آخرین تحولات بازارهای جهانی نفت و گاز
آیا اوپک می‌تواند مانع کاهش قیمت نفت شود؟
مهرزاد زمانی*
با وجود احتمال کاهش دوباره تولید اوپک، بهای نفت تحت تاثیر کاهش رشد اقتصادی در جهان باز هم کاهش یافت و بهای نفت سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) برای نخستین بار پس از گذشت دو سال به کمتر از ۴۸ دلار رسید.
مهرزاد زمانی*
با وجود احتمال کاهش دوباره تولید اوپک، بهای نفت تحت تاثیر کاهش رشد اقتصادی در جهان باز هم کاهش یافت و بهای نفت سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) برای نخستین بار پس از گذشت دو سال به کمتر از 48 دلار رسید.
این سازمان به دلیل ادامه کاهش قیمت‌ها اعلام نموده است در تاریخ ۲۹ نوامبر اجلاسی فوق‌العاده را در قاهره برگزار خواهد کرد تا درباره وضع بازار جهانی نفت گفت‌وگو کنند. این سازمان قصد دارد در نشست قاهره کاهش تولید دیگری را به میزان یک‌میلیون و ۵۰۰هزار بشکه در روز اعلام نماید. اوپک در اجلاس فوق‌العاده ماه گذشته در وین، تصمیم گرفت تولید خود را از اول نوامبر به میزان یک‌میلیون و ۵۰۰هزار بشکه در روز کاهش دهد تا به این ترتیب از کاهش لجام گسیخته بهای نفت جلوگیری شود.
مهم‌ترین دلیل کاهش قیمت نفت، نگرانی در باره وضعیت نابسامان اقتصاد جهانی و به احتمال قوی، کاهش تقاضای مواد اولیه از جمله نفت خام است. در حالی که بازار پیش از این نیز نگرانی‌هایی درباره کاهش تقاضای نفت در آمریکا بزرگ‌ترین مصرف‌کننده جهان داشت، نشانه‌هایی جدید از رکود اقتصادی در این کشور به نگرانی‌های سرمایه‌گذاران دامن زده است. سرایت بحران اقتصادی آمریکا به کشورهای اروپایی نیز عامل دیگری برای افزایش نگرانی‌ها عنوان می‌شود و احتمال کاهش شدید تقاضای نفت و فرآورده‌های نفتی برای طولانی مدت وجود دارد. بهای نفت از رکورد خود در تابستان گذشته تاکنون بیش از 60درصد کاهش یافته است.
بنابراین با ادامه بحران اقتصادی در جهان صندوق بین‌المللی پول برآوردهای خود از نرخ رشد اقتصادی کشورهای مختلف جهان را برای سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ کاهش داده است. بر اساس جدیدترین گزارش چشم‌انداز اقتصادی صندوق بین‌المللی پول که در ماه نوامبر ۲۰۰۸ منتشر شده است، رشد اقتصادی جهان از ۵درصد در سال ۲۰۰۷ به ۷/۳ و ۲/۲ درصد در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ کاهش پیدا خواهد کرد. برآورد نوامبر صندوق بین‌المللی پول از رشد اقتصاد جهانی به میزان ۲/۰ و ۸/۰درصد پایین تر از برآورد ماه اکتبر برای سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ می‌باشد. بر اساس این گزارش رشد اقتصادی آمریکا برای سال ۲۰۰۸ به میزان ۱/۰درصد و برای سال ۲۰۰۹ به میزان ۸/۰درصد نسبت به برآورد اکتبر کاهش خواهد داشت. رشد اقتصادی آمریکا که در سال ۲۰۰۷ بالغ بر ۲درصد گزارش شده بود در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ به حدود ۴/۱ و ۷/۰- درصد کاهش خواهد یافت.
همچنین صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده است رشد اقتصادی کشورهای صنعتی از 6/2درصد در سال 2007 به 4/1 و 3/0- درصد در سال‌های 2008 و 2009 کاهش خواهد یافت. در واقع صندوق بین‌المللی پول در آخرین گزارش خود برای کشورهای آمریکا، آلمان، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، ژاپن و انگلیس نرخ رشد اقتصادی منفی در سال 2009 اعلام کرده است. پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول از کاهش رشد کشورهای در حال توسعه نیز قابل توجه است. رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه آسیایی در سال 2007 بالغ بر10درصد بود که این رقم در سال‌های 2008 و 2009 به 3/8 و 1/7درصد کاهش می‌یابد. رشد اقتصادی چین از 9/11درصد به 7/9 و 5/8درصد و رشد اقتصادی هند از 3/9درصد به 8/7 و 3/6 درصد کاهش خواهد یافت.
پیش‌بینی کاهش نرخ رشد اقتصادی روسیه نیز قابل توجه بوده و از ۱/۸درصد در سال ۲۰۰۷ به ۸/۶ و ۵/۳درصد کاهش پیدا خواهد کرد. در گزارش جدید صندوق بین‌المللی پول، میزان برآورد رشد اقتصادی روسیه در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ به ترتیب به میزان ۲/۰و ۲درصد نسبت به گزارش اکتبر کاهش یافته است.
رشد اقتصادی منطقه خاورمیانه از 6درصد در سال 2007 به 1/6 و 3/5درصد در سال‌های 2008 و 2009 خواهد رسید که به میزان 3/0 و 6/0درصد پایین تر از برآورد اکتبر می‌باشد. رشد اقتصادی آفریقا نیز 1/6درصد در سال 2007 به 2/5 و 7/4درصد در سال‌های 2008 و 2009 کاهش خواهد یافت. به استناد گزارش نشریه تحقیقات اقتصادی MEES، ساختارهای اقتصادی کشورهای عربی نفت خیز خاورمیانه در مقایسه با بحران مالی 1998، به مراتب قوی تر است، ولی در صورت ادامه روند نزولی قیمت نفت، مازاد بودجه و مازاد تجاری این کشورها به صفر خواهد رسید. قیمت نفت از 147 دلار اواسط جولای به کمتر از 58 دلار رسیده است. گرچه کشورهای عربی طی سال‌های اخیر دلارهای نفتی زیادی را انباشته و پس‌انداز کرده‌اند، ولی اکنون با کاهش چشمگیر قیمت نفت روبرو هستند و دیگر نمی‌توانند مثل گذشته، هزینه کنند. عربستان با نفت 50 دلاری می‌تواند بودجه سال 2008 خود را به تعادل برساند. بودجه کویت نیز برای برقراری تعادل به نفت 42 دلاری نیاز دارد. بودجه امارات نیز با نفت 31 دلاری به تعادل می‌رسد و این رقم برای بحرین بیش از 74 دلار است.
بر اساس آمار دبیرخانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) قیمت سبد نفتی اوپک از ۸۹/۵۴ دلار در هر بشکه در ۶ نوامبر به ۷۳/۴۷ دلار در هر بشکه در تاریخ ۱۳ نوامبر کاهش یافته است. طی این دوره قیمت سبد نفتی اوپک بیش از ۱۳درصد کاهش یافته و در پایین‌ترین سطوح خود قرار دارد. سبد نفت خام اوپک در بردارنده ۱۳ نوع نفت خام اعضای این سازمان شامل مخلوط الجزایر، گریسول آنگولا، اورینته اکوادور، میناس اندونزی، سنگین ایران، سبک بصره، صادراتی کویت، اس سیدر لیبی، سبک «بونی» نیجریه، مارین قطر، سبک عربی عربستان سعودی، موربان امارات و بی.سی.اف ۱۷ ونزوئلا است.
میانگین بهای هر بشکه نفت خام صادراتی ایران در روز 15 نوامبر به بشکه‌ای 53 دلار و 94 سنت رسید. بر اساس آمارهای امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران، میانگین وزنی هر بشکه نفت خام سبک ایران به مقصدهای مختلف در روز شنبه (15 نوامبر) 55 دلار و 2 سنت بود و همین رقم برای نفت خام سنگین در سطح 52 دلار و 59 سنت قرار داشت. همچنین قیمت هر بشکه
نفت خام سبک ایران به بازار آفریقای جنوبی ۵۴ دلار و ۷۵ سنت و هر بشکه نفت خام سنگین ایران به این بازار ۵۲ دلار و ۹۰ سنت گزارش شده است. هر بشکه نفت خام سبک ایران در بازار آسیا ۵۵ دلار و ۳۳سنت، در شمال غربی اروپا ۵۳ دلار و ۵۵ سنت، در بازار مدیترانه ۵۳ دلار و ۶۵ سنت معامله شده است. هر بشکه نفت خام سنگین ایران نیز در بازار آسیا ۵۲ دلار و ۸۱ سنت، در شمال غربی اروپا ۵۱ دلار و ۶۸ سنت، در بازار مدیترانه ۵۱ دلار و ۸۵ سنت و در آفریقای جنوبی ۵۲ دلار و ۹۰ سنت به فروش رسیده است.
میانگین بهای هر تن بنزین سوپر بدون سرب در بازار خلیج فارس در روز 15 نوامبر به سطح 406 دلار و 95 سنت رسید. بر اساس آمارهای امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران، هر تن بنزین سوپر بدون سرب در بازارهای مدیترانه 437 دلار و 50 سنت، شمال اروپا 440 دلار و 50 سنت، آمریکا 510 دلار و 41 سنت، ژاپن 463 دلار و 37 سنت و سنگاپور 436 دلار و 71 سنت معامله شده است. همچنین سوخت جت (نفت سفید) به بهای 591 دلار و 12 سنت و نفت گاز به بهای 485 دلار و 96 سنت بالاترین رقم فروش فرآورده‌ها را در میان دیگر فرآورده‌ها در بازار خلیج فارس به خود اختصاص داده‌اند. این درحالی است که بهای هر گالن بنزین و سوخت حرارتی در بازار بورس نیویورک در تاریخ 15 نوامبر با 5/4درصد کاهش نسبت به 12 نوامبر به ترتیب به بهای یک دلار و 24 سنت و یک دلار و 83 سنت به فروش رسیده است.
قیمت نفت خام WTI نیز در هفته منتهی به ۱۴ نوامبر ۲۰۰۸ روند نزولی را در پیش گرفته و از ۳۲/۶۰ دلار در هر بشکه در تاریخ ۶ نوامبر به کمتر از ۵/۵۵ دلار در هر بشکه در تاریخ ۱۲ نوامبر کاهش یافت ولی مجددا در تاریخ ۱۳ نوامبر به سطح ۴/۵۹ دلار در هر بشکه افزایش یافت که این رقم پایدار نبوده و مجددا تا سطح ۲۷/۵۶ دلار در هر بشکه ( ۳/۵%) در تاریخ ۱۴ نوامبر سقوط کرد.
به نظر می‌رسد قیمت نفت خام WTI اکنون بتواند به راحتی تا نزدیک به بشکه‌ای 50 دلار افت کند، زیرا با وجود نگرانی‌های عمیق در مورد اقتصاد جهانی، انتشار آمارهای آژانس بین‌المللی انرژی و اداره اطلاعات انرژی آمریکا حکایت از کاهش مقدار تقاضای نفت خام در برآوردهای آنها دارد. پیش‌بینی کاهش تقاضای نفت موجب ادامه روند نزولی بهای نفت و رسیدن آن به پایین ترین سطح در 20 ماه اخیر شده است.
آژانس بین‌المللی انرژی در تازه‌ترین گزارش خود تاکید کرده است که اقتصاد ضعیف آمریکا باعث می‌شود که تقاضای نفت این کشور در سال جاری یک‌میلیون و ۱۰۰هزار بشکه در روز (۴/۵ درصد) کاهش یابد. این اولین بار از سال ۱۹۸۰ است که مصرف نفت ایالات متحده بیش از یک‌میلیون بشکه در روز افت می‌کند و می‌تواند نشانه بدی برای اقتصاد جهانی باشد. همچنین آژانس بین‌المللی انرژی در روز ۱۳ نوامبر پیش‌بینی قبلی خود را درباره میزان مصرف جهانی نفت به شدت کاهش داد و اعلام نمود رشد تقاضای نفت در سال ۲۰۰۸ میلادی تنها ۱۰۰هزار بشکه در روز و در سال آینده ۴۰۰هزار بشکه در روز خواهد بود. پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی برای تقاضای جهانی نفت در سال آتی میلادی معادل ۸۷میلیون و ۲۰۰هزار بشکه در روز می‌باشد که این رقم نسبت به رقم پیش‌بینی قبلی آژانس۴۴۰هزار بشکه در روز کاهش نشان می‌دهد.
همچنین آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش ماهانه خود که روز 12 نوامبر منتشر شد، پیش‌بینی قبلی خود در باره میانگین افزایش تقاضای جهانی نفت تا سال 2030 میلادی را از 3/1درصد به یک‌درصد کاهش داده و آن را 106میلیون بشکه در روز در سال 2030 اعلام کرد. این سازمان سال گذشته پیش‌بینی کرده بود که میزان تقاضای نفت در سال 2030 میلادی 116میلیون بشکه در روز خواهد بود.
بر اساس گزارش آژانس، بیش از سه چهارم افزایش تقاضای جهانی نفت تا سال ۲۰۳۰ ناشی از افزایش مصرف در چین، هند و کشورهای خاورمیانه خواهد بود. بنابراین چین به تنهایی ۴۳درصد از افزایش تقاضای جهانی نفت را در مدت یادشده به خود اختصاص خواهد داد.
بر اساس آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا میزان ذخایر نفت خام این کشور در هفته منتهی به 7 نوامبر معادل 9/311میلیون بشکه بوده است که در مقایسه با دو هفته قبل هیچ تغییری نکرده است و معادل 8/2میلیون بشکه از میزان مشابه سال قبل در تاریخ 9 نوامبر 2007 کمتر می‌باشد. این در حالی است که پیش‌بینی می‌شد ذخایر نفت خام آمریکا در هفته گذشته یک‌میلیون و 300هزار بشکه افزایش داشته باشد. میزان این ذخایر بر حسب روز نیز از 5/21 روز در تاریخ 31 اکتبر به 3/21 روز در تاریخ 7 نوامبر کاهش یافته است که به میزان 3/0 روز بیشتر از میزان مشابه سال قبل می‌باشد.میزان ذخایر بنزین آمریکا در هفته گذشته دو‌میلیون بشکه افزایش یافته است. همچنین میزان ذخایر فرآورده‌های نفتی آمریکا نیز در هفته گذشته 600هزار بشکه افزایش یافته است. میزان فعالیت پالایشگاه‌های این کشور نیز در هفته منتهی به 7 نوامبر کاهش داشته و به 6/84درصد رسیده است. تولید نفت خام آمریکا از 776/4میلیون بشکه در روز در تاریخ 31 اکتبر به 885/4میلیون بشکه در روز در تاریخ 7 نوامبر افزایش یافته است ولی با این حال حدود 250هزار بشکه در روز از میزان مشابه سال قبل در تاریخ 9 نوامبر
2007 کمتر می‌باشد. در همین زمان میزان واردات نفت خام آمریکا از 972/9 میلیون بشکه در روز به 503/9 میلیون بشکه در روز کاهش یافته است که به میزان 984هزار بشکه در روز کمتر از میزان مشابه سال قبل می‌باشد.
پیش‌بینی قیمت نفت خام WTI
نه تنها بهبود نسبی در وضعیت بحران مالی در کشورهای توسعه یافته مشاهده نمی‌شود، بلکه این بحران در کشورهای اروپایی نیز در حال گسترش است. در چنین وضعیتی سرمایه‌گذاران برای حفظ قدرت خرید و ارزش دارایی خود و خطر گریزی از وضعیت نامناسب مالی از بازار اکثر کالاها خارج شده و به سمت پول برتر بین‌المللی که دلار می‌باشد، هجوم می‌آورند که نتیجه آن افزایش ارزش دلار و کاهش قیمت کالاها به خصوص نفت و حتی طلا شده است. بنابراین وضعیتی که در آن بسر می‌بریم با شرایط عادی متفاوت بوده و عوامل بنیادی به سهولت قادر به جلوگیری از کاهش بیشتر قیمت نفت نمی‌باشند. البته افزایش شدید ارزش دلار در برابر یورو این امکان را بوجود آورده که برای مدت اندکی برگشت روند بوجود آید که در این صورت می‌تواند انتظار افزایش قیمت نفت را نیز داشت. در این بین شرایط بنیادی نفت کاهش قیمت را نوید می‌دهد، زیرا که کاهش تولید اوپک هنوز
ذخیره سازی نفت آمریکا را کاهش نداده و از طرف دیگر ظرفیت مازاد تولید اوپک افزایش یافته است. عاملی که در حال حاضر می‌تواند بر روند کاهشی قیمت نفت اثر افزایش بگذارد، افزایش اطمینان در بازار مالی بین‌المللی و در پی آن کاهش ارزش دلار در مقابل یورو است.
جدول شماره 2 پیش‌بینی قیمت نفت‌خام WTI را برای هفته آتی نشان می‌دهد.
بر مبنای عوامل بنیادی قیمت ۵۵ دلار در بشکه پیش‌بینی می‌شود و عوامل غیربنیادی بین ۵ تا ۱۰ دلار بر قیمت اثرگذار است.جدول شماره ۳ محدوده‌های حمایت و مقاومت در روند قیمت نفت WTI را نشان می‌دهد. در روند کاهشی قیمت ۵۲ دلار در هر بشکه سطح حمایتی است که مانع کاهش بیشتر و در روند افزایشی قیمت ۶۰ دلار مانع افزایش بیشتر می‌باشند. بدین معنی که احتمال تغییر روند قیمت با نزدیک شدن به این سطوح قیمتی بسیار بالا است.
تحولات بازار گاز
میزان ذخایر زیر زمینی گاز طبیعی آمریکا از ۳۴۰۵میلیارد فوت مکعب در تاریخ ۳۱ اکتبر به ۳۴۶۷میلیارد فوت مکعب در تاریخ ۷ نوامبر افزایش یافته است. یعنی طی این دوره معادل ۶۲میلیارد فوت مکعب افزایش یافته و نسبت به متوسط ۵ سال گذشته نیز به میزان ۵/۳% بالاتر می‌باشد. طی هفته گذشته قیمت‌های تک محموله گاز طبیعی در اکثر بازارهای آمریکا به میزان قابل توجهی دارای روند کاهشی بوده است. قیمت‌های تک محموله گاز طبیعی در هنری هاب در فاصله ۶ نوامبر تا ۱۳ نوامبر ۲۰۰۸ به میزان ۷۳ سنت در هر‌میلیون بی تی یو یا به عبارتی دیگر در حدود ۳۶/۱۰% کاهش داشته و به سطح ۳۱/۶ دلار در هر‌میلیون بی تی یو رسیده است.
قیمت‌های تک محموله گازطبیعی در بازارهای هنری هاب، نیویورک و شیکاگو به ترتیب از 04/7، 42/7 و 45/6 دلار در هر‌میلیون بی تی یو در تاریخ 6 نوامبر به 31/6، 73/6 و 99/5 دلار در هر‌میلیون بی تی یو در تاریخ 13 نوامبر کاهش یافته است. قیمت آتی‌های گاز طبیعی در بازار بورس نایمکس نیز برای تحویل در ماه‌های دسامبر و ژانویه از سطوح 979/6 و 201/7 دلار در هر‌میلیون بی تی یو در تاریخ 6 نوامبر به سطوح 318/6 و 477/6 دلار در هر‌میلیون بی تی یو در تاریخ 13 نوامبر کاهش یافته است.
*کارشناس ارشد اقتصاد انرژی، موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی
منابع و مأخذ:
۱-World Economic Outlook, International Monetary Fund Updated, November ۲۰۰۸.
2-www.mees.com
۳-WWW.IEA.Org
4-NGI,s Daily Gas Price Index (www.intelligencepress.com)
۵-WTI Price, Reuters News Service (www.reuters.com )
6-Energy Information Administration: From EIA-912, "Weekly Underground Natural Gas Storage Report" and the Historical Weekly Storage Estimate Database.
۷- Daily Basket Price . www.Opec.org
8-World Gas Intelligence
۹-www.eia.doe.gov
10-www.shana.ir
ارسال نظر