غلامعلی رحیمی- مهرزاد زمانی
بهای نفت خام سبک شیرین پایه بورس نیویورک برای تحویل در ماه مارس طی هفته گذشته، روند کاهشی در پیش گرفت.

در پی افزایش شدید ذخیره‌سازی‌‌های نفت خام آمریکا طی هفته گذشته معادل 7/4‌میلیون بشکه و همچنین انتشار آمار ناامید کننده درباره اوضاع اقتصادی آمریکا و کاهش تقاضای جهانی نفت، قیمت نفت خام WTI در بورس نایمکس (آتی‌های ماه اول)، طی دوره 6 فوریه تا 13 فوریه 2009، بیش از 8/4‌درصد کاهش یافت. مقدار نفت خام در دسترس بازار در حالی به شدت و بی‌وقفه در حال افزایش است که پالایشگاه‌های آمریکا فعالیت‌های خود را به دلیل کاهش تقاضای فرآورده‌های نفتی، کاهش داده‌اند. آژانس بین‌المللی انرژی در آخرین گزارش خود اعلام کرده است کاهش میزان تقاضای جهانی نفت خام در سال جاری بیشترین حد از سال 1982 میلادی خواهد بود. بر اساس‌این گزارش میزان تقاضای جهانی نفت خام در سال 2009 با کاهش یک‌میلیون بشکه‌ای به 7/84‌میلیون بشکه در روز خواهد رسید.
سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) که حدود ۴۰‌درصد نفت خام جهان را تامین می‌کنند، از احتمال کاهش بیشتر تولید به منظور جلوگیری از کاهش بیشتر قیمت‌های نفت خام خبر داده است. نشریه پلاتس روز ۱۰ فوریه اعلام کرد تولید روزانه نفت خام ۱۲ عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در ماه ژانویه گذشته با ۹۳۰‌هزار بشکه کاهش به طور متوسط به ۲۸‌میلیون و ۹۷۰‌هزار بشکه رسیده است. همچنین تولید روزانه نفت خام ۱۱ کشور عضو اوپک به جز عراق در ماه ژانویه ۲۰۰۹ بر اساس سهمیه‌های تعیین شده، با ۹۷۰‌هزار بشکه کاهش نسبت به دسامبر ۲۰۰۸، به ۲۶‌میلیون و ۵۴۰‌هزار بشکه رسیده است. لذا در حال حاضر تولید نفت خام سازمان اوپک در حدود یک‌میلیون و ۶۹۵‌هزار بشکه در روز از میزان تولید ۲۴‌میلیون و ۸۴۵‌هزار بشکه‌ای که اعضای‌این سازمان در ماه دسامبر توافق کرده و در ماه ژانویه آن را اجرا کردند، بیشتر است.
اداره اطلاعات انرژی آمریکا در تازه‌ترین گزارش خود، پیش‌بینی در باره تولید نفت خام اوپک را در سال 2009، از 29‌میلیون و 960‌هزار بشکه در روز به 29‌میلیون و 410‌هزار بشکه در روز کاهش داده است.‌این مرکز در چشم‌انداز کوتاه مدت انرژی خود که در ماه فوریه منتشر شده است، پیش‌بینی تولید نفت خام کشورهای غیرعضو اوپک را در سال جاری به طور متوسط روزانه 49‌میلیون و 890‌هزار بشکه در روز برآورد کرده است که نسبت به ارزیابی‌های قبلی بدون تغییر باقی مانده است.
از سوی دیگر دبیر کل اوپک اعلام کرده کاهش شدید قیمت نفت از سال گذشته تاکنون موجب توقف ۳۵ پروژه نفت و گاز اعضای‌ این سازمان شده است و تاکید کرده است اگر روند نزولی قیمت‌ها ادامه یابد، بی‌شک شاهد کاهش بیشتر سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نفتی اوپک خواهیم بود. بر‌این اساس تاکنون ۳۵ پروژه از ۱۵۰ پروژه اوپک متوقف شده است که‌این رقم معادل ۲۳‌درصد کل پروژه‌ها است. تاخیر در اجرای پروژه‌ها موجب خواهد شد تا اوپک به هدف خود مبنی بر افزایش ۵‌میلیون بشکه‌ای ظرفیت تولید تا سال ۲۰۱۲ میلادی دست پیدا نکند.
همچنین بر اساس پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول، رشد اقتصادی کشورهای تولیدکننده نفت خاورمیانه در سال جاری میلادی به طور چشمگیری کاهش خواهد یافت.‌این در حالی است که درآمد نفتی آنها به نصف خواهد رسید. اقتصاد‌ این کشورها شامل کشورهای دارنده منابع عظیم نفتی واقع در حوزه خلیج فارس و کشورهایی که از ذخایر کمتری برخوردارند، رشد 6/3‌درصدی را در 2009 تجربه خواهد کرد. رشد اقتصادی‌ این کشورها در سال گذشته 6/5‌درصد بوده است. درآمد اعضای اوپک نیز از جولای تاکنون بیش از 356 میلیارد‌دلار کاهش داشته است . بخش اعظم کاهش رشد اقتصادی‌ اینگونه کشورها مربوط به پایین بودن بهای نفت و کاهش تولید نفتی عنوان شده که به منظور ثبات بخشیدن به قیمت‌ها اعمال شده است.
بر اساس آمار دبیرخانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) قیمت سبد نفتی اوپک طی هفته گذشته از یک ثبات نسبی برخوردار بوده و در محدوده ۸۵/۴۳- ۷۹/۴۱‌دلار در هر بشکه در نوسان بود.‌این قیمت‌ها ابتدا از ۰۵/۴۲‌دلار در هر بشکه در تاریخ ۵ فوریه ۲۰۰۹، به ۸۵/۴۳‌دلار در هر بشکه در تاریخ ۹ فوریه افزایش یافت، ولی مجددا تا سطح ۷۹/۴۱‌دلار در هر بشکه در تاریخ ۱۲ فوریه کاهش یافت. طی هفته مذکور، انتشار آمار ذخیره‌سازی‌‌های نفت خام آمریکا که حاکی از افزایش قابل توجه ‌این ذخیره‌سازی‌ها است و همچنین نگرانی‌ها درباره افزایش بیکاری در آمریکا و کاهش تقاضای انرژی در‌این کشور ، از عوامل تضعیف کننده قیمت‌ها به شمار رفته و از طرف دیگر واکنش اعضای اوپک به ادامه روند نزولی قیمت نفت و پایبندی آنها به کاهش تولید از عوامل تقویت کننده قیمت نفت به شمار می‌روند. میانگین هفتگی بهای سبد نفتی اوپک در هفته منتهی به ۱۳ فوریه ۲۰۰۹ با ۶۲ سنت افزایش (۴۷/۱%) نسبت به هفته پیش از آن به هر بشکه ۴۲‌دلار و ۸۵ سنت رسیده است.
میانگین بهای هر بشکه نفت خام صادراتی‌ایران با یک‌دلار و 37‌سنت افزایش نسبت به هفته قبل، در روز 11 فوریه 2009 به بشکه‌ای 42‌‌دلار و 2 سنت رسیده است.
در هفته گذشته ذخیره‌سازی‌های نفت خام آمریکا به میزان ۷/۴‌میلیون بشکه افزایش و بنزین به میزان ۶/۲‌میلیون بشکه کاهش یافتند. افزایش سطح ذخیره نفت آمریکا در یک سال گذشته بی‌سابقه بوده است. ذخیره‌های بنزین نیز در سطح بالایی قرار گرفته است.‌این موضوع نشان می‌دهد که کاهش مصرف در آمریکا بیش از کاهش تولید و واردات نفت خام در‌این منطقه است.


حمایت شدید قیمت نفت WTI در سطح ۴۰‌دلار در بشکه به دلیل افزایش مداوم و شدید سطح ذخیره‌سازی‌‌های آمریکا در هفته گذشته شکسته شد، ولی قیمت نفت برنت در سطح ۴۰‌دلار با حمایت مواجه است. ملاحظه می‌شود که در شرایط فعلی تفاوت قابل توجهی بین قیمت نفت در آمریکا و دیگر مناطق جهان به‌وجود آمده است. برای از بین رفتن‌ این تفاوت با توجه به ‌اینکه امکان افزایش مصرف با توجه به بحران اقتصادی وجود ندارد باید تولید نفت آمریکا کاهش یابد. احتمالا تولید نفت در برخی مناطق آمریکا که با هزینه تولید بالاتری روبرو هستند کاهش بیشتری خواهد یافت و توازن بین مصرف و تولید بر قرار خواهد شد.
محاسبات اخیر نشان می‌دهد که هزینه نهایی تولید در حدود 45‌دلار در بشکه برای جهان است، بنابراین برای افزایش فعالیت‌های توسعه‌ای نفت نیاز است که قیمت نفت بالاتر از 45‌دلار قرار گیرد، بنابراین سطح 45‌دلاری می‌تواند سطح حمایتی مناسبی برای قیمت نفت را به همراه آورد. البته‌این امر در شرایطی قابل طرح است که کاهش شدید در مصرف نفت به وقوع نپیوندد. وجود شرایط کنتانگو در بازار نفت نایمکس نیز مؤید‌این امر است که در‌ آینده نزدیک قیمت به بالاتر از سطح فعلی افزایش می‌یابد و دلیل کاهش فعلی قیمت، شرایط بحرانی در اقتصاد جهانی است. همچنین تعداد قراردادهای باز آتی‌های ماه اول روبه افزایش گذاشته است که به معنی افزایش تمایل ورود به بازار نفت خام در بورس نایمکس است.
مصادف با افزایش سطح ذخیره‌سازی‌‌های نفت در آمریکا، ظرفیت مازاد تولید اوپک نیز در طی ماه‌های اخیر رو به افزایش بوده است که دلیل دیگری برای عدم برگشت روند افزایشی است. لذا با‌اینکه قیمت در حدود هزینه نهایی قرار گرفته، اما بدلیل افزایش ظرفیت مازاد تولید هنوز برگشت روند افزایشی با مقاومت روبه‌رو شده است. لذا هنوز سیگنال مناسبی برای برگشت روند افزایشی قیمت مشاهده نشده است و بازار منتظر اخبار مناسبی از اوضاع اقتصادی جهان است.
منبع‌: سایت موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی(www. iies.org )
کارشناسان ارشد اقتصاد انرژی