محمدرضا پور ابراهیمی*

قدمت بازارهای آتی به قرون وسطی بر می‌گردد. هدف از ایجاد این بازارها، بر آورده ساختن نیازهای کشاورزان و تاجران بوده است.

فرض کنید الان فروردین ماه است و کشاورز محصول خود را در شهریور ماه برداشت می‌کند، نسبت به قیمت دریافتی محصول خود نگران است. اگر عرضه محصول کم باشد و کشاورز برای فروش عجله ای نداشته باشد، به احتمال زیاد بتواند، محصول خود را با قیمت بالایی بفروشد، اما در مقابل اگر عرضه محصول زیاد باشد، به احتمال زیاد قادر نخواهد بود محصول خود را با قیمت مناسبی به فروش برساند. بنابراین کشاورز و خانواده وی با ریسک تغییرات نامطلوب در قیمت محصول مواجه‌اند.

بورس شیکاگو در سال ۱۸۴۸ برای گردهم آوردن کشاورزان و تاجران تاسیس شد. در آغاز مهم ترین وظیفه آن استاندارد کردن کمی‌ و کیفی غلات مورد معامله بود و این استاندارد سازی خود منجر به شکل‌گیری قراردادهای آتی(FUTURES)شد که از استاندارهای خاصی برخوردار بودند و قابلیت معامله را نیز داشتند. امروزه موضوع قراردادهای آتی را دارایی‌های مختلفی همچون ذرت، گندم، اوراق خزانه، سهام، طلا و ارزهای مختلف تشکیل می‌دهند. معمولا معامله‌گران را به سه گروه عمده ذیل تقسیم‌بندی می‌کنند:۱. پوشش دهندگان ریسک(Hedgers): با استفاده از ابزارهای مشتقه به دنبال کاهش ریسکی هستند که از حرکت بالقوه آتی در یک متغیر ناشی می‌شود و در حقیقت قراردادهای آتی نیز برای این نوع معامله‌گران ابداع شد تا تولید کنندگان و مصرف کنندگان بتوانند در حالت بدون ریسک اقدام به فعالیت کنند.۲. سفته‌بازان(Speculators): این معامله گران به دنبال کسب سود از نوسانات بازار می‌باشند که این خود مستلزم پذیرفتن ریسک بالا و انجام معاملات مکرر می‌باشد. این معامله‌گران از زمان استاندارد شدن پیمان‌های آتی و شکل‌گیری قراردادهای آتی به وجود آمدند، زیرا قراردادهای آتی کاملا استاندارد و واضح هستند که همین امر قابلیت معامله چند باره را نیز ایجاد می‌کند.۳. آربیتراژگران(Arbitragers): با اتخاذ موقعیت‌های متناسب در دو یا چند بازار مختلف، به دنبال کسب سود بدون ریسک هستند. که شکل‌گیری این نوع از معاملاگران مرهون گسترش بازارها و فناوری‌های ارتباطی بین بازارهای مختلف است.با توجه به اینکه بازارها و به تبع آن اقتصاد یک کشوری درگیر انواع این معامله‌گران است و کسب سود، هدف نهایی هر یک از این معامله‌گران می‌باشد، باید جهت کنترل بازار، تحلیل رفتاری از هر یک از این معامله‌گران داشته باشیم تا بازارهای مختلف ما دچار اختلال نشود و گاهی حتی نهاد‌های نظارتی با تحلیل این رفتار معامله‌گران وارد بازار شود و در به‌تعادل رساندن آن نقش ایفا کنند. بالا رفتن قیمت به صورت کاذب در یک بازار که ناشی از افزایش تقاضای کاذب است باعث ایجاد اختلال و به هم خوردن توازن عرضه و تقاضا می‌شود. قطعا در چنین مواردی بخشی از تقاضای موجود که خارج از عرف است را معامله گران سفته باز ایجاد می‌کنند، که داشتن بازاری که این نوع معامله‌گران بتوانند با یکدیگر وارد معامله شوند و در بخش حقیقی عدم تعادل ایجاد نکنند، می‌تواند مفید واقع شود.قطعا در هفته‌های اخیر بالا رفتن قیمت‌ها در مورد ارز و سکه بی‌تاثیر از تقاضای ایجاد شده توسط سفته بازان نبوده است که با پذیرفتن ریسک بالا به دنبال کسب سود بودند. در این بین نداشتن سیاست‌های کنترلی مناسب برای این نوع تقاضا از سوی نهاد‌های مسوول نه تنها نمی‌تواند این نوع تقاضا را کنترل کند، بلکه باعث دامن زدن به آن نیز خواهد شد. سفته بازان بازار آتی را بازار مناسبی برای کسب سود می‌دانند؛ زیرا اینها افرادی ریسک‌پذیر هستند که به دنبال کسب سود از محل پیش بینی و ریسک‌ پذیرفته شده خود هستند. در صورتی که نهاد‌های مسوول درک صحیحی از نقش و جایگاه بازارهای آتی داشته باشند می‌توانند از این بازار و این ابزار مشتقه، برای به تعادل رساندن بازار بهره ببرند تا هم تعادل در این بازار ایجاد شود و تقاضای کاذب سفته‌بازان پاسخ داده شود و هم به تبع آن بازار نقدی که بی‌تاثیر از بازار آتی نیست به تعادل برسد.

*عضو شورای عالی بورس

منبع:پایگاه اطلاع رسانی و تحلیلی بورس ۲۴