محمد حسین بابالو
شرایط بازارها در روزهای پایانی سال جاری حکایت از بی‌رونقی معاملات بسیاری از کالاها می‌کند. در این بین تنها کالاهای مصرفی بالاخص آنهایی که مورد استفاده در روزهای آغازین سال آینده خواهد بود رونق نسبی را تجربه می‌کنند.

برخی دیگر از کالاها که رونق سنتی شب عید تاثیر زیادی بر آنها ندارد از کاهش حجم معامله برخوردار شده و این مطلب هم به‌دلیل کاهش تقاضا و هم عدم تمایل فروشندگان روی داده است. البته شایعات حکایت از انتظار فروشندگان برای افزایش قیمت‌ها در ابتدای سال ۸۸ حکایت می‌کند. با توجه به کاهش شدید حجم نقدینگی در بازار و حتی در حرفه‌های واسطه‌ای و کاهش حجم معاملات و همچنین ترس فعالان بازار از ادامه این وضع و انتظارات رکودی در آینده وقوع چنین امری بعید به‌نظر می‌رسد.
دلایل دیگر آنکه بازار همچون گذشته تحت اختیار قشر خاصی نبوده و رقابت بالاخص در این شرایط جدی تر شده و همگی برای فروش اعلام آمادگی می‌کنند. احتمال تزریق نقدینگی از سوی دولت و نهادهای دولتی نیز به نحو عمده دور از ذهن است و برای تشریح این امر بهتر است به شرایط بودجه سال آینده و احتمال کسری بودجه و کاهش بودجه‌های عمرانی مراجعه شود. تزریق نقدینگی برای عید نوروز تحت عنوان عیدی و پاداش و حقوق و دستمزد نیز بیشتر جذب در خرده‌فروشی شده و تزریق این پول و جمع شدن آن در تولید به زمانی نزدیک به 2 ماه با احتساب تعطیلات نیاز دارد.
از همه مهم‌تر آن‌که با توجه به اطلاعات و ارقام معتبر، تورم در مسیری نزولی قرار دارد و با توجه به وجود تورم نزدیک به ۲۵درصد در گذشته و کاهش این رقم برای ماه‌های آینده به کاهش قیمت‌ها خواهد انجامید. در صورت کاهش یک‌درصد تورم یا به عبارت دیگر یک‌درصد کاهش قیمت‌ها بازار ناخودآگاه کسری از یک‌درصد از ارزش خود را از دست خواهد داد و با توجه به کاهش شدید حجم مبادلات و دادوستدها این کسر از عدد بالاتری نزدیک به ۸/۰درصد برخوردار خواهد شد.
نکته دیگر آنکه در صورت کاهش تورم و با کاهش هر یک‌درصد ارزش کالاها ارزش پول در شرایط حال حاضر بازار یک‌درصد افزایش می‌یابد. این نکته یعنی افزایش ارزش ثابت ریال در بازار داخلی کشور. در سال آینده و پس از تعطیلات سال نو به احتمال زیاد و با توجه به تلاش وزارت بازرگانی تورم باز هم کاهش خواهد یافت، یعنی ارزش پول در برابر کالا افزایش خواهد یافت. به جرات می‌توان گفت که این شرایط یعنی افزایش ارزش پول در برابر کالاهای ثابت در سال‌های گذشته کم سابقه بوده است.
بازار مواد اولیه و بالاخص مصنوعات و فلزات آهنی هم‌اکنون در رکودی چشمگیر فرو رفته و این رکود به بخش‌های مختلف این صنایع از جمله مواد اولیه و مواد معدنی، محصولات میانی از جمله شمش و محصول نهایی سرایت کرده و همه‌گیر شده است، به‌طوری‌که چندی پیش در نمایشگاه معدن و متالورژی که با حضور چندین شرکت معتبر در جزیره کیش برگزار شد رکود حاکم بر بازار مواد معدنی به‌طور محسوسی نمایان بود.
البته در عین بی‌رونقی نمایشگاه، رقابت چشمگیری بین غرفه‌ها و شرکت‌ها برای فروش کالاها، یافتن بازارهای صادراتی و شرکت‌های مطمئن و خریداران معتبر برای ادامه روند فعالیت به چشم می‌خورد. متاسفانه حضور خریداران و شرکای تجاری خارجی در این نمایشگاه چشمگیر نبود. بازار فولاد دستخوش ناملایمات بسیاری است و حجم کالاهای موجود در انبار و پشت مرزهای گمرکی در کنار تولیدات موجود در انبار کارخانه‌ها هیچ دورنمای روشنی را ارائه نمی‌کند. این در حالی است که بازار اصلی آهن در ایران بالاخص فولادهای ساختمانی جهشی بزرگ را که بتواند این حجم کالاهای موجود را مصرف کند نداشته و نخواهد داشت، زیرا توازن بین عرضه و تقاضا و ساخت و خرید ملک وجود خارجی ندارد.
بازار مسکن
در خصوص بازار مسکن بسیاری از فعالان این بازار بر این باور هستند که پس از تعطیلات نوروز جهش چشمگیری در بازار مسکن رخ می‌دهد، اما این امر از چند بابت بعید به نظر می‌رسد، زیرا اولا نقدینگی مورد نیاز در بازار وجود ندارد و پس از عید نیز هیچ معجزه خارق‌العاده‌ای در بازار روی نخواهد داد. دوم آنکه هم‌اکنون بازار کاملا راکد است و با افزایش خرید و فروش قیمت‌های واقعی این بازار نمود خواهد یافت. اگر به قیمت مصالح ساختمانی و زمین بنگریم متوجه کاهش بیش از 50درصد قیمت مواد اولیه هستیم، اما بسیاری از هزینه‌های بالا دستی ساخت و فروش یک ملک تغییر چندانی نکرده است و با توجه به وضع مالیات 30 درصدی باز هم هزینه یک معامله افزایش خواهد یافت، چه از نظر ریسک قرارداد و فرارهای مالیاتی و هم از لحاظ پرداخت این مبلغ. هم‌اکنون هزینه‌های مصالح و تولید باز هم در مسیر سقوط است و هنوز قیمت‌ها تا رهن و افزایش حجم معاملات در کنار تورم منفی یا به‌عبارت دیگر کاهش قیمت‌ها که باز هم ادامه دارد، هم ارزش کالاها کاهش یافته و هم درآمد بسیاری از افراد بالاخص آنهایی که دارای درآمد ثابت نیستند مثل فعالان بازار آزاد بایستی آماده کاهش قیمت‌ها باشیم. همچنین بایستی در نظر گرفت که با فرا رسیدن فصل گرما حجم ساخت و ساز نیز افزایش یافته که امید است که به رونق مضاعف این بازار و مصالح ساختمانی انجامد. هم‌اکنون پاشنه آشیل این بازار واحدهای خالی موجود در بازار است که متاسفانه در اخبار غیر رسمی و گمانه‌زنی‌ها از حجم بسیار بالایی برخوردار است. این مطلب تاثیرات بسیاری بر بازار این کالا خواهد گذارد. در گذشته نیز مثال‌های زیادی از این شرایط را با چشم خویش شاهد بودیم که برای تفسیر این بازار بهتر است که به این موارد توجه بیشتری شود. یک استراتژی قدرتمند ممکن است که به چرخش مالی فعالان این بازار و ادامه حیات آنها یا یک شکست سخت بیانجامد. برای تحلیل این حالت توصیه می‌شود به بازار سنگ‌آهن قبل از المپیک پکن و پس از آن و شرایط کنونی نگاه کنیم و قیمت‌های فعلی را که از سنگ‌آهن 188 دلار بر هر تن هم‌اکنون نزدیک به 81 دلار بر هر تن معامله می‌شود.
بازار خودرو
در خصوص خودرو نیز وضع بر همین منوال است. به عقیده کارشناسان بازار خودرو در خواب زمستانی به‌سر برده و قیمت‌ها تغییر چندانی نکرده است. چندی پیش نمایشگاه خودرو نیز در کنار نمایشگاه فولاد در کیش برگزار شد، اما برگزاری این دو در کنار هم باز به افزایش جنب و جوش این بازارها منتهی نشد. اگر منطقه آزاد کیش را یکی از پیش قراولان واردات خودرو بالاخص خودروهای لوکس بدانیم، رکود نمایشگاه خودرو به رکود هر چه بیشتر بازار خودرو داخلی بالاخص خودروهای گران قیمت در آینده نزدیک خواهد انجامید. در صورت انتقال این شرایط به صنایع پایین دستی در زمانی نزدیک به 2 ماه آینده موجی از رکود به صنایع تولید ورق خودرو، لوازم یدکی و فولاد آلیاژی و شغل‌های خدماتی مرتبط با این حرفه و دیگر بخش‌ها بالاخص چرخش مالی این پیشه وارد خواهد آمد. این مطلب نیز چشم‌انداز مبهمی برای آینده بازار در کنار کاهش نقدینگی فعال در جامعه را نشان می‌دهد.
محصولات کشاورزی
در خصوص محصولات کشاورزی نیز وضع تفاوت چندانی نمی‌کند، اول آنکه واردات محصولات کشاورزی بالاخص گندم و برنج به گونه‌ای از طرف دولت رونق گرفته که فعالان این بازارها از آینده کوتاه‌مدت کشاورزی بسیار ترسیده‌اند. این مطلب شاید چیزی جز جو روانی حاکم بر بازار نباشد، اما این مطلب به ظاهر ساده یعنی فاکتور ترس یکی از دلایل اصلی رکود فعلی است. اگر برای مقایسه به تورم نیز بنگریم انتظارات تورمی یکی از دلایل اصلی تورم خواهد بود. اگر به سیلوها و کارخانه‌های برنج کوبی سری بزنید به خیل عظیمی از برنج فرآوری نشده که در اصطلاح برنج‌کاران و فعالان این حرفه به جو مشهور است دیده می‌شود. این در شرایطی است که فصل برداشت مدت‌ها است به پایان رسیده است. این شرایط در زمانی‌که اولا به عید نوروز نزدیک بوده و ثانیا خشکسالی نیز در راه است به آغاز سریعتر فصل کشت خواهد انجامید و از سوی دیگر فصل زراعی جدید نیز در ابتدای خود بوده و واردات برنج به اشباع شدن بازار داخلی از این محصول انجامیده است که همگی به کاهش خرید و فروش بالاخص پس از تعطیلات سال نو شمسی منتهی می‌شود. همگی این موارد هشدار کاهش حجم خرید و فروش به نسبت سال‌های گذشته و رکود این بازار را می‌دهد که امید است این حرفه با کاهش قیمت مواجه نشود.