غلامعلی رحیمی- مهرزاد زمانی*
قیمت نفت در بازارهای جهانی طی هفته گذشته روند افزایشی در پیش گرفت. به رغم افزایش شدید ذخیره‌سازی‌های نفت خام و فرآورده‌های نفتی آمریکا طی هفته گذشته معادل ۴/۱۳ میلیون بشکه و همچنین بهبود مناسبات گازی روسیه و اوکراین، قیمت نفت خام WTI در بازار بورس نایمکس (آتی‌های ماه اول)، طی دوره ۱۶ ژانویه تا ۲۳ ژانویه ۲۰۰۹ ، به دلیل نگرانی بازار از کمبود عرضه نفت به جهت پایبندی اعضای اوپک به کاهش تولید برنامه‌ریزی شده و همچنین کاهش ارزش دلار، به میزان قابل‌توجهی افزایش یافت.

شکیب خلیل، رییس پیشین اوپک و وزیر انرژی الجزایر از احتمال کاهش دوباره تولید اوپک در اجلاس آینده این سازمان خبر داده و اعلام کرده است که اگر لازم باشد، اوپک در اجلاس ماه مارس تولید خود را برای حمایت از قیمت نفت، باز هم کاهش خواهد داد. وی تاکید کرده است تصمیم‌هایی که در اجلاس 17 دسامبر در وهران الجزایر گرفته شده است، هم اکنون به طور کامل در حال اجرا هستند و دقیقا به دلیل همین تدابیر است که قیمت نفت از حد کنونی پایین‌تر نرفته است. نشست آینده سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در 15 مارس آینده در وین برگزار خواهد شد. اوپک ظرف چند ماه اخیر 4 میلیون و 200 هزار بشکه در روز از تولید خود کاسته است تا به این ترتیب از کاهش لجام گسیخته بهای نفت جلوگیری کند.بنا بر اعلام موسسه «پترولجستیکس»، ایران عرضه نفت خام خود را با 20 هزار بشکه کاهش، از 3 میلیون و 850 هزار بشکه در روز در دسامبر 2008، به روزانه 3 میلیون و 830 هزار بشکه در ماه ژانویه جاری کاهش داده است. بر همین اساس، سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) عرضه نفت خود را از ابتدای ماه جاری میلادی حدود 5‌درصد کاهش می‌دهد تا بتواند سهمیه تعیین شده در ماه دسامبر را عملی سازد. عرضه نفت 11 عضو تحت سهمیه اوپک در ماه ژانویه سال جاری به طور متوسط به روزانه 26 میلیون و 150 هزار بشکه خواهد رسید که نسبت به 27 میلیون و 650 هزار بشکه در روز این سازمان در ماه دسامبر کاهش نشان می‌دهد. از ماه جاری میلادی، سهمیه تولید روزانه اعضای اوپک (به جز عراق) به 24 میلیون و 845 هزار بشکه می‌رسد. عربستان سعودی، بزرگ ترین تولید کننده نفت اوپک، عرضه نفت خام خود را از 8 میلیون و 600 هزار بشکه در روز در دسامبر 2008، به 8 میلیون و 50 هزار بشکه در روز در ماه ژانویه کاهش خواهد داد. نیجریه نیز تولید خود را از روزانه 2 میلیون و 20 هزار بشکه در ماه دسامبر به روزانه 1 میلیون و 760 هزار بشکه در ماه ژانویه کاهش داده است. ونزوئلا که در ماه دسامبر 2 میلیون و 220 هزار بشکه در روز نفت خام به بازار عرضه می‌کرد، عرضه خود را به یک‌ میلیون و 970 هزار بشکه در روز در ماه جاری کاهش داده و عرضه آنگولا نیز طی این مدت از یک‌ میلیون و 880 هزار بشکه در روز به یک‌ میلیون و 840 هزار بشکه در روز کاهش یافته است.بر اساس آمار دبیرخانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) قیمت سبد نفتی اوپک طی هفته گذشته از یک ثبات نسبی برخوردار بوده و در محدوده 17/42- 34/39 دلار در هر بشکه در نوسان بود. این قیمت‌ها ابتدا از 85/40 دلار در هر بشکه در تاریخ 15 ژانویه 2009، به 17/42 دلار در هر بشکه در تاریخ 16 ژانویه افزایش یافت ولی مجددا تا 34/39 دلار در هر بشکه در تاریخ 20 ژانویه کاهش یافت که این کاهش نیز موقتی بوده و قیمت سبد نفتی اوپک تا سطح 31/40 دلار در هر بشکه در تاریخ 22 ژانویه افزایش یافت. طی هفته مذکور، حل اختلافات گازی روسیه و اوکراین و همچنین انتشار آمار ذخیره‌سازی‌های نفت خام و فرآورده‌های نفتی آمریکا که حاکی از افزایش قابل توجه این ذخیره‌سازی‌ها و کاهش تقاضا بود، از عوامل تضعیف‌کننده قیمت‌ها به شمار رفته و از طرف دیگر کاهش ارزش دلار و پایبندی اعضای اوپک به کاهش تولید از عوامل تقویت کننده قیمت نفت به شمار می‌روند. میانگین هفتگی بهای سبد نفتی اوپک در هفته منتهی به 23 ژانویه 2009 با 1 دلار و 4 سنت کاهش (5/2درصد) نسبت به هفته پیش از آن به هر بشکه 39 دلار و 87 سنت رسیده است. همچنین میانگین ماهانه بهای سبد نفتی اوپک تا کنون (22 ژانویه) با 2 دلار و 99 سنت افزایش نسبت به میانگین ماه دسامبر 2008 به هر بشکه 41 دلار و 59 سنت رسیده است. میانگین بهای سبد نفتی اوپک در دسامبر 2008 معادل 38 دلار و 60 سنت در هر بشکه بود. سبد نفت خام اوپک در بردارنده 13 نوع نفت خام اعضای این سازمان شامل مخلوط الجزایر، گریسول آنگولا، اورینته اکوادور، میناس اندونزی، سنگین ایران، سبک بصره، صادراتی کویت، اس ‌سیدر لیبی، سبک «بونی» نیجریه، مارین قطر، سبک عربی عربستان سعودی، موربان امارات و بی.سی.اف 17 ونزوئلا است. میانگین بهای هر بشکه نفت خام صادراتی ایران با 03/3 دلار کاهش نسبت به هفته قبل از آن (معادل 3/7‌درصد) از 47/41 دلار در هر بشکه در روز 14 ژانویه 2009 به بشکه ای 38 دلار و 44 سنت در تاریخ 21 ژانویه 2009 کاهش یافته است. به رغم افزایش قابل توجه ذخیره‌سازی نفت خام و فرآورده‌های نفتی آمریکا طی هفته گذشته، قیمت نفت خام WTI در بازار بورس نایمکس (آتی‌های ماه اول) در پی نگرانی‌ها از کمبود عرضه نفت خام به دلیل کاهش تولید اوپک و همچنین کاهش ارزش دلار، از کمتر از 83/35 دلار در هر بشکه در تاریخ 16 ژانویه 2009 به بیش از 95/45 دلار در هر بشکه در تاریخ 23 ژانویه 2009 افزایش یافته است. می‌بایست خاطرنشان کرد که بخش عمده ای از این افزایش قابل توجه قیمت نفت خام WTI طی دو روز آغازین هفته گذشته (19 و 20 ژانویه) مربوط به انقضای قراردادهای آتی ماه اول است که معمولا طی این روز دارای نوسانات نسبی بیشتری است. در واقع طی روزهای 19 و 20 قراردادهای آتی مربوط به ماه ژانویه 2009 منقضی شده و قراردادهای آتی ماه فوریه 2009 جایگزین آن می‌شود. افزایش قابل توجه ذخیره‌سازی‌ها مؤید تداوم و تشدید بحران اقتصادی آمریکا و جهان و به تبع آن کاهش تقاضای نفت خام و فرآورده‌های نفتی است.
پیش‌بینی قیمت
در هفته گذشته ذخیره‌سازی‌های نفت خام و بنزین آمریکا به ترتیب در حدود 1/6 و 5/6 میلیون بشکه افزایش یافتند. سطح ذخیره نفت آمریکا همچنان نسبت به بیشترین میزان در پنج سال گذشته فراتر رفته می‌رود و ذخیره‌های بنزین نیز از بیشترین میزان نسبت به پنج سال گذشته فراتر رفته است. این موضوع نشان می‌دهد که کاهش تولید نفت نتوانسته بر سطح ذخیره‌سازی نفت اثر گذارد و کاهش مصرف نفت و بنزین همچنان ادامه دارد. کاهش مصرف بنزین از عوامل مهمی است که سطح ذخیره‌سازی‌های بنزین و نفت را به طور مداوم افزایش می‌دهد. حمایت شدید قیمت نفت WTI در سطح 35 دلار در بشکه همچنان ادامه داشته و فشار سنگین برای شکست آن بی‌نتیجه مانده است. به هرحال با افزایش شدید سطح ذخیره‌سازی‌ها ملاحظه شد که قیمت روند برگشتی و افزایشی را در پیش گرفت و این به معنی تصدیق سطح حمایتی 35 دلاری است. بنابراین فعلا افزایش ذخیره‌سازی‌ها توانایی کاهش بیشتر قیمت نفت را از دست داده است و عوامل دیگر قیمت را کنترل می‌کند. در شرایط فعلی که قیمت‌های 40 و 35 دلار در بشکه که در حدود هزینه نهایی تولید نفت خام جهان است، سطوح حمایتی را شکل داده است ولی همچنان بازار با افزایش ذخیره‌سازی‌ها و کاهش پیش‌بینی تقاضا روبروست که فشار سنگین کاهشی بر قیمت وارد می‌کند. در این سطوح قیمتی تلاطم در بازار بیشتر شده و بازیگران بازار به سرعت معاملات خود را از حالت خرید به فروش و بالعکس تبدیل کنند و منتظر اخباری هستند که در جهت افزایش قیمت نفت عمل نماید. هنوز به شدت شرایط کنتانگو در بازار نفت برقرار است و این بدین معنی است که بازار منتظر افزایش قیمت‌های نفت در آینده نزدیک به بالاتر از 50 دلار در بشکه است.
از لحاظ بنیادی هزینه نهایی تولید در قیمت‌های ۳۵ تا ۴۰ دلار در بشکه بر حسب قیمت WTI می‌باشد، بنابراین در شرایط فعلی این دامنه قیمتی سطح حمایتی مناسبی بوجود آورده است. البته هزینه نهایی تا وقتی کارگر خواهد بود که میزان ظرفیت مازاد تولید نفت به خصوص در کشورهای اعضای اوپک افزایش شدید نداشته باشد. قیمت‌های قراردادهای آتی‌ها نیز قیمت‌های ۷۰ تا ۸۰ دلار را مناسب بازار نفت نشان می‌دهند و بازار همچنان اطلاعات جدید را مورد تحلیل قرار می‌دهد و روند کاهش تقاضا و افزایش ذخیره‌سازی‌ها می‌تواند بر قیمت قراردادهای آتی‌ در ماه‌های آینده و دورتر اثر گذار باشد.
منبع: سایت موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی (www.iies.org )
*کارشناس ارشد اقتصاد انرژی