سنا - هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار در جلسه اخیر خود دستورالعمل ثبت و سپرده‌گذاری کالا و اوراق بهادار مبتنی بر کالا و تسویه و پایاپای معاملات در بورس انرژی را تصویب و ابلاغ کرد. این دستورالعمل مشتمل بر ۶ بخش، ۱۵ فصل، ۸۴ ماده و ۶۱ تبصره به تصویب هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار رسید. در این دستورالعمل آمده است: اتاق پایاپای، واحد سازمانی از شرکت سپرده‌گذاری مرکزی است که وظیفه تسویه و پایاپای‌کردن معاملات انجام شده در بورس را بر عهده دارد. اختیار فروش تبعی: اختیار معامله‌ای است که همراه با معامله سلف، از سوی عرضه‌کننده به خریدار داده می‌شود و براساس آن، اختیار فروش تعداد مشخصی از دارایی پایه به قیمت تعیین شده در مشخصات قرارداد در تاریخ سررسید به خریدار داده می‌شود. این اختیار به موجب قرارداد سلف موازی استاندارد منحصرا به خریدار سلف موازی استاندارد انتقال می‌یابد.

همچنین اختیار خرید تبعی، اختیار معامله‌ای است که همراه با معامله سلف، از سوی خریدار به عرضه‌کننده داده می‌شود و براساس آن اختیار خرید تعداد مشخصی از دارایی پایه به قیمت تعیین شده در مشخصات قرارداد در تاریخ سررسید به عرضه‌کننده داده می‌شود. تعهد موضوع قرارداد اختیار خرید تبعی به موجب قرارداد سلف موازی استاندارد، منحصرا به خریدار سلف موازی استاندارد انتقال می‌یابد.

ارزش بازار قرارداد آتی: ارزش دارایی پایه تعهد شده در قرارداد آتی براساس آخرین قیمت تسویه روزانه است که به صورت حاصل ضرب اندازه قرارداد آتی در آخرین قیمت تسویه روزانه محاسبه می‌شود.

در عین حال، ارزش معامله قرارداد آتی، ارزش دارایی پایه تعهد شده در قرارداد آتی براساس قیمت قرارداد آتی است که به صورت حاصل ضرب اندازه قرارداد آتی در قیمت معامله قرارداد آتی محاسبه می‌شود.

اطلاعیه عرضه: سندی است که بورس براساس اطلاعات دریافتی عرضه از کارگزار فروشنده، تنظیم و از طریق سایت رسمی خود و سامانه معاملاتی به عموم و کارگزاران اطلاع‌رسانی می‌نماید.

عضو اتاق پایاپای: نیز کارگزار، کارگزار/ معامله‌گر و هر شخص حقوقی دیگری است که تحت این عنوان مطابق دستورالعمل پذیرش اعضا در اتاق پایاپای، به عنوان عضو اتاق پایاپای پذیرفته شده است.

اعلامیه تسویه وجوه: سندی است که پس از تسویه معامله توسط اتاق پایاپای صادر و به کارگزار خریدار و فروشنده ارائه می‌شود.

امور تسویه: عبارت است از؛ اقدامات لازم جهت تسویه معاملات از جمله واریز وجه قرارداد در تسویه نقدی، ارائه اسناد در تسویه اعتباری و معاملات نسیه طبق فرمت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و همچنین واریز کارمزدها و سایر کسورات مربوطه طبق مقررات.

انفساخ: عبارت است از انحلال قهری قرارداد به گونه‌ای که قرارداد فاقد هرگونه آثاری می‌شود.

بر اساس این دستورالعمل، بستن موقعیت، ساقط شدن تعهد با اتخاذ یک موقعیت تعهدی جدید معکوس در مقابل موقعیت تعهدی باز مشتری است و به روزرسانی حساب‌ها، فرآیندی است که پس از پایان جلسه معاملات توسط اتاق پایاپای و به ترتیبی که در این دستورالعمل ذکر شده است، با هدف به روزرسانی وجوه تضمین انجام می‌شود.

همچنین بیانیه ریسک، فرمی است که پیش از آغاز معاملات در بازار مشتقه به امضای مشتری می‌رسد و حاکی از آگاهی کامل مشتری از ریسک معاملات مشتقه و پذیرش مقررات این بازار است. فرمت بیانیه ریسک به تصویب هیات مدیره بورس می‌رسد.

در این دستورالعمل آمده است: تسویه نهایی، تسویه نقدی یا تحویل فیزیکی دارایی پایه قرارداد آتی یا قرارداد سلف موازی استاندارد است که طبق ضوابط این دستورالعمل انجام می‌شود و تسویه نقدی، تسویه نهایی قرارداد آتی به طور نقدی براساس آخرین قیمت تسویه روزانه یا قرارداد سلف موازی استاندارد به طور نقدی براساس قیمت پایانی آخرین روز معاملاتی است که منجر به سقوط تعهدات طرفین می‌شود.

در عین حال، حواله خرید کالا، سندی است که توسط کارگزار فروشنده یا فروشنده به اتاق پایاپای ارائه می‌شود. این سند توسط فروشنده یا کارگزار فروشنده حسب مورد طبق فرمت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، به نام خریدار صادر می‌شود و خریدار می‌تواند با ارائه آن به فروشنده، کالای خریداری شده را تحویل گیرد. دوره تحویل قراردادهای آتی، دوره‌ای است که پس از آخرین روز معاملاتی آغاز و تا انتهای ماه قرارداد آتی ادامه دارد و طی آن تسویه نهایی انجام می‌شود و زمان تحویل، مدت زمانی است که در آن، کالای موضوع قرارداد طبق زمان‌های تعیین شده در اطلاعیه عرضه و مهلت‌های مقرر در این دستورالعمل تحویل داده می‌شود.

سقف اعتباری، حداکثر ارزش معاملاتی است که متناسب با تضامین ارائه شده برای هر عضو اتاق پایاپای، توسط هیات مدیره شرکت سپرده‌گذاری مرکزی تعیین و ابلاغ می‌شود و سقف مجاز عرضه، حداکثر میزان مجاز عرضه توسط هر عرضه‌کننده است که براساس تضامین تودیعی وی نزد اتاق پایاپای طبق مقررات توسط شرکت سپرده‌گذاری مرکزی تعیین می‌شود. بر اساس این دستورالعمل، صندوق ضمانت تسویه (صندوق تضمین)، صندوقی است که به منظور تضمین تسویه وجوه ناشی از انجام معاملات، در شرکت سپرده‌گذاری مرکزی ایجاد می‌شود. ضوابط تشکیل و فعالیت این صندوق به پیشنهاد شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به تصویب هیات مدیره سازمان بورس خواهد رسید.

عضویت در اتاق پایاپای

شرکت‌‌های کارگزاری دارای مجوز از سازمان که در بورس پذیرفته شده‌اند در صورت احراز شرایط عضویت در اتاق پایاپای، عضو اتاق پایاپای محسوب می‌شوند. عضویت سایر اشخاص حقوقی در اتاق پایاپای حسب ضوابط مصوب سازمان امکان‌پذیر خواهد بود. در عین حال، ضوابط نحوه عضویت اعضا در اتاق پایاپای با پیشنهاد هیات مدیره شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، به تصویب هیات مدیره سازمان بورس می‌رسد.

عضو اتاق پایاپای موظف است موافقت‌نامه عضویت در اتاق پایاپای را امضا نموده و حق عضویت خود را طبق مقررات به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی پرداخت نماید.

در صورت وقوع هر یک از موارد ذیل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی براساس ضوابط مربوط به عضویت نسبت به تعلیق عضویت اعضا تا زمان رفع دلایل تعلیق اقدام و موضوع را فورا به سازمان بورس اطلاع می‌دهد. بورس باید از انجام معامله اشخاصی که عضویت ایشان نزد اتاق پایاپای تعلیق شده است، جلوگیری نماید:

۱. عدم ارائه تضامین و سپرده‌ها طبق مقررات

۲. عدم ایفای تعهدات مالی اعم از پرداخت مبلغ معامله، کارمزدها، جریمه‌ها و خسارات مترتبه طبق مقررات

تضامین و سپرده‌ها

کلیه اعضای اتاق پایاپای مکلفند جهت تضمین ایفای تعهداتشان نزد اتاق پایاپای، تضامین لازم را به صورت نقدی، ضمانت‌نامه بانکی (بدون قید و شرط)‌ یا اوراق مشارکت تودیع نمایند. ضوابط اخذ و همچنین سایر تضامین مورد قبول توسط هیات مدیره شرکت سپرده‌گذاری مرکزی تعیین می‌شود.

جهت عرضه کالا در بازار فیزیکی و همچنین عرضه اولیه قراردادهای سلف موازی استاندارد، عرضه‌کنندگان مکلف به تودیع تضامین لازم طبق ضوابط تضمین مصوب هیات مدیره شرکت سپرده‌گذاری مرکزی است.

انجام معاملات قراردادهای آتی در بورس، مستلزم تودیع وجوه تضمین حسب ضوابط این دستورالعمل می‌باشد. وجوه تضمین موضوع قراردادهای آتی شامل وجه تضمین اولیه، وجه تضمین جبرانی و وجه تضمین اضافی است.

اقدامات قبل از معامله

کلیه کالاها یا اوراق بهادار مبتنی بر کالای پذیرفته شده در بورس قبل از شروع معامله، باید به ترتیبی که در این فصل از دستورالعمل ذکر شده است نزد شرکت سپرده‌گذاری مرکزی ثبت شوند.

ثبت کالای عرضه‌کننده پذیرفته شده در بازار فیزیکی بورس حداقل ۵ روز کاری قبل از اولین عرضه کالای مذکور به شرح زیر صورت می‌پذیرد:

۱- کارگزار عرضه‌کننده اقدام به ارائه مستندات زیر جهت ثبت کالای عرضه‌کننده به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی می‌نماید:

- تقاضای کتبی عرضه‌کننده

- تاییدیه کتبی بورس مبنی بر پذیرش کالا و عرضه‌کننده آن

- نام، نوع و سقف عرضه کالا

۲- در صورتی که طبق مقررات مجاز بودن اشخاص به عرضه یا میزان سقف عرضه مجاز توسط ایشان منوط به تاییدیه مراجع ذی‌صلاح باشد، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی کنترل‌های لازم را در این خصوص انجام می‌دهد.

۳- شرکت سپرده‌گذاری مرکزی براساس اطلاعات مندرج در تقاضای عرضه‌کننده و اطلاعات بند ۲ این ماده حسب مورد، اقدام به تعیین تضامین لازم جهت عرضه عرضه‌کننده طبق ضوابط تضمین نموده و میزان تضامین را به کارگزار اعلام می کند.

۴- عرضه‌کننده تضامین لازم را از طریق کارگزار نزد شرکت سپرده‌گذاری مرکزی تودیع می‌نماید.

۵- شرکت سپرده‌گذاری مرکزی حداکثر یک روز کاری پس از تودیع تضامین، اقدام به ثبت کالای عرضه‌کننده جهت عرضه در بورس نموده و موضوع را به کارگزار و بورس اعلام می‌نماید.

تسویه و پایاپای معاملات

اتاق پایاپای در پایان هر روز معاملاتی براساس معاملات کارگزاران، گزارش تسویه معاملات را به عضو مربوطه ارائه می‌دهد. این گزارش مشتمل بر اطلاعات زیر است:

الف - اطلاعیه در خصوص پایاپای روزانه عضو اتاق پایاپای

۱. روز انجام معامله

۲. نام و کد عضو اتاق پایاپای

۳. شماره اطلاعیه

۴. اقلام بدهکار و بستانکار عضو اتاق پایاپای

۵. تاریخ تسویه و شرایط تسویه

۶. وجوهی که اتاق پایاپای باید به هر کارگزار عضو اتاق پایاپای پرداخت یا از او دریافت کند.

ب - اطلاعیه در خصوص هریک از معاملات به صورت جداگانه:

۱. تاریخ و ساعت انجام معامله

۲. نام و کد مشتری

۳. شناسه معامله

۴. اقلام بدهکار و بستانکار مشتری

۵. تاریخ تسویه

۶. اطلاعات معامله به تفکیک قرارداد حسب مورد

در صورتی که امور تسویه هر معامله به طور کامل توسط کارگزار خریدار انجام شده باشد، اتاق پایاپای اقدام به صدور اعلامیه تسویه وجوه آن معامله می‌نماید.

در صورتی که طبق اعلام بورس در اطلاعیه عرضه، واحد پولی قیمت و واحد پولی مبنای تسویه با یکدیگر متفاوت باشند، اتاق پایاپای وجه مورد نیاز جهت تسویه را براساس نرخ تسعیر واحد پولی تسویه و نسبت به واحد پولی قیمت تعیین می‌نماید.

فرآیند اجرایی تسویه معاملات با ارزهای مختلف، مطابق ضوابطی است که به تصویب هیات مدیره شرکت سپرده‌گذاری مرکزی می‌رسد.

مهلت تسویه معاملات قراردادها در رینگ داخلی سه روز کاری و در رینگ بین‌المللی پنج روز کاری بعد از روز معامله است.

تسویه نهایی قراردادها و تحویل کالا

درکلیه قراردادهای منعقده در بورس چنانچه خریدار نسبت به کیفیت کالای تحویل گرفته شده معترض باشد، باید اعتراض خود را حداکثر تا سه ماه پس از تحویل کالا به همراه مستندات مربوطه، کتبا به کارگزار و اتاق پایاپای اعلام نماید. پس از انقضای مهلت مذکور هیچ گونه اعتراضی از سوی خریدار پذیرفته نمی‌شود. ضوابط مربوط به رسیدگی به شکایت کیفی ناشی از تحویل کالا به پیشنهاد مشترک بورس و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به تصویب هیات مدیره سازمان خواهد رسید.

هرگونه شرایط اعلامی از سوی فروشنده در زمان انجام معامله که بر قیمت یا تصمیم خریداران تاثیرگذار است، در خصوص تحویل کالای موضوع آن معامله قابل تغییر نیست.

کارگزار فروشنده موظف است حسب درخواست شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، اطلاعات و مستندات مربوط به تحویل کالای موضوع قراردادهای معامله شده در بورس را طبق فرمت مصوب هیات مدیره آن شرکت، حداکثر تا ۲ روز کاری از فروشنده دریافت و به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی ارائه نماید.

در صورتی که طبق قوانین و مقررات نهاد یا نهادهای خاصی مسوولیت کامل نقل و انتقال کالای معامله شده را در کشور بر عهده داشته باشند، مسوولیت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی صرفا محدود به اعلام فهرست خریداران به نهاد یا نهادهای مذکور بوده و مسوولیتی در خصوص تحویل کالا پس از اعلام نخواهد داشت.