محمدحسین بابالو

آلیاژها و فروآلیاژها یکی از مواد اولیه مهم صنایع فلزی بالاخص فولادسازی بوده که از گستردگی و تنوع بسیاری برخوردار هستند.اما در رسانه‌ها تاکنون کمتر به آنها توجه شده است. فلزات به ۳ گروه آهنی، غیرآهنی و قراضه‌ها یا کاربرد مجدد طبقه‌بندی و فلزات غیرآهنی با توجه به کاربرد و پراکندگی آنها در جهان در ۵ بخش مجزا طبقه‌بندی شده‌اند. ۱- فلزات پایه که شامل آلومینیوم، مس، نیکل، قلع و سرب و روی است.۲- فلزات صغیر یا فلزات کمیاب که شامل سلنیوم، جیوه، کبالت، آنتی‌موآن، آرسنیک، بیسموت، کادمیوم، ژرمانیوم (بصورت دی اکسید)، ایندیوم، منیزیوم، تیتانیوم، تلوریوم، رنیوم و نهایتا سیلیکون، کروم و منگنز به صورت خالص است. ۳- فلزات قیمتی که عبارتند از طلا، نقره، پلاتین، پالادیوم، رادیوم، ایریدیوم و راتنیوم است. ۴- کانی‌ها و آلیاژهای نجیب یا کمیاب که شامل تنگستن و آنادیوم، مولیبدن، تیتان، اورانیوم و زیرکن می‌باشد.

۵ - نهایتا آلیاژها و کانی‌های عمده که فروکروم، فرومنگنز، فروسیلیکون و سیلیکومنگنز است.

فرو آلیاژها

این مواد، مواد اولیه و ضروری برای تولید مصنوعات فلزی بوده و وجود آنها در ترکیب فولاد ویژگی‌های خاصی به آن می‌دهد. به جرات می‌توان گفت که در شرایط فعلی جهانی هیچ فلز و بالاخص فلزات آهنی یافت نشده که با مواد آلیاژی آمیخته نشده باشد. نکته دیگر برخی عناصر بوده که از دیرباز تاکنون به همراه غالب انواع فولادهای موجود مورد استفاده قرار گرفته و قرار خواهد گرفت. معرف این گروه عناصر، عنصر مشهور کربن است. هم اکنون در برخی ترکیبات شمش یا بیلت که به عنوان یک ماده حد واسط و استراتژیک در صنعت فولاد و نورد و به عنوان فولاد خالص مطرح است نیز از کربن استفاده می‌شود. این عنصر استحکام مکانیکی و سختی‌پذیری فولاد را افزایش می‌دهد. نکته دیگر در این خصوص درصد عناصر مضر در ترکیب آلیاژها است که در قیمت و بالاخص در ویژگی‌های محصول تولیدی نقش اساسی ایفا می‌نماید. مهمترین این عناصر گوگرد، فسفر و گاها مس و... است که در ویژگی‌های فولاد موثر هستند. گوگرد فولاد را شکننده و بالاخص در مورد کارگرم احتمال ترک خوردگی را افزایش می‌دهد. این خاصیت با تاثیر اکسیژن بدتر شده و البته قابلیت ماشین کاری را افزایش می‌دهد. در خصوص فسفر نیز به دلیل جدایش و تجمع اولیه شدید به موقع انجماد پیدا می‌کند. در انواع فولادهای مرغوب حد بالای این ماده ۰۳/۰ تا ۰۵/۰ درصد است. در خصوص مس به تعداد کمی از انواع آلیاژی اضافه گردیده و به دلیل تجمع در زیر لایه‌های سطحی باعث حساسیت بالا در فرآیندهای شکل دادن گرم می‌شود.

در خصوص بازار داخلی این مواد در کشور ما از هیچ بازار منسجمی برخوردار نبوده و تجار و واردکنندگان اصلی این ماده قیمت را تعیین می‌کنند. متاسفانه غالب فعالان این عرصه از قیمت‌های جهانی مطلع نبوده و این مطلب بیشتر در خصوص تولیدکنندگان جزء خودنمایی می‌‌کند. در جهان سایت متال بولتن یا متالزویک METALLS WEEK و گاهی LME برای انواع مشهور این مواد به عنوان مرجع ذکر می‌شود.

متاسفانه پراکندگی و عدم انسجام این بازار پس از واردات وسیع این کالاها از کشورهای آسیایی مثل هند و چین بیشتر خودنمایی کرده و متاسفانه به دلیل عدم کیفیت مطلوب این کالاها مشکلات بسیاری برای این بازار پدید آمد. هم‌اکنون برای اغلب معامله‌های کلان شرط آزمایش قبل از معامله و انتقال پول وجود داشته و هزینه آزمایش را متوجه خریدار می‌کند. نکته دیگر امکان واردات این قبیل مواد و کالاها از کشورهای آسیایی با حجم‌های کم بوده که این امکان در خصوص تولیدکنندگان عمده این کالاها تقریبا غیرممکن است.

کالاهایی از این قبیل متاسفانه از عیار و کیفیت و قیمت پایین‌تری به نسبت انواع تولیدی از سوی شرکت‌های معتبر دارند. البته در شرایط فعلی و رکود بازار جهانی فولاد و مواد اولیه آن این قبیل کالاها کمتر دیده شده و حجم معامله آنها کاهش یافته است. تامین این مواد از طریق تولید کنندگان معتبر جهانی هم از لحاظ قیمت و بالاخص از لحاظ کیفیت مقرون به صرفه بوده و در شرایط رکودی فعلی اهمیت بیشتری می‌یابد. همچنین به بازار انسجام بخشیده و از پراکندگی و چند قیمتی آن می‌کاهد. متاسفانه مشکل دیگر نبود یک متولی مشخص در بازار این کالا بوده و در صورت وجود یک متولی قابل اعتماد و قدرتمند برای عرضه و تعیین قیمت بازار این کالا چشم‌انداز روشنی برای این نوع مواد متصور بوده و با توجه به توانایی کشور در تولید برخی اقلام پرمصرف این قبیل مواد داد و ستد این کالاها از انسجام و شفافیت بیشتری برخوردار خواهد شد. در این خصوص از بورس کالای ایران به عنوان مرجعی موثق برای معامله این کالاها و انواع مشابه می‌توان یاد کرد. تاکنون هیچ شرکت دولتی یا غیردولتی در خصوص عرضه این کالا در بورس کالای ایران اقدام نکرده و شاید بتوان این نکته را یک نقطه ضعف برای بازارهای این کالا به حساب آورد. در این صورت بازاریابی و فروش این کالا برای تولیدکنندگان و خرید و تهیه این کالا برای مصرف کنندگان ساده‌تر و شفاف‌تر خواهد بود.در خصوص بازار جهان این نوع مواد بایستی عنوان کرد که بازار جهانی بسیار ملتهب و پراکنده است. در سال ۲۰۰۷ بالاخص در آغاز سال قیمت این نوع کالاها افزایش یافته و شرایط جذابی را برای سرمایه‌گذاری فراهم آورد. به این دلیل بسیاری از سرمایه‌ها به سوی این بخش گسیل شده و قیمت ماده معدنی و حجم تولید افزایش یافت. پس از کاهش قیمت مصنوعات فولادی در سطح جهان بازار این ماده و سرمایه‌گذاری‌ها و طرح‌های توسعه نیز با مشکل روبه‌رو شد. این در حالی است که در آغاز سال ۲۰۰۸ این ماده شدیدا کاهش عرضه در برابر تقاضا داشته و برخی گمانه‌زنی‌ها مبنی بر نایاب شدن این ماده در پایان سال ۲۰۰۸ نیز شنیده شد. در زمان بازی‌های المپیک و بالاخص در مراحل انتهایی آن تولید این ماده افزایش و مصرف شدیدا کاهش یافت که به افزایش حجم انبارها در کنار افزایش قیمت انجامید. بسیاری از تجار به امید افزایش قیمت پس از بازی‌های المپیک از فروش امتناع ورزیده و به خرید روی آوردند. این مطلب پس از بازی‌‌های المپیک در کنار افزایش موجودی سنگ‌آهن و نهایتا بحران بازارهای مالی جهانی به ترکیدن این حباب و کاهش قیمت و افزایش روزافزون انبارها انجامید. هم اکنون تولید در سطح جهانی بسیار کاهش یافته و غالب تولیدکنندگان این کالا در سطح جهان یا تولید خود را کاهش داده یا آن را کاملا متوقف کرده‌اند. به عنوان مثال به گزارش متال‌بولتن تولیدکنندگان فروآلیاژ در اوکراین با کاهش شدید تولید به مقابله با افزایش حجم انبارها و وجود تولید مازاد بر نیاز اقدام نموده‌اند. هم‌اکنون یکی از معادن کرومیت آفریقای جنوبی ظرفیت تولید سالانه خود را نزدیک به ۵/۱میلیون تن کاهش داده و دو کارخانه تولید فروآلیاژ خود را به حالت نیمه فعال درآورده است. دو کارخانه فروآلیاژ نیز در چین ورشکسته شده و به دلیل هزینه بالای تولید این کالاها توقف تولید منطقی‌تر است. هم‌اکنون موجودی بندر روتردام و مابقی بنادر اروپایی از این قبیل کالاها بالا بوده و به دلیل عدم اعتماد به آینده و ابهام بازار حجم خرید و فروش و بالطبع قیمت کاهش چشمگیری داشته است.هم‌اکنون تغییر قیمت در انواع عمده مثل فروکروم و فرومنگنز به‌رغم شرایط جهانی از کاهشی همچون دیگر مواد اولیه مثل شمش یا سنگ‌آهن برخوردار نبوده است.

مواد اولیه صنایع فروآلیاژ نیز بالطبع از این بازار مورد تاثیر بوده و کاهش قیمت چشمگیری را نیز تجربه کرده‌اند. موید این مطلب بازار صادراتی سنگ کرومیت در بنادر جنوبی کشورمان بوده که از چشم‌انداز مطلوبی برخوردار نیست.