غلامعلی رحیمی- مهرزاد زمانی
بهای نفت‌خام سبک شیرین پایه بورس نیویورک برای تحویل در ماه مارس طی هفته گذشته، ابتدا روند کاهشی در پیش گرفت؛ ولی مجددا در اواخر هفته افزایش یافت.

در پی سقوط شاخص‌های بازارهای مالی آسیا و اروپا و انتشار آمار ناامیدکننده درباره اوضاع اقتصادی آمریکا و تعمیق رکود اقتصادی و همچنین احتمال کاهش تقاضای جهانی نفت، قیمت نفت‌خام WTI در بازار بورس نایمکس (آتی‌های ماه اول)، طی دوره ۱۳ فوریه تا ۱۹ فوریه ۲۰۰۹، در ابتدا بیش از ۹/۸ درصد کاهش یافت؛ ولی مجددا در روز پنج‌شنبه و پس از انتشار آمار ذخیره‌سازی‌های نفت‌خام که حاکی از کاهش این ذخیره‌سازی‌ها بود تا سطح ۸۵/۳۸ دلار در هر بشکه افزایش یافت.
آژانس بین‌المللی انرژی در جدید ترین پیش‌بینی خود، تقاضای جهانی نفت در سال 2009 را مجددا کاهش داده و آن را 84 میلیون و 700 هزار بشکه در روز اعلام نموده است که این رقم از سال 1982 تاکنون سابقه نداشته است. بر پایه این گزارش، تقاضای جهانی نفت در سال جاری میلادی 980 هزار بشکه در روز کاهش خواهد یافت؛ در حالی که این رقم در گزارش ماه قبل این سازمان 500 هزار بشکه در روز اعلام شده بود. آژانس بین‌المللی انرژی همچنین هشدار داده است که این کاهش پیش‌بینی شده، احتمالا آخرین کاهش نبوده و تقاضای جهانی نفت خام، همچنان کاهش خواهد یافت؛ چراکه نشانه‌ها همگی حاکی از کاهش چشمگیر رشد اقتصاد جهانی است وکم شدن فعالیت‌های صنعتی و کاهش مصرف نفت، از پیامدهای اجتناب‌ناپذیر بحران مالی به شمار می‌روند. در گزارش مذکور همچنین در مورد افزایش عرضه نفت در آینده، به دلیل سقوط قیمت‌ها، ابراز تردید شده است. سازمان اوپک نیز پیش‌بینی خود را از میزان تقاضای جهانی نفت‌خام در سال 2009 بیش از 400 هزار بشکه در روز نسبت به پیش‌بینی قبلی خود کاهش داده و اعلام کرده است تقاضای جهانی نفت‌خام در سال 2009 به دلیل بدتر شدن اوضاع اقتصادی، به میزان 580 هزار بشکه در روز کاهش یافته و در سطح 85 میلیون و 130 هزار بشکه در روز قرار خواهد گرفت.
کارشناسان معتقدند به دلیل تشدید بحران و رکود اقتصادی در آمریکا، اروپا و آسیا، بازار نفت با کاهش شدید تقاضا روبه‌رو است و اقدامات اوپک برای کاهش عرضه تاکنون کافی نبوده است. اقتصاد آمریکا همچنان با رکود و بحران روبه‌رو است و قیمت مصرف کننده در این کشور برای نخستین بار از سال ۱۹۵۵ میلادی کاهش داشته است. میزان ساخت‌و‌ساز مسکن طی ماه ژانویه نیز بار دیگر کاهش داشته است. در واقع بدتر شدن وضعیت اقتصادی در کشورهای سازمان همکاری و توسعه اقتصادی و نیز سرایت آن به کشورهای در حال رشد، مهم‌ترین دلیل کاهش تقاضای جهانی نفت در سال جاری خواهد بود.
ادامه روند کاهش بهای نفت باعث شده تا شرکت‌های سرمایه‌گذار در پروژه‌های نفتی نتوانند به سوددهی مورد نظر خود برسند. این عامل سبب شده تا شرکت‌های بزرگ در اجرای پروژه‌‌های نفتی تردید داشته باشند. رییس شرکت توتال فرانسه با توجه به این مساله تاکید دارد که کاهش شدید قیمت نفت طی ماه‌های اخیر روند سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نفتی را متوقف کرده است. وی همچنین تصریح نموده است که ظرفیت تولید جهانی نفت طی سال‌های آینده به کمتر از 90 میلیون بشکه در روز خواهد رسید که این رقم بسیار کمتر از پیش‌بینی‌های قبلی است. ظرفیت تولید جهانی نفت طی سال‌های آینده می‌بایست به بیش از 93 تا 95 میلیون بشکه در روز برسد تا بتواند تقاضای جهانی نفت‌خام را تامین نماید. تاخیر در اجرای پروژه‌های نفتی کانادا و ونزوئلا به علت کاهش قیمت نفت و افزایش هزینه‌ها و همچنین ناتوانی برخی کشورهای عضو اوپک در افزایش بیشتر تولید نفت، مهمترین علل کاهش ظرفیت تولید نفت طی سال‌های آینده به شمار می‌رود. در این راستا برخی از کشورهای منطقه خلیج‌فارس اجرای طرح‌های نفتی خود را تا اواخر سال 2009 و بهبود وضعیت اقتصادی جهان به تاخیر انداخته اند. این پروژه‌ها در بخش زیرساخت‌های صنعت نفت بوده و تا سه ماهه چهارم سال جاری میلادی به تاخیر افتاده‌اند.
بر اساس آمار دبیرخانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) قیمت سبد نفتی اوپک طی هفته منتهی به ۱۹ فوریه ۲۰۰۹ از یک روند کاهشی برخوردار بوده و از ۱۳/۴۲ دلار در هر بشکه به کمتر از ۶۴/۳۸ دلار در هر بشکه کاهش یافته است. طی هفته مذکور، انتشار آمار ذخیره‌سازی‌های نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی آمریکا که حاکی از عدم افزایش قابل توجه این ذخیره‌سازی‌ها است و همچنین پایبندی اعضای اوپک به کاهش تولید برنامه ریزی شده از عوامل تقویت‌کننده قیمت‌ها بوده و نگرانی‌ها درباره تعمیق رکود اقتصادی و سقوط شاخص‌ها در بازارهای مالی اروپا و آسیا و همچنین احتمال کاهش تقاضای نفت‌خام از عوامل تضعیف کننده قیمت‌ها به شمار می‌روند. میانگین هفتگی بهای سبد نفتی اوپک در هفته منتهی به ۲۰ فوریه ۲۰۰۹ با ۳ دلار و ۱۹ سنت کاهش (۴۷/۷ درصد) نسبت به هفته پیش از آن به هر بشکه ۳۹ دلار و ۵۲ سنت رسیده است. میانگین بهای سبد نفتی اوپک در ماه ژانویه ۲۰۰۹ معادل ۴۱ دلار و ۵۲ سنت در هر بشکه بود. سبد نفت‌خام اوپک در بردارنده ۱۳ نوع نفت‌خام اعضای این سازمان شامل مخلوط الجزایر، گریسول آنگولا، اورینته اکوادور، میناس اندونزی، سنگین ایران، سبک بصره، صادراتی کویت، اس ‌سیدر لیبی، سبک «بونی» نیجریه، مارین قطر، سبک عربی عربستان سعودی، موربان امارات و بی.سی.اف ۱۷ ونزوئلا است.
پیش‌بینی قیمت
بازار نفت بعد از چندین هفته افزایش مداوم در ذخیره‌سازی‌های نفت‌خام آمریکا، هفته گذشته شاهد کاهش سطح مذکور هرچند به میزان اندکی بود. این در حالی است که سطح ذخیره‌سازی‌های بنزین روبه ازدیاد گذاشت. این دو نشان می‌دهد که میزان کاهش مصرف نفت و فرآورده‌های نفتی هنوز روندی کاهنده را طی نموده و تعادل بین تولید و مصرف در آمریکا به وجود نیامده است. گرچه ذخیره‌سازی نفت کمی کاهش یافته؛ ولی میزان آن قابل توجه نبوده و موضوع مهمتر امکان ادامه روند کاهشی طی هفته‌های آتی است. در هفته گذشته قیمت نفت WTI در سطح بالای ۳۴ دلار در بشکه با حمایت مواجه شد. سطوح حمایتی تشکیل شده در بالاتر از ۳۴ دلار در بشکه نشان می‌دهد که بازار در حال پذیرش این سطح به‌عنوان کف قیمتی است؛ به طوری‌که قیمت‌ نفت واکنشی نسبت به افزایش‌های مداوم ذخیره‌سازی‌ها نشان نمی‌دهد. اختلاف قیمت پیش آمده در قیمت‌های نفت‌خام آمریکا و برنت در هفته گذشته به شدت کاهش یافت؛ به طوری‌که قیمت نفت‌خام آمریکا با روند افزایش به سطح قیمت برنت نزدیکتر شد. البته انقضای قرارداد ماه اول و جایگزینی قرار داد ماه دوم به به‌جای ماه اول نیز در این موضوع نقش داشت. این موضوع نشان می‌دهد که قیمت‌های بالاتر از ۴۰ دلار در بشکه که قیمت برنت در این سطح با حمایت روبه‌رو شده مورد تایید بازار است و شرایط به وجود آمده در منطقه آمریکا موقتی است که با بر طرف شدن آن قیمت WTI نیز به سطوح مورد پذیرش بازار بین‌المللی افزایش می‌یابد. عامل مهم دیگری که در تعیین قیمت‌های نفت نقش دارد، ظرفیت مازاد تولید اوپک است که آمار آن به طور ماهانه منتشر می‌شود. بنابراین طی دوره هفتگی تاثیر قابل توجهی بر قیمت‌ها ندارد. آنچه که در ماه‌های گذشته مشاهده شده روند افزایشی سطح مذکور است و بازار منتظر تصمیمات اوپک در آینده نزدیک برای تعیین میزان تولید است. افزایش سطح مذکور در ماه‌‌های گذشته فشار کاهشی بر قیمت وارد نموده است؛ زیرا با وجود ظرفیت مازاد تولید، اطمینان خاطر از عرضه سریع نفت در صورت نیاز به وجود می‌آید.
کارشناسان ارشد اقتصاد انرژی
منبع:سایت موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی