عملکرد اتاق مبادلات ارزی از زبان کیومرث فتح‌الله کرمانشاهی در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد
اتاق به جای بازار
گروه بورس کالا- طیبه شهبازی: تصمیم بانک مرکزی برای مهار افزایش نرخ ارز، بازگشایی اتاق مبادلات ارزی بود تا شاید از این طریق بتوان بازار لجام گسیخته ارز را کنترل کرد. اما با گذشت حدود یک ماه از فعالیت این اتاق و به‌رغم اعلام اولیه مبنی بر موقتی بودن فعالیت آن، به نظر می‌رسد این اتاق قرار است جای بورس ارز را گرفته و فعالیتی پایدار داشته باشد. این در شرایطی است که متقاضیان ارز با مشکلات عدیده‌ای برای تامین ارز مورد نیاز خود از طریق این اتاق مواجهند. برای روشن شدن نحوه فعالیت اتاق مبادلات ارزی، گفت‌وگویی با کیومرث فتح‌الله کرمانشاهی، معاون کل‌سازمان توسعه تجارت ایران و یکی از اعضای اتاق مذکور داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
***
لطفا در خصوص نحوه فعالیت اتاق مبادلات ارزی در روزهای اخیر توضیحاتی بفرمایید.
قبل از راه‌اندازی اتاق مبادلات ارزی، تکلیف واردکننده بعد از ایستگاه اول که ثبت سفارش است، مشخص نبود. وزارت صنعت، معدن و تجارت به منظور روشن شدن این وضعیت با هماهنگی بانک مرکزی، پس از طی جلسات متعدد به این نتیجه رسیدند که این اتاق تشکیل شود. بعد از چند روز مرکز ثبت سفارش هم ایجاد شد. با گذشت یک ماه از راه‌اندازی اتاق مبادلات ارزی آمار تجمیع این روزها حاکی از بیش از ۳ هزار ثبت سفارش به ارزشی بالغ بر یک میلیارد دلار است که به مرحله تخصیص ارز رسیده است. با توجه به اینکه بعد از تخصیص ارز، دو هفته مهلت وجود دارد تا ریال را تامین کنند، به دنبال مراحل تکمیلی هستیم تا مراحل گشایش اعتبار یا حواله ارزی از طریق بانک‌های عامل و سیستمی که اینجا طراحی شده (با توجه به همکاری‌ای که بین ثبت سفارش، بانک‌های عامل و بانک مرکزی وجود دارد) سریع‌تر پیش رود و واردکنندگان بتوانند نسبت به واردات کالایی که به منظور پشتیبانی از تولید و نهایتا صادرات کشور است، اقدام کنند.
در گذشته باید تقاضای متقاضیان در وزارت صنعت، معدن و تجارت ثبت سفارش می‌شد و پس از آن به بانک مراجعه می‌کردند. در شرایط فعلی هم همین روال انجام می‌شود. پس این روش چه فرقی با گذشته دارد؟
تفاوت در این است که در حال حاضر تمام این کارها در زیر یک سقف صورت می‌گیرد و بعد از چند روز اولیه، قرار شد که حتی متقاضی بتواند مستقیما به بانک‌های عامل که در حال حاضر نمایندگانشان در اتاق مبادله هستند، هم مراجعه کند و این دیگر بستگی به نظر متقاضی یا واردکننده دارد که کدام مسیر را انتخاب کند. به تدریج با هماهنگی‌هایی که صورت گرفت این را در اختیار خود متقاضی ثبت سفارش و واردکننده گذاشتیم. کسی که کالایی را ثبت سفارش می‌کند دو ماه مهلت دارد که به اتاق مبادلات ارزی مراجعه کند؛ چون بیش از پنجاه درصد واردات کشور از طریق مرکز تهران صورت می‌گیرد. در حال حاضر ۴۲ مرکز ثبت سفارش در کشور داریم و بانک‌های عامل هم در سطح کشور پراکنده‌اند.
اتفاق مهم دیگر ایجاد پورتال ارزی است که از مرحله ثبت سفارش و تخصیص ارز و واردات، تا مرحله گمرک به عنوان ایستگاه آخر که باید کالا به آن وارد شود؛ تمامی مسیر در وزارت صنعت، معدن و تجارت، مرکز ثبت سفارش، بانک‌های عامل و در بانک مرکزی که مسوول تخصیص ارز است، رصد می‌شود.
زمانی که تصمیم به راه‌اندازی اتاق مبادلات ارزی گرفته شد، از آن به عنوان مسکنی موقتی به منظور کندتر شدن روند افزایشی قیمت‌ها در بازار ارز یاد می‌شد. اما اخیرا از سوی رییس‌سازمان بورس و اوراق بهادار کشور اعلام شد که وجود اتاق مبادله ارز برای تعیین قیمت کافی است و دیگر نیازی به راه‌اندازی بورس ارز نیست. در حالی که این بورس از مکانیسم جهانی و استانداردهای بین‌المللی تبعیت می‌کند. آیا وجود بورس ارز به شفاف شدن معاملات و تعیین قیمت‌ها کمک بیشتری نمی‌کند؟
خیر. با توجه به شرایط فعلی، مسوولان کشور به این نتیجه رسیدند که فعلا موضوع بورس ارز منتفی است و فعلا قرار است که اتاق مبادله ارزی با همین شیوه کار کند. البته مسوول سیاست‌های پولی و بانکی، بانک مرکزی است و وزارت صنعت، معدن و تجارت، متولی بخش صنعت، معدن و تجارت کشور است. آرزوی ما در این وزارتخانه در کنار تمام مسوولان اقتصادی کشور، تک‌نرخی شدن ارز است. طبیعتا در شرایط خاص، به صورت ویژه‌ای بخش‌های اقتصادی و تجاری مدیریت می‌شود.
در خصوص نحوه تعلق ارز به گروه‌های ده‌گانه توضیح بفرمایید.
با توجه به تقسیم‌بندی‌ای که صورت گرفته در حال حاضر گروه‌های ده‌گانه کاملا مشخص شده‌اند. گروه یک و دو کالاهای اساسی و مورد نیاز کشور است که از طریق خود بانک مرکزی ارز مرجع می‌گیرند و نیازی به مراجعه به این مرکز برای گرفتن ارز وجود ندارد. گروه سه تا هفت می‌توانند به این اتاق مراجعه کنند. گروه هشت هم به زودی به جمع متقاضیان این اتاق خواهد پیوست. برای گروه‌های نه و ده که بخش عمده کالاهایشان مصرفی صرف و تزئینی است هم برنامه‌ریزی صورت می‌گیرد که در آینده اعلام خواهد شد.
بسیاری از فعالان حوزه صنعت و فولاد کشور از عدم دریافت ارز به‌رغم گشایش حساب ریالی در بانک‌های عامل و حتی بسته شدن حساب ریالی‌شان گله‌مندند. یا حتی به جای دلار، ارز چین را دریافت کرده‌اند. دلیل این امر چیست؟ به نظر می‌رسد این اتاق بیشتر به منظور تعیین قیمت است تا تامین ارز مورد نیاز متقاضیان.
با توجه به نیاز کشور، به میزان معینی از واردات - به عنوان پشتوانه تولید - روزانه مبالغی در قالب سبد ارزی مشخص - که در آن ارزهای متفاوتی وجود دارد - به اتاق مبادله ارزی تخصیص داده می‌شود. طبیعی است که بخشی از آنها ارزهای گوناگون است و مسلما بر‌حسب نیاز و نوع ارزی که متقاضی برای واردات نیاز دارد، یا همان ارز را از بانک مرکزی یا بانک عامل می‌گیرد یا از طریق صرافی‌های مجاز و نوع اولی که بانک‌های عامل مشخص می‌کنند، می‌تواند نسبت به تغییر یا تبدیل وجه اقدام کند. بنابراین در این سیستم تمام ابهامات در حال برطرف شدن است.
حجم مبادلات در اتاق مبادله ارزی قابل مقایسه با حجم بالای مبادلات ارزی در بازار آزاد نیست. از طرفی برخی اعضای اتاق بازرگانی بر این عقیده‌اند که فعالان اقتصادی بخش خصوصی ارز مورد نیاز خود را از این اتاق تهیه نمی‌کنند. از طرف دیگر وجود کارمزد ۵ تا ۷ درصدی در این اتاق مانع از پایین آمدن نرخ ارز در بازار آزاد می‌شود - که این شاید مهم‌ترین دلیل شکل گیری این اتاق بود - نظر جنابعالی در خصوص این ایرادات چیست؟
ظرف بیست روز اول کاری این اتاق، حدود یک میلیارد دلار حجم مبادلات برای واردات - غیر از کالاهای اساسی و دارو که بانک مرکزی تخصیص می‌دهد - آمار خوبی است. البته در روزهای اول به دلیل وجود ابهامات، این رقم کمتر بود. در حال حاضر حتی کانتری برای ارز مسافری و ارز صادراتی که ارباب رجوع را راهنمایی می‌کنند طراحی شده است. ما معتقدیم که صادرکنندگان اصلی کسانی هستند که به صورت مستمر کار می‌کنند و اگر کالایی را صادر می‌کنند، حتما ارز حاصل از آن را دوباره به چرخه تولید و صادرات بازمی‌گردانند و لذا به نوعی برای بخش صادرات هم در اینجا طراحی‌هایی صورت گرفته که خواسته صادرکنندگان هم تامین شود.
ارز مورد نیاز اتاق مبادلات ارزی از چه منابعی تامین می‌شود؟
از ابتدا قرار شد منابع از وزارت نفت، شرکت ملی نفت، برخی شرکت‌های تابعه آن، صندوق توسعه ملی، بخش پتروشیمی و عموما دستگاه‌های دولتی تامین شود و بعد از اعتماد‌سازی، طبیعتا سایر بخش‌ها از جمله صادرکنندگان غیر نفتی هم همکاری کنند.
آیا میزان ارز داده شده به اتاق مبادلات ارزی مشخص است؟
بله در حال حاضر در حد نیاز و مراجعه روزانه، به همه تقاضاها پاسخ داده می‌شود و هیچ مشکلی وجود ندارد؛ مطمئنا در آینده هم با برنامه‌ریزی‌های بانک مرکزی مشکلی وجود نخواهد داشت.
از لحظه ثبت تقاضا تا دریافت ارز، چه مدت زمانی طول می‌کشد؟
اگر هیچ مشکلی وجود نداشته باشد و بخش ریالی هم تامین شود، حداکثر ظرف دو تا سه روز ارز را دریافت می‌کنند.
صالح‌آبادی در رابطه با اتاق مبادلات ارزی عنوان کرد:
قیمت‌های اتاق شناور نیست
گروه بورس کالا- بازار ارز همچنان نوسان دارد. قیمت‌های مشخصی از ارزهای معتبر اعلام نمی‌شود و بسیاری از قیمت‌ها که در بازار شنیده می‌شود، مورد معامله قرار نمی‌گیرد. تولیدکنندگان از اتاق ارز گلایه دارند و می‌گویند: ارز مورد نیازشان را در اختیارشان قرار نمی‌دهد و بوروکراسی پیچیده‌ای بر آن حاکم است.
کارشناسان از تعطیلی راه‌اندازی بورس ارز گلایه دارند و بانک مرکزی بر خلاف‌سازمان بورس و اوراق بهادار ملغی شدن رسمی این بازار را اعلام نمی‌کند. هفته پیش صالح‌آبادی، رییس بورس، گفته بود با راه‌اندازی اتاق معاملات ارزی، نیازی به بورس نیست و راه‌اندازی بورس معنا ندارد. این در حالی است که خود وی نیز به عنوان یک صاحب‌نظر در زمینه بازارهای بین‌المللی در قالب بورس، به فواید بورس اذعان دارد و می‌داند شفافیت بورس را نمی‌توان در هیچ بازاری مشاهده کرد.
در طرف دیگر، بازارهای کالا، به دلیل نامعلوم بودن قیمت ارز یا فاقد معامله و خرید و فروش کالا هستند یا قیمت‌ها بسیار بالا است و به نظر می‌رسد بیشتر از آنکه مبانی اقتصاد خرد بازار تعیین‌کننده قیمت‌ها باشد، این حباب ارز است که قیمت‌ها را بالا می‌برد. در این زمینه صالح‌آبادی در پاسخ به خبرنگار «دنیای اقتصاد» که از وی درباره ضرورت استاندارد بودن بازارهای ارز متناسب با روش‌های جهانی (بورس) پرسیده بود گفت: آنچه در بازارهای جهانی عمدتا معامله می‌شود، اوراق مالی است؛ مثل قراردادهای آتی، اوراق اختیار معامله آپشن و یکسری از ابزارهای مالی مبتنی بر ارز. ساختاری که قرار بود به عنوان بورس ارز راه‌اندازی شود، معاملات نقدی ارز یا همان گواهی‌های ارزی بود که صرفا تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان واقعی ارز بتوانند در این بازار حضور پیدا کنند.
به عبارت دیگر قرار نبود که سرمایه‌گذاران - که نه تولیدکننده‌اند و نه واردکننده - در این بازار حضور پیدا کنند. در مرکز مبادلات ارزی، صادرکنندگان - عمدتا بخش دولتی - و نیز واردکنندگان کالا و خدمات، به هم وصل می‌شوند و در این بازار، مبادلات بین آنها انجام می‌گیرد. این به نوعی جای بورس ارز را می‌گیرد با این تفاوت که در آن بورس قیمت‌ها شناور بود، یعنی می‌توانست نوسان داشته باشد در حالی که در این بازار (مرکز مبادلات) قیمت‌ها را بر اساس روش‌های بانک مرکزی اعلام می‌کنند. رییس‌سازمان بورس و اوراق بهادار همچنین در رابطه با مکانیزم تعیین قیمت‌ها در اتاق ارز با اشاره به اینکه قیمت‌ها در این بازار به صورت روزانه و بر اساس روش‌هایی که بانک مرکزی تعیین می‌کند اعلام می‌شود، از ارائه اطلاعات بیشتر در زمینه اتاق مبادلات و نحوه عملکرد آن خودداری کرده و گفت: من اطلاعی از جزئیات کار اتاق مبادلات ارزی ندارم و نمی‌دانم که چگونه عمل می‌کنند.
صالح‌آبادی در بخش دیگر این گفت‌وگو در رابطه با منتفی شدن بحث راه‌اندازی بورس ارز، این موضوع را تایید نکرد و با اشاره به اینکه این بورس قرار بود همین کاری را بکند که در حال حاضر اتاق مبادلات ارزی انجام می‌دهد، شناوری قیمت‌ها را در بورس یک تفاوت اصلی دانست و گفت: در این اتاق، بانک مرکزی قیمت‌ها را در ابتدای هر روز تعیین و به بازار اعلام می‌کند. پس زمانی که مرکز مبادلات ارزی وجود دارد، دیگر نیازی به راه‌اندازی بورس ارز نداریم.
این در حالی است که از ابتدا قرار بود اتاق مبادلات ارزی به شکل کوتاه مدت و به منظور کاهش التهاب در بازار ارز و کنترل قیمت‌ها راه‌اندازی شود، اما اکنون صحبت‌هایی در خصوص پایدار بودن این اتاق شنیده می‌شود.
صالح‌آبادی در این زمینه با تاکید بر این که از جزئیات اتاق اطلاعی ندارد و نمی‌داند که قرار است فعالیت آن دائمی باشد یا موقتی، به عملکرد سازمان بورس اشاره کرد و گفت: آنچه که ما باید انجام می‌دادیم این بود که بسترهای لازم از جمله سخت افزارها، نرم افزارها، روش‌های معاملاتی، فلوچارت‌های انجام معاملات، فرآیندهای تصفیه معاملات، سازوکارهای بازار و... را در بورس فراهم کنیم که این کار انجام شده و همه جزئیات کار آماده است. اگر هر زمانی بخواهند از این امکان استفاده شود - مشروط بر اینکه مرکز مبادلات ارزی بخواهد به بورس تبدیل شود - این امکان در آینده وجود دارد اما طبیعتا تصمیم گیرنده، بانک مرکزی است.
ارسال نظر