تحلیل - از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی منتشر شد
ارزیابی عملکرد صنعت پتروشیمی در سال ۱۳۸۹
عملکرد صادرات محصولات پتروشیمی در سال ۱۳۸۹ نسبت به برنامه‌های پیش‌بینی شده مناسب بوده است؛ اما در خصوص فروش داخلی محصولات فقط ۶/۷۸ درصد برنامه ارائه شده در زمان تصویب بودجه، عملی شده است. یکی از دلایل این موضوع وارد شدن صنعت پتروشیمی در طرح خودکفایی تولید بنزین در داخل کشور بود که البته با توجه به شرایط خاص به وجود آمده، عملکرد صنعت مذکور به عنوان یک راهکار کوتاه‌مدت در رفع مشکل موثر بود.
تحلیل آمارها نشان می‌دهد که ظرفیت نصب شده هشت محصول عمده پتروشیمی کشور (متانول، اوره، اتیلن، پروپیلن، پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن، پروپان، بوتان و اتیلن گلایکول‌ها) تا پایان سال 1389 برابر با 25171 هزار تن بوده که مقرر شده است تا پایان سال 1394 با اضافه شدن 48128 هزار تن دیگر از این محصولات ظرفیت نصب شده آنها به 73299 هزار تن برسد. اما با توجه به شرایط موجود و کندی که در سرمایه‌گذاری پتروشیمی کشور ایجاد شده این سوال مطرح است که آیا تحقق چنین برنامه‌ای امکان‌پذیر است و در صورت مثبت بودن پاسخ، مساله این است که آیا تحقق چنین برنامه‌ای به نفع کشور است؟ در این خصوص توضیحات بیشتری در گزارش ارائه شده است.
عملکرد خصوصی‌سازی در صنعت پتروشیمی به لحاظ کمی وضعیت مناسبی داشته است، هرچند در برنامه واگذاری بقیه شرکت‌ها از جمله هلدینگ پتروشیمی تغییرات مداوم اتفاق افتاده است؛ اما به لحاظ کیفی اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل‌وچهارم قانون اساسی در صنعت پتروشیمی کشور با چالش‌هایی همراه بوده است. نکته دیگر در خصوص نقش جدید شرکت ملی صنایع پتروشیمی به‌عنوان سازمان توسعه‌ای- حاکمیتی است که از نگاه کارشناسان فعال در بخش خصوصی این صنعت، شفاف‌سازی لازم انجام نشده است.
درخصوص تعیین دقیق قیمت خوراک صنایع پتروشیمی در راستای اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها نیز جلسات متعددی با حضور نمایندگان مجلس، کارشناسان و مسوولان ذی‌ربط برگزار شد. به منظور شفاف‌سازی بیشتر در قانون بودجه سال 1390 نیز به این مساله اشاره شده است.
کشور ایران به دلیل منابع عظیم نفت و گاز و اتصال به آبراه‌های بین‌المللی از زمینه‌های لازم یعنی خوراک و آب برای ایجاد توسعه صنعت پتروشیمی در مناطق جنوبی کشور برخوردار است. خوشبختانه این مزیت تا حدود زیادی در ایران مورد توجه قرار گرفته و سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجهی در صنعت پتروشیمی کشور انجام شده است. لذا باید تلاش شود تا با برنامه‌ریزی‌های صحیح و جهت‌دهی مناسب به این صنعت حداکثر استفاده از مزایای مذکور به نفع کشور بشود.با اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل‌وچهارم قانون اساسی و واگذاری مجتمع‌های پتروشیمی به بخش غیردولتی و تغییر نقش شرکت ملی صنایع پتروشیمی به سازمان توسعه‌ای- حاکمیتی، صنعت پتروشیمی کشور شرایطی متفاوت با گذشته را می‌گذراند. در شرایط جدید سهم عمده توسعه پتروشیمی کشور به عهده بخش غیردولتی است. اما لازمه تحقق چنین هدفی مهیا ساختن بسترهای لازم است که در حال حاضر با وجود تلاش‌ها و اقدامات انجام شده هنوز نارسایی‌هایی وجود دارد. در گزارش حاضر، عملکرد صنعت پتروشیمی کشور در سال ۱۳۸۹ بررسی شده است.
کل تولیدات مجتمع‌های موجود شرکت ملی صنایع پتروشیمی در سال 1389، بالغ بر 8/38 میلیون تن بوده که معادل 78 درصد ظرفیت اسمی آنهاست. با احتساب تولید شرکت‌های خصوصی و تولید آزمایشی مجتمع‌ها و محصولات میانی، جمع کل تولیدات بالغ بر 2/40 میلیون تن بوده است. در جدول 1، عملکرد تولید مجتمع‌های پتروشیمی کشور در سال 1389 به تفصیل ارائه شده است.
همان طور که نتایج جدول ۱ نشان می‌دهد میزان تولید مجتمع‌های تابعه و وابسته به شرکت ملی صنایع پتروشیمی و مجتمع‌های واگذار شده به طور متوسط ۷۸ درصد ظرفیت اسمی آنها در سال ۱۳۸۹ بوده است. در جدول ۲ علل کاهش تولید نسبت به ظرفیت مجتمع‌ها، به تفکیک عوامل و درصد سهم هر عامل به طور تقریبی نشان داده شده است.همان طور که نتایج جدول ۲ نشان می‌دهد کمبود خوراک، مشکلات مربوط به سرویس‌های جانبی (از جمله قطع برق و بخار و ...) اشکالات تعمیراتی و اشکالات فرآیندی (مانند مطلوب نبودن کیفیت خوراک)، از دلایل عمده کاهش تولید مجتمع‌های پتروشیمی کشور بوده‌اند، برخی از عوامل مذکور ناشی از ضعف مدیریت، عدم توجه کافی به نتایج مطالعات فنی و اقتصادی، قدیمی بودن تکنولوژی، نبود آموزش‌های لازم به نیروی انسانی در مورد نحوه نگهداری از تکنولوژی خریداری شده، تولید بنزین توسط واحدهای پتروشیمی و ... بوده است. به نظر می‌رسد با توجه به اخذ فاینانس‌های چینی و خرید ماشین‌آلات از این کشور، باید دقت شود تا سهم اشکالات تعمیراتی در پروژه‌های آتی کشور افزایش نیابد.
طرح خودکفایی تولید بنزین در داخل کشور
در سال ۱۳۸۹ در پی ممانعت از مشارکت شرکت‌های بین‌المللی در اجرای طرح‌های پالایشگاهی و نیز تحریم فروش فرآورده‌های نفتی به ایران، وزارت نفت به منظور رفع نیاز داخلی به فرآورده بنزین و جلوگیری از بروز بحران، تولید بنزین توسط تعدادی از واحدهای پتروشیمی را در دستور کار قرار داد. عملکرد واحدهای پتروشیمی در اجرای طرح مذکور به شرح زیر بوده است:
- تولید حدود 14 میلیون لیتر در روز ریفرمیت و بنزین پیرولیز به منظور افزایش تولید بنزین خودرو در کشور، تولید حدود 8 میلیون لیتر در روز برش سنگین به منظور افزایش تولید گازوئیل در کشور
- تحویل ۶/۸۳۵ هزار تن ریفرمیت به شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران از ۲۹ مرداد تا دوم بهمن ۱۳۸۹
- تحویل 9/182 هزار تن بنزین پیرولیز به شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفت ایران از 29 مرداد تا دوم بهمن 1389
- تحویل ۱/۶۶ هزار تن MTBE به شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران از ۲۹ مرداد تا دوم بهمن ۱۳۸۹
درخصوص طرح مذکور ذکر این نکته لازم است که هر چند اجرای آن به عنوان راهکاری کوتاه‌مدت اثرات مثبتی در رفع مشکل مزبور داشت، اما به هر حال پیامدهایی نیز از جمله ایجاد کمبود خوراک برای واحدهای پایین‌دستی، افزایش قیمت تمام‌شده محصول و... را برای واحدهای پتروشیمی کشور دربر داشت.
۲- بازرگانی پتروشیمی
1-2-صادرات
در سال ۱۳۸۹ برنامه و عملکرد صادرات محصولات پتروشیمی کشور به شرح جدول ۳ بوده است.
همان طور که آمار و ارقام جدول 3 نشان می‌دهد، عملکرد صادرات محصولات پتروشیمی کشور را در سال 1389 نسبت به برنامه‌های پیش‌بینی شده می‌توان خوب ارزیابی کرد. افزایش ارزش صادرات نسبت به پیش‌بینی‌ها، ناشی از افزایش قیمت‌های جهانی محصولات پتروشیمی بوده است.در میان محصولات صادراتی، 6 محصول عمده‌ای که توسط شرکت بازرگانی پتروشیمی در سال 1389 به فروش رسیده‌اند به شرح جدول 4 بوده است.
ارقام مذکور فقط بخشی از صادرات محصولات نامبرده بوده که توسط شرکت بازرگانی پتروشیمی به فروش رسیده است.(بعد از خصوصی‌سازی در صنعت پتروشیمی، واحدها راسا اقدام به صادرات محصولاتشان می‌کنند). اما به هر حال همین آمار نیز حاکی از آن است که به دلیل نبود ظرفیت‌های پایین‌دستی، کشور از تبدیل محصولات مذکور به محصولات با ارزش افزوده بیشتر بی‌بهره است. لازم است با اجرای ماده (۱۵۶) برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه کشور و ایجاد شهر‌ک‌های تخصصی غیردولتی، زنجیره ارزش درصنعت پتروشیمی کشور توسعه یابد. تحقق چنین هدفی حداقل مستلزم ایجاد شرایط باثبات برای سرمایه‌گذاری، مشخص بودن دقیق قیمت خوراک و نحوه تامین آن است.
2-2. فروش داخلی
همان طور که آمار جدول ۵ نشان می‌دهد در سال ۱۳۸۹، میزان فروش داخلی محصولات پتروشیمی حدود ۱۰ میلیون تن بوده است که این رقم، ۶/۷۸ درصد برنامه پیش‌بینی شده در بودجه مصوب و ۶/۶۴ درصد برنامه پیشنهادی پنج‌ساله پنجم توسعه پتروشیمی بوده است.
ارسال نظر