بازار فولاد، در گرو قیمت نفت و پروژه‌‌های عمرانی
آزاده حسینی
بحران جهانی که گریبانگیر بازارهای مالی شده، کی به پایان می‌رسد؟ آیا رکود از بازار فولاد رخت بر می‌بندد؟ آیا فولادسازان توان مقابله با بحران کنونی را دارند؟ آیا با ارزانی قیمت‌ها مصرف‌کنندگان راضی شده‌اند؟ پرسش‌های فوق نمونه‌ای از هزاران پرسشی است که ذهن فعالان بازار آهن را مشغول کرده که در این گزارش با ارائه آمار و تحلیل شرایط سعی شده پاسخی مناسب برای آنها ارائه شود.

سیکل سینوسی قیمت‌ آهن‌آلات
همان طور که اکثر فعالان بازار آهن به آن اذعان دارند، سیکل قیمت‌ها در بازار آهن همواره سینوسی بود، معمولا پس از طی یک دوره صعودی شاهد افول آن نیز هستیم البته ذکر این نکته نیز خالی از عیب نیست که قیمت آهن‌آلات علاوه بر طی یک دوره سینوسی همواره به سمت افزایش گرایش داشته و معمولا شدت سقوط از شدت صعود کمتر بوده است. از این رو است که برخی فعالان بازار آهن با تکیه بر تجارب گذشته خود روند نزولی قیمت‌ها را نیز مقطعی دانسته و در واقع آن را یک بحران نمی‌نامند، بلکه روند قبلی صعود قیمت‌ها را پرشتاب و غیرمنطقی می‌‌دانند.
رشد حباب گونه قیمت‌ فولاد
به طوری که حتی فعالان براین باور هستند که با کاهش قیمت‌ها هم‌اکنون نرخ آهن‌آلات روند منطقی به خود گرفته است و رشد جهشی ابتدای سال جاری بدون پشتوانه منطقی در بازارهای سرمایه حادث شده و در واقع قیمت‌ها در ابتدای سال جاری به صورت یک حباب بی‌وقفه با رشد همراه شدند. از مرداد ماه سال جاری به بعد نیز بازار فولاد ترکش‌های ناشی از ترکیدن این حباب قیمت را تجربه می‌کند. البته مروری بر روند قیمت‌ آهن‌آلات در سال‌های اخیر می‌تواند صحت استدلال برخی فعالان را به نوعی تایید کند به طوری که میانگین قیمت‌ انواع تیرآهن میلگرد و ورق در بازار غیررسمی در سال ۱۳۸۴ به ترتیب ۴۰۵، ۳۷۸ و ۴۴۲ تومان بود که این رقم در سال ۱۳۸۵ با رشد مواجه شده و به ۷۳۹ تومان برای نرخ تیرآهن، ۶۱۴ تومان میلگرد و ۵۲۰ تومان ورق رسید.
روند صعودی قیمت فولاد در بازارهای جهانی با دلایل مختلف از جمله رشد قیمت انرژی، افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل دریایی و بالا بودن حجم تقاضای فولاد چین تداوم یافته به طوری که در سال 1386 میانگین قیمت تیرآهن 805 تومان، میانگین نرخ میلگرد 716 تومان و ورق 758 تومان بود که در سال 1387 نیز این روند صعودی تا مرداد ماه سال جاری تداوم یافته‌ اما پس از آن نه تنها روند صعودی قیمت ما متوقف شده بلکه بی‌وقفه به سراشیبی رفته است.
تفاوت قیمت آهن‌آلات در تیرماه و آذر ماه نشانگر شدت افت قیمت‌ها است؛ چرا که اوج قیمت آهن‌‌آلات و در واقع رکوردشکنی قیمت‌ها در تیر ماه صورت گرفته و پس از آن همواره سیر نزولی را طی کرده است. به طوری که میانگین نرخ تیرآهن در تیرماه یک‌هزار و ۹تومان بود که در آذرماه با افت ۹۵تومانی در هر کیلو به ۹۹۴ تومان رسید. میانگین نرخ ورق نیز در تیرماه یعنی در اوج قیمت یک‌هزار و ۱۰۰ تومان بود که در آذرماه با کاهش ۵۵۰تومانی در هر کیلو یعنی با ۵۰درصد کاهش به ۵۵۰تومان در هر کیلو رسید. میلگرد نیز با میانگین نرخ یک‌هزار و ۳۲۸تومان در تیرماه به فروش رسید که در آذرماه با افت ۵۸۳ تومانی به ۷۴۵تومان در هر کیلو رسید.
مشاهده روند قیمت‌ آهن‌آلات در طول سال‌جاری نشان‌دهنده شدت فراز و فرود بازار آهن است. اما در مقایسه با سال گذشته یک روند منطقی را در اکثر محصولات فولادی طی کرده است.
حذف یک چرخه از صنعت فولاد
نکته دیگری که باید به آن توجه کرد این است که اگر روند قیمت‌ها نسبت به سال‌های گذشته منطقی است پس چرا مدام صحبت از بحران در صنعت فولادسازی به زبان می‌آید؟ آنچه هم‌اکنون فولادسازان و فعالان بخش‌اقتصادی را نگران کرده حذف شدن یا ضعیف‌شدن یک چرخه مهم از صنعت فولاد است که همان تجار بزرگ و در برخی موارد واردکنندگان هستند. با رشد قیمت فولاد و به دنبال آن افزوده شدن سطح تقاضا بدون در نظر گرفتن مصرف واقعی محصولات فولادی دست به دست گشته و مدام رشد قیمت را طی کردند. این در حالی است که برخی از تجار به گمان اینکه قیمت‌ها بالاتر خواهد رفت،‌ اقدام به انبار محصولات وارداتی یا داخلی کردند تا در فرصتی مناسب اقدام به فروش با سودهای کلان کنند. از سویی دیگر این اقدام تجار در برخی موارد منجر به نایاب شدن محصولات فولادی در بازار شد. البته این بازی تجار با کالاها بازی قدیمی است که تجار بزرگ با استفاده از سرمایه‌های کلان دست به آن می‌زنند و این امر تقریبا در بازار تمامی محصولات مرسوم است.
اما دسته دیگر مصرف‌کنندگان بودند که از ترس گرانی بیشتر قیمت‌ها محصول موردنیاز در ماه‌های آتی را نیز خریداری کرده و خواب سرمایه را به گران خریدن آهن ترجیح دادند.
با توجه به این نکته که حجم مصرف آهن‌آلات در کشور، حدود 20میلیون تن بوده و در مقابل تولید داخل حدود 12 الی 14میلیون تن است و فضای خالی 6میلیون تا 10میلیون تنی آهن‌آلات فشار تقاضا بر محصولات تولید داخلی را افزایش داده و منجر به بالا رفتن ثبت سفارش برای آهن‌‌آلات شد، این در حالی بود که در آن موقع روند صعودی قیمت‌ها نیز در بازارهای خارجی بیشتر بوده است.
این امر منجر به این شد که فقط تجار بزرگ که از اعتبار بیشتری در بازارهای جهانی برخوردار بودند اقدام به واردات کالا کردند.
لذا برآورده نشدن حجم تقاضا در بازار قیمت‌ها را بیش از بازارهای جهانی افزایش داده و موجب توجیه اقتصادی واردات شد به طوری که اغلب ثبت سفارش‌های سنگین از خردادماه برای آهن‌آلات صورت گرفت. با توجه به روند 3 ماهه ثبت سفارش تا واردات و رسیدن به انبار باعث شد تا تجاری که اقدام به واردات کرده بودند از مردادماه به بعد با زیان مواجه شوند و کاهش مدام قیمت‌ها شدت آسیب به بدنه این چرخه واسطه‌ای را افزایش داده و فضای بازار فولاد را با تنش همراه کند. این درحالی است که دو چرخه دیگر این صنعت یعنی تولید و مصرف آسیب کمتری دیده و در واقع تولیدکننده با سودآوری که در 6 ماه ابتدای سال داشته توانسته این فضای تنش‌زا را پشت سر گذاشته آمادگی پوشش زیان را داشته باشد و مصرف‌کننده نیز با خرید در زمان فعلی که دوره کاهش قیمت‌ها است زیان ناشی از گران خریدن ابتدای سال را پوشش دهد.
رشد تعرفه تاثیر ندارد
البته نمی‌توان به همین سادگی از کنار تحولات اخیر بازار فولاد گذشت و با در کنار هم قرار دادن یک دوره سود و زیان آن را فیصله داد اما کسی که وارد حرفه تولید می‌شود سختی‌های کار را پذیرفته و با آن آشنا است. البته پایین بودن بودجه‌های تخصیص یافته در بخش عمران و کندی عملیات اجرایی پروژه‌های عمرانی از جمله مسکن مهر نیز در نگرانی فولادسازان بی‌تاثیر نبوده و شاید هم به همین دلیل است که تولیدکنندگان محصولات فولادی تولید داخل را جوابگوی مصرف داخل دانسته و خواستار وضع تعرفه واردات هستند اما ذکر آمار واردات طی 8 ماه ابتدای سال جاری نشان‌دهنده این موضوع است که این آمار از ابتدای سال تاکنون با کاهش چشمگیری مواجه بوده و افزایش تعرفه واردات تاثیری بر روند کلی بازار ندارد بلکه جو روانی ایجاد شده از انتشار این خبر می‌تواند به‌طور موقت بازار را از حالت رکود خارج سازد.البته برخی منابع از دپوی عظیم محصولات فولادی در بنادر خبر داده‌اند، اما طبق اظهارات این منابع اکثر محصولات فولادی موجود در بنادر از کیفیت مناسبی برخوردار نبوده و دارای زنگ‌زدگی و خوردگی است و قابل مقایسه با محصولات باکیفیت تولید داخل نیست. اما وجود آن محصولات را نیز نمی‌توان نادیده گرفت چرا که با توجه به عرضه‌های اخیر شرکت بازرگانی دولتی در بورس کالا و ورود محصولات وارداتی با درجه‌های 2 و 3 و نرخ‌شکنی آن در مرجع رسمی قیمت‌گذاری آهن‌آلات می‌تواند در ایجاد موج کاهش قیمت در بازار آهن موثر باشد.
کاهش قابل توجه آمار واردات و صادرات
آمار واردات در 8 ماه ابتدای سال جاری از سوی گمرک 3/2میلیون تن شمش، 2/1میلیون تن ورق گرم، 356هزار تن ورق سرد، 999 هزار تن میلگرد و 527 هزار تن تیرآهن بوده که سایز آهن‌آلات نیز با حجم 966هزار تن وارد شده که در مجموع انواع آهن‌آلات با حجم 3/6میلیون تن صورت گرفته که نسبت به دوره مشابه سال قبل 20درصد کاهش نشان می‌دهد.
در تمامی بخش‌ها نیز آمار واردات افت داشته و تنها در بخش ورق گرم شاهد رشد ۲درصدی واردات نسبت سال گذشته بودیم.
البته کاهش آمار واردات در حالی است که در صادرات نیز صنعت فولاد با افت قابل توجهی مواجه بوده و رقم صادرات محصولات فولادی در سال جاری معادل 528هزار تن بوده است در حالی که در مدت مشابه سال قبل این رقم یک میلیون تن بوده که حاکی از افت 49درصدی آمار صادرات محصولات فولادی است و ممنوعیت صادرات واحدهای تولیدکننده دولتی که از ابتدای سال همراه با رونق بازار رخ داد نیز در این امر موثر بوده است.
پایین بودن سطح بودجه‌های عمرانی تخصیص یافته
به هر حال با نگاهی به بودجه عمرانی سال 1387 رکود بازار فولاد توجیه بیشتری پیدا می‌کند چرا که از رقم پیش‌بینی شده برای بودجه سال 1387 که معادل 24هزار میلیارد تومان بوده 6هزار میلیارد تومان با اصلاحیه بودجه و جابه‌جایی ردیف‌های عمرانی به جاری کاهش پیدا کرد و به 18هزار میلیارد تومان رسید. تازه از این رقم که برابر بعضی محاسبات با احتساب تورم‌های این چند سال اخیر به نرخ ثابت سال 83 معادل 7هزار میلیارد تومان می‌شود، رقم بسیار اندکی در پروژه‌های عمرانی جذب شده و به طوری که گفته می‌شود اکثر اقدامات وزارتخانه‌ها در بخش عمران یا متوقف شده یا به کندی پیش می‌رود که کارشناسان همین عامل را یکی از عوامل موثر کاهش تقاضای آهن و ارزانی آن قلمداد کرده‌‌اند.نکته اینجا است که رقم 24هزار میلیارد تومان در بودجه عمرانی سال 87 با توجه به نفت گران تنظیم شده بود و معلوم نیست که در سال 88 با توجه به افت قیمت‌ها در بازار بین‌المللی نفت، سرنوشت پروژه‌های عمرانی و ارقام تخصیصی به بودجه‌های عمرانی چگونه خواهد بود؟
لذا همان طور که بسیاری از کارشناسان اذعان دارند بعید به نظر می‌رسد که سال آتی بازار فولاد با رشد چشمگیر قیمت‌ها مواجه شود و افزایش تعرفه نیز در رونق بازار موثر واقع نمی‌شود چراکه در اصل حجم تقاضا برای آهن‌آلات کاهش یافته و در حال حاضر تبدیل به کلافی شده که گشوده شدن آن یاری دولت را می‌طلبد که آن هم با کنار هم چیده شدن مهره‌های تاثیرگذار امکان‌پذیر است.