غلامعلی رحیمی - مهرزاد زمانی
قیمت نفت در بازارهای جهانی طی هفته گذشته روند کاهشی در پیش گرفت. به‌رغم پایبندی اعضای اوپک به کاهش تولید برنامه‌ریزی شده این سازمان و همچنین افزایش نا آرامی‌ها در جنوب نیجریه، قیمت نفت خام WTI در بازار بورس...

نایمکس (آتی‌های ماه اول)، طی دوره 23 ژانویه تا 30 ژانویه 2009، به دلیل گسترش بیکاری و رکود در صنایع آمریکا، پایین آمدن سطح خرید کالاهای گران قیمت و رکود در بخش ساخت و ساز مسکن و همچنین افزایش شدید ذخیره‌سازی‌های نفت خام آمریکا طی هفته گذشته (معادل 2/6‌میلیون بشکه) و کاهش تقاضای نفت، به میزان 5/9‌درصد کاهش یافت. بهای نفت در حالی کاهش یافته است که مقام‌های اوپک طی روزهای اخیر اعلام آمادگی کرده‌اند در صورت لزوم، تولید خود را بار دیگر و به مقدار چشمگیر کاهش خواهند داد تا از سقوط بیشتر قیمت نفت جلوگیری شود.
وزارت بازرگانی آمریکا اعلام کرده است حجم سفارش خرید کالاهای گران قیمت از کارخانه‌های این کشور طی پنج ماهه منتهی به دسامبر ۲۰۰۸ کاهش یافته است. بر همین اساس، رکود اقتصادی باعث بیکاری‌میلیون‌ها نفر و اخراج صدها هزار نفر از کارخانه‌های این کشور شده است. بر اساس آمار منتشر شده از سوی وزارت کار آمریکا، ۴‌میلیون و ۷۸۰ هزار نفر تا پایان هفته منتهی به ۱۷ ژانویه جاری متقاضی بیمه بیکاری شده‌اند که این رقم به بالاترین سطح خود از آگوست ۱۹۸۳ رسیده است. میزان فروش خانه‌های نوساز آمریکا نیز در دسامبر۲۰۰۸ معادل ۷/۱۴‌درصد کاهش داشته است. این در حالی است که بر اساس گزارش‌های منتشر شده از سوی مقامات صنعت ساخت و ساز مسکن در آمریکا، این صنعت پایین‌ترین نرخ فروش سالانه را در مدت بیش از دو دهه تجربه کرده است. صندوق بین‌المللی پول نیز پیش‌بینی کرده است اقتصاد جهانی رشد کندی را در سال ۲۰۰۹ تجربه کرده و تنها ۵/۰‌درصد رشد خواهد داشت که این مقدار ۷/۱‌درصد کمتر از پیش‌بینی‌های ۲/۲‌درصدی در ماه نوامبر است.
در واقع بازار نفت هم‌اکنون در تردید به سر می‌برد؛ از یک سو پیش‌بینی می‌شود کاهش تقاضای نفت همچنان ادامه داشته باشد و از سوی دیگر، اعضای اوپک می‌کوشند بازار را متقاعد کنند که برای جلوگیری از سقوط بیشتر قیمت نفت، تمام تلاش خود را به کار خواهند گرفت.
اعضای اوپک طی ماه‌های گذشته تولید خود را بیش از سه‌میلیون بشکه در روز کاهش داده‌اند. این کاهش تولید با هدف جلوگیری از کاهش بهای نفت صورت گرفته که از تابستان سال گذشته تاکنون حدود ۱۰۰ دلار در هر بشکه کاهش یافته است. این میزان کاهش تولید توسط اعضای اوپک معادل ۷۵‌درصد کل کاهشی است که اعضای این سازمان در سپتامبر گذشته متعهد شده بودند. عربستان سعودی بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان، تولید نفت خود را که در تابستان گذشته ۱۰‌میلیون بشکه در روز بود، به ۸‌میلیون بشکه در روز در ماه ژانویه جاری کاهش داده است. تولید کنندگان اوپک از سپتامبر گذشته تا کنون تعهد کرده اند ۴‌میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز از تولید خود بکاهند. در واقع اقدامات اخیر اوپک در زمینه کاهش تولید بر بازار نفت تاثیر گذاشته و موجب شده است که قیمت‌های نفت خام در محدوده ۳۵ تا ۴۵ دلار هر بشکه در نوسان باشد، گرچه این قیمت‌ها بسیار پایین تر از قیمت ۷۵ دلاری است که رییس اوپک برای سال ۲۰۰۹ پیش بینی کرده بود. رییس سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) از احتمال تشکیل نشست زود هنگام این سازمان قبل از ۱۵ مارس ۲۰۰۹ خبر داده و اعلام کرده است در صورتی که بهای نفت خام برنت به کمتر از ۴۰ دلار برای هر بشکه برسد، این سازمان احتمالا پیش از نشست ماه مارس سال جاری خود، تشکیل جلسه خواهد داد.
موسسه نفت فرانسه (IFP) در گزارش جدید خود که روز 27 ژانویه 2009 منتشر شده، پیش‌بینی کرده است قیمت هر بشکه نفت در سال جاری میلادی 30 تا 40 دلار در هر بشکه بوده و در اواخر این سال به 60 دلار خواهد رسید. میانگین قیمت نفت در سال 2008 حدود 97 دلار بود. این موسسه تداوم کاهش تقاضای جهانی نفت در سال 2009 را دلیل قیمت پایین این ماده در سال جاری اعلام کرده و پیش‌بینی کرده است که تقاضای جهانی نفت در این سال به دلیل بحران اقتصادی در جهان، 3/0‌درصد کاهش خواهد یافت. تقاضای نفت در سال 2008 نیز 6/0‌درصد کاهش یافته بود. بر اساس آمار دبیرخانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) قیمت سبد نفتی اوپک طی هفته گذشته در محدوده 53/42- 68/40 دلار در هر بشکه در نوسان بود. این قیمت‌ها ابتدا از 91/40 دلار در هر بشکه در تاریخ 23 ژانویه 2009، به 53/42 دلار در هر بشکه در تاریخ 26 ژانویه افزایش یافت ولی مجددا تا 68/40 دلار در هر بشکه در تاریخ 27 ژانویه کاهش یافت که این کاهش نیز موقتی بوده و قیمت سبد نفتی اوپک تا سطح 21/41 دلار در هر بشکه در تاریخ 29 ژانویه افزایش یافت. طی هفته مذکور، انتشار آمار ذخیره سازی‌های نفت‌خام آمریکا (که حاکی از افزایش قابل توجه این ذخیره‌سازی‌ها و کاهش تقاضا بود) و همچنین گسترش رکود اقتصادی آمریکا، از عوامل تضعیف کننده قیمت‌ها به شمار رفته و از طرف دیگر پایبندی اعضای اوپک به کاهش تولید و افزایش ناآرامی‌ها در جنوب نیجریه، از عوامل تقویت‌کننده قیمت نفت به شمار می‌روند. حدود 90‌درصد از درآمدهای ارزی نیجریه از دلتای نیجر، واقع در جنوب این کشور، تامین می‌شود، اما این منطقه به طور پیاپی صحنه خشونت افراد مسلح از جمله حمله به تاسیسات نفتی، بمب گذاری در این تاسیسات و نیز ربودن کارکنان صنعت نفت است. ناآرامی‌های یادشده در جنوب نیجریه موجب شده‌اند تولید نفت این کشور از سال 2006 تا کنون بیش از 25‌درصد کاهش یابد. این کشور عضو اوپک بوده و تا چندی پیش بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت در آفریقا به شمار می‌رفت، اما چند وقتی است که بر سر حفظ این جایگاه با آنگولا در رقابت است.
میانگین هفتگی بهای سبد نفتی اوپک در هفته منتهی به ۳۰ ژانویه ۲۰۰۹ با یک دلار و ۲۰ سنت افزایش (۳درصد) نسبت به هفته پیش از آن به هر بشکه ۴۱دلار و ۲۸ سنت رسیده است. همچنین میانگین ماهانه بهای سبد نفتی اوپک تا کنون (۲۹ ژانویه) با ۲ دلار و ۹۰ سنت افزایش نسبت به میانگین ماه دسامبر ۲۰۰۸ به هر بشکه ۴۱ دلار و ۵۰ سنت رسیده است. میانگین بهای سبد نفتی اوپک در دسامبر ۲۰۰۸ معادل ۳۸ دلار و ۶۰ سنت در هر بشکه بود. سبد نفت خام اوپک در بردارنده ۱۳ نوع نفت خام اعضای این سازمان شامل مخلوط الجزایر، گریسول آنگولا، اورینته اکوادور، میناس اندونزی، سنگین ایران، سبک بصره، صادراتی کویت، اس ‌سیدر لیبی، سبک «بونی» نیجریه، مارین قطر، سبک عربی عربستان سعودی، موربان امارات و بی.سی.اف ۱۷ ونزوئلا است.
بر اساس آمارهای امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران، میانگین قیمت تقریبی هر بشکه نفت خام صادراتی ایران از ابتدای ماه جاری میلادی به بشکه‌ای 41 دلار و 36 سنت رسیده است. همچنین بر اساس آمار مذکور، هر تن بنزین سوپر بدون سرب نیز در بازارهای مدیترانه 417 دلار ، شمال اروپا 398 دلار و 25 سنت و آمریکا 457 دلار و 28 سنت معامله شده است.
افزایش قابل توجه ذخیره‌سازی نفت خام آمریکا طی هفته منتهی به ۲۳ ژانویه ۲۰۰۹ و همچنین تداوم و تشدید بحران اقتصادی آمریکا و جهان، موجب شد تا قیمت نفت خام WTI در بازار بورس نایمکس (آتی‌های ماه اول)، از بیش از ۹۵/۴۵ دلار در هر بشکه در تاریخ ۲۳ ژانویه ۲۰۰۹ به کمتر از ۶/۴۱ دلار در هر بشکه در تاریخ ۳۰ ژانویه ۲۰۰۹ کاهش یابد.
پیش‌بینی قیمت:
در هفته گذشته ذخیره‌سازی‌های نفت خام در حدود ۲/۶ افزایش و ذخیره‌سازی‌های بنزین در حدود ۱/۰‌میلیون بشکه کاهش یافت. سطح ذخیره نفت آمریکا همچنان نسبت به بیشترین میزان در پنج سال گذشته فراتر رفته و می‌رود و ذخیره‌های بنزین نیز از بیشترین میزان نسبت به پنج سال گذشته فراتر رفته است. این موضوع نشان می‌دهد که کاهش تولید نفت نتوانسته بر سطح ذخیره‌سازی نفت اثر گذارد.
حمایت شدید قیمت نفت WTI در سطح 40 دلار در بشکه همچنان ادامه دارد و فشار سنگین برای شکست آن بی نتیجه مانده است. به هرحال با افزایش شدید سطح ذخیره سازی‌ها ملاحظه شد که قیمت روند برگشتی و افزایشی را در پیش گرفت و این به معنی تصدیق سطح حمایتی 35 و40 دلاری است. بنابراین فعلاً افزایش ذخیره‌سازی‌ها توانایی کاهش بیشتر قیمت نفت را از دست داده است و عوامل دیگر قیمت را کنترل می‌کند.
در شرایط فعلی که قیمت‌های ۴۰ و ۳۵ دلار در بشکه که در حدود هزینه نهایی تولید نفت خام جهان است سطوح حمایتی را شکل داده است ولی همچنان بازار با افزایش ذخیره‌سازی‌ها و کاهش پیش‌بینی تقاضا روبروست که فشار سنگین کاهشی بر قیمت وارد می‌کند.
در این سطوح قیمتی تلاطم در بازار بیشتر شده و بازیگران بازار به سرعت معاملات خود را از حالت خرید به فروش و بالعکس تبدیل کنند و منتظر اخباری هستند که در جهت افزایش قیمت نفت عمل کند. هنوز به شدت شرایط کنتانگو در بازار نفت حاکم است و این بدین معنی است که بازار منتظر افزایش قیمت‌های نفت در آینده نزدیک به بالاتر از 50 دلار در بشکه است.
از لحاظ بنیادی هزینه نهایی تولید در قیمت‌های ۳۵ تا ۴۰ دلار در بشکه بر حسب قیمت WTI می‌باشد. بنابراین در شرایط فعلی این دامنه قیمتی سطح حمایتی مناسبی به وجود آورده است. البته هزینه نهایی تا وقتی کارگر خواهد بود که میزان ظرفیت مازاد تولید نفت به خصوص در کشورهای اعضای اوپک افزایش شدید نداشته باشد. قیمت‌های قراردادهای آتی‌ها نیز قیمت‌های ۷۰ دلار را در میان مدت مناسب بازار نفت نشان می‌دهند و بازار همچنان اطلاعات جدید را مورد تحلیل قرار می‌دهد و روند کاهش تقاضا و افزایش ذخیره‌سازی‌ها می‌تواند بر قیمت قراردادهای آتی‌ها در ماه‌های آینده و دورتر اثرگذار باشد.
منبع: سایت موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی (www.iies.org)
کارشناس ارشد اقتصاد انرژی