عادل پرتوی
مکانیزم توسعه پاک (Clean Development Mechanism) یکی از مکانیزم‌های انعطاف‌پذیر پروتکل کیوتو است که مطابق آن کشورهای توسعه یافته‌ای که متعهد به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای هستند، مجاز به انجام این تعهد خود در خاک کشور توسعه نیافته دیگر هستند.

کاهش گازهای گلخانه‌ای برای کشورهای توسعه یافته (یا شرکت‌های آنها) هزینه‌های گزافی دارد و حال آنکه ایشان می‌توانند با هزینه پایین‌تری به همان میزان در یک کشور
توسعه نیافته کاهش انتشار داشته باشند. لذا این کشورها علاقمند به استفاده از مکانیزم توسعه پاک در جهت تامین بخشی از تعهدات خود به سازمان ملل هستند.
در این راستا، کشورهای توسعه یافته با رغبت تمام حاضر به تامین سرمایه‌گذاری، انتقال تکنولوژی و حتی پرداخت مبالغی به کشورهای توسعه نیافته هستند و متقابلا کشورهای توسعه نیافته هم علاوه بر موارد فوق به مزایای نسبی قابل ملاحظه‌ای همانند کاهش مصرف منابع، توسعه پایدار و حفظ محیط زیست، ایجاد اشتغال و ایجاد امکانات رفاهی و فرهنگی در محل اجرای طرح‌ها دست می‌یابند.
ولی چه پروژه‌هایی امکان استفاده از این مکانیزم را دارند؟
مکانیزم توسعه پاک (و کلا پروتکل کیوتو کنوانسیون تغییر آب و هوای سازمان ملل متحد) برای کاهش گازهای گلخانه‌ای که موجب اثر گلخانه‌ای و گرمایش زمین هستند، بوده و نباید با سایر پروتکل‌ها و کنوانسیون‌هایی که برای کنترل آلودگی هوا و یا سایر منابع مطرح هستند، اشتباه گرفته شود. گازهای گلخانه‌ای مورد نظر عبارتند از دی اکسیدکربن، متان، اکسید نیترو، هگزا فلورید گوگرد، کلرو فلورو کربن‌ها و پرفلورو کربن‌ها. هر پروژه‌ای که به نحوی موجب کاهش یکی از گازهای فوق شود، از مصادیق پروژه‌های مکانیزم توسعه پاک است.
عمده‌ترین گاز این مجموعه، دی‌اکسید‌کربن است که به انحای مختلف قابل کاهش است. کاهش مصرف انرژی (سوخت و برق و ...)، افزایش راندمان مصرف انرژی، بازیابی انرژی اتلافی، استفاده از انرژی‌های نوین جایگزین مثل نیروگاه‌های بادی، برقابی، زمین گرمایی، زیست توده و ... استفاده از سوخت‌های پاک (با هیدرو کربن معادل پایین‌تر از وضعیت قبلی)، بازیابی گاز دی اکسید کربن، جلوگیری از سوزاندن گازهای همراه در میادین نفتی و پالایشگاه‌ها، جنگل کاری و احیای جنگل‌ها و بسیاری موارد دیگر.
چنانچه فرصت پروژه‌ای در یک شرکت کشور توسعه نیافته وجود داشته باشد که در نهایت منجر به کاهش گازهای گلخانه‌ای خواهد شد، این شرکت می‌تواند با معرفی این پروژه به شرکت‌های کشورهای توسعه یافته، حمایت یکی از آنها را برای تامین مالی پروژه جلب کند. معمولا در این پروژه‌ها هدف چیزی غیر از دریافت سرمایه‌گذاری یا درآمدهای مکانیزم توسعه پاک است، لیکن درآمدهای حاصل از آن به‌عنوان یک پارامتر تاثیرگذار در نرخ بازگشت سرمایه طرح مطرح است. به‌عنوان مثال اگر کشوری (یا شرکتی در یک کشور) توسعه نیافته فرصتی برای کاهش مصرف سوخت دارد (و برای آن نیاز به یک تکنولوژی بالاتر دارد)، هدف اصلی در این پروژه کاهش مصرف سوخت است، ولی در کنار آن این شرکت می‌تواند درآمدهای مکانیزم توسعه پاک را نیز به دست آورد یا برای تامین تکنولوژی بالاتر از شرکتی خارجی بهره گیرد.
نکته مهمی که باید ذکر شود، اینکه مطابق قوانین مکانیزم توسعه پاک، استفاده از درآمدهای مکانیزم توسعه پاک بایستی در مرحله تهیه طرح مالی پروژه یا طرح امکان‌سنجی فنی و اقتصادی لحاظ شود.
درآمد حاصل از کاهش گازهای گلخانه‌ای بسته به نوع و اندازه طرح دارد لیکن به طور متوسط می‌توان چنین بیان کرد که به ازای کاهش هر تن دی‌اکسید‌کربن (و یا به عبارتی برای کاهش مصرف هر 5/1 مگاوات ساعت برق و یا کاهش مصرف هر 420 مترمکعب گاز طبیعی) حدود 10 یورو درآمد نصیب پروژه می‌شود.
در صورتی‌که درآمد حاصل از کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در یک طرح بیش از سه برابر حجم سرمایه‌گذاری اولیه مورد نیاز آن باشد، در این صورت شما می‌توانید شرکت خارجی را پیدا کنید که تمام سرمایه‌گذاری اولیه لازم برای پروژه را تامین کند. لیکن اگر این نسبت کاهش یابد، جذابیت آن برای سرمایه‌گذاری خارجی که فقط از درآمدهای حاصل از کاهش انتشار سود می‌برد، از بین خواهد رفت. در این صورت شما فقط می‌توانید از درآمد حاصل از فروش امتیاز اختصاص یافته برای شما از طرف سازمان ملل (که حدود ۱۰ یورو برای هر امتیاز است و هر امتیاز یا گواهی معادل کاهش یک تن دی‌اکسید‌کربن است) برای افزایش نرخ بازدهی سرمایه خود بهره‌مند شوید.
به عنوان نمونه یک نیروگاه بادی یا برقابی 100 مگاواتی امکان جذب سرمایه‌گذار خارجی ( که فقط از درآمد مکانیزم توسعه پاک منتفع شود) ندارد، لیکن صاحب چنین نیروگاهی می‌تواند با توسعه طرح مکانیزم توسعه پاک در آمد سالانه حدود 1،400،000 یورو کسب کند و این علاوه بر درآمد فروش برق است. اگر شما بتوانید مصرف سوخت کارخانه خود را که سالانه 100‌میلیون لیتر نفت کوره مصرف می‌کند، 10‌درصد کاهش دهید، شما می‌توانید از محل اجرای طرح مکانیزم توسعه پاک، سالانه درآمدی حدود 300،000 یورو کسب کنید. این درآمد علاوه بر هزینه صرفه جویی شده 10درصدی سوخت است. علاوه بر آن شما حتما تکنولوژی بالاتری به کار برده اید، در توسعه پایدار و حفظ محیط زیست منطقه کوشا بوده اید و منافع جنبی نظیر اشتغال ایجاد کرده‌اید.
تاکنون بیش از ۱۶۰۰ پروژه در ۵۵ کشور مختلف از منافع مکانیزم توسعه پاک بهره می‌برند. این پروژه‌ها تاکنون قریب به ۲۶۰‌میلیون تن کاهش انتشار گاز دی‌اکسید‌کربن داشته اند و نرخ سالانه آنها حدود ۳۰۰‌میلیون تن است. عمده پروژه‌های فوق در کشورهای چین، هند و برزیل بوده است و تمرکز اصلی پروژه‌ها در زمینه انرژی است.
مدیرعامل شرکت انرژی‌های تجدید‌پذیر مهر
ایمیل: Partovi@mehrenergy.com