به چرخه بورس و ارائه آن با قیمت‌ بازار جهانی متناسب‌ با سیستم‌های دولت بدون در نظر گرفتن یک روند تدریجی، خطر اتهام بورس‌سازی را به این نهاد نوپا وارد می‌آورد. به‌ویژه آنکه بورس‌های جهانی در بستر اقتصاد کاملا آزاد رشد می‌کنند؛ در حالی‌که اقتصاد کشور ما همچنان در بند تعرفه‌ها، سیاست‌های محلی، تاثیرات تحریم‌ها و غیره است. همچنین در شرایطی که کشور ایران به عضویت کامل تجارت جهانی درنیامده قوانین محدود‌کننده برای اقتصاد بیمار ایران می‌تواند خطر‌آفرین باشد.

در نقطه مقابل سیاست‌های قطع یارانه‌ها، اقدامات عکسی نیز انجام گرفته است نمونه آن اتخاذ سیاست‌های دهه ۶۰برای جلوگیری از رشد قیمت مرغ بود که دولت با خارج‌کردن کالاهای دامی از بورس، یارانه را مستقیم به تولید‌کننده پرداخت کرد تا در مقابل، مرغ را با قیمت تعیین‌شده تحویل گیرد، عدم موفقیت این سیاست که اکنون به عیان روشن است، خود حدیث مفصل و مقال و مجالی دیگر می‌طلبد.

و اما خطر دیگری که دستاوردهای بورس را تهدید می‌کند، تصمیماتی است که موجب ایجاد واکنش بازار می‌شود از جمله درخواست‌ ورود سنگ‌آهن به بورس به عنوان محصولی که دارای نوسان قیمت روزانه‌ای نبوده و تاثیرات مستقیمی نیز از قیمت‌های جهانی نمی‌گیرد.

عرضه این کالا و نظایر آن در بورس هرچند دارای توجیه باشد، اما ممکن است در اولویت نباشد و این شلوغی کار بورس که مشکلات و نیروی انسانی مجرب آن متناسب با ماموریت‌‌های محوله رشد چندانی نداشته می‌‌تواند به مخالفت‌های بی‌حاصلی بیانجامد که در فرصت بیشتری که در آینده وجود دارد، قابل اجرا است.

کلام آخر آنکه بورس کالا برای حفظ این موفقیت‌ها و گسترش دستاوردهای خود نیاز به اطلاع‌رسانی جامع‌تری دارد! ارائه آمار معاملات به روز، هرچند لازم اما کافی نیست، به نظر می‌رسد بورس باید در این حجم کاری دارای یک نظام اطلاع‌رسانی و تحلیل باشد و برای آشنایی کارگزاران و مشتریان، امکان دریافت اطلاعاتی از روند قیمت‌های داخلی و خارجی، تحلیل و مقایسه، اوضاع تولید‌کنندگان، میزان واردات و سایر اقلام اطلاعاتی و نمودارها اقدام عاجلی نماید. این مهم نیز با راه‌اندازی قراردادهای آتی مضاعف

می‌شود.

سایت اطلاع‌رسانی بورس نیز متاسفانه دارای قابلیتی جز ارائه اطلاعات آمار معاملات نیست و از این وسیله فراگیر ارتباطی نیز بهره‌چندانی برده نمی‌شود.

با این حال تمامی شاخص‌ها بیانگر موفقیت کامل برنامه‌های بورس کالاست، امید است که سال ۸۷ با استفاده از نظرات جمعی کارشناس، کارگزارن و البته همراهی بیشتر مسوولان سالی موفق‌تر از گذشته در پیش روی بورس باشد.

امکان بررسی درایت‌ مدارانه بیشتری در این گونه محصولات وجود دارد.

* کارشناس ارشد تجارت الکترونیک

(مدیرعامل شرکت کارگزاری آتی‌اندیش)