سید محمود سلیمانی *
روند آتی بازار سکه در بورس کالای ایران ثابت کرده که در آینده نزدیک می‌تواند خود یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار در تعیین قیمت در بازار نقدی و نشانگر انتظارات از روند آتی قیمت‌ها باشد. بازاری که شاید تا چندی پیش برای بسیاری از فعالان حرفه‌ای این صنعت اعم از سرمایه‌گذاران، صرافان و سایر افراد ناشناخته بود، اکنون به عنوان بازار پیشرو(لیدر) برای بازار نقدی محسوب می‌شود. حتی نوسانات شدید قیمت جهانی طلا نیز مانع از استقبال روزافزون سرمایه‌گذاران از این بازار نشده است.

در حالی که در هر یک از حراج‌های بانک کارگشایی حداکثر 30 بسته معادل 3000 سکه تمام بهار آزادی عرضه می‌شود، معامله 12644 قرارداد آتی معادل 126440 سکه در سررسیدهای مختلف تنها در روز چهارشنبه 6 مهر نشانگر وسعت حجم و عمق این بازار است.
اگر عرضه سکه در بانک کارگشایی را با روال معمول در گذشته یعنی ۳ روز در هفته در نظر بگیریم:


عرضه ۱۴ هفته سکه بانک مرکزی تنها در یک روز در بورس کالا داد و ستد شده است!
در چنین شرایطی و به دلایل متعدد به تعدادی از آنها در این مقاله اشاره خواهم کرد، لازم است تا یک بار دیگر موضوع عرضه نقدی سکه در بورس کالا با جدیت و عزم راسخ در فضایی منطقی از سوی مسوولان بورس کالا و علی‌الخصوص مسوولان بانک مرکزی مورد ارزیابی مجدد قرار گیرد و اگر در یک جمع‌بندی چنین راهبردی به صلاح منافع ملی‌مان بود، این بار بدون کوچکترین تعللی، خود بنیان‌گذار چنین سنت حسنه‌ای باشند.
در این مقاله گفتمان حاکم بر این تصمیم در طول سال‌های گذشته و توجیهاتی را که بانک مرکزی در راستای مقاومت در برابر عرضه سکه در بورس کالا داشت، بررسی شده است.
پیشنهاد عرضه سکه در بورس کالا برای اولین بار در سال 1386 مطرح شد. پس از بررسی‌های انجام گرفته توسط بانک مرکزی وقت و نظر مثبت این نهاد مسوول، این راهبرد طی نامه‌ای در 16 آذر ماه سال 1388 رسما از سوی بانک مرکزی به بورس اعلام شد. طی بند 5 این نامه، بانک کارگشایی خود موظف شد تا سکه را به صورت نقدی در بورس کالا عرضه کند و پس از شروع معاملات اگر کم و کاستی وجود داشت، تغییر و تحولات لازم انجام گیرد.
با روی کار آمدن رییس جدید بانک مرکزی، این استراتژی به دلایلی که در ادامه می‌آید، در همان مرحله متوقف شد و کم‌کم به باد فراموشی سپرده شد. موانع چنین اقدامی به شرح زیر بوده است، خوانندگان خود قضاوت می‌کنند که آیا این دلایل می‌تواند دلایل موجه برای ادامه عرضه سکه به همان شیوه سنتی باشد یا نه!
1- شاید مهم‌ترین دلیلی که موجب اجتناب بانک مرکزی از عرضه سکه در بورس کالا شد، موضوع مالیات بر ارزش افزوده بود. براساس توضیحات روابط عمومی بانک مرکزی: «در صورت عرضه انواع سکه بهار آزادی از طریق بورس کالا، آن شرکت موظف به دریافت سه درصد مالیات بر ارزش افزوده از مشتریان است که در این صورت عرضه سکه بالغ بر نود تا صد هزار ریال گران‌تر از قیمت بازار داخل خواهد بود که مطلوب خریداران نبوده و این طرح را با شکست مواجه می‌کند.» در آن زمان ضرب و عرضه سکه از سوی بانک مرکزی نوعی خدمات بانکی و اعتباری محسوب می‌شد و بنابراین از مالیات معاف بود. حال با توجه به وضع قانون مالیات بر ارزش افزوده برای انواع سکه‌های بانکی چنین مانعی مسلما به کل از حیز اعتبار ساقط است.
۲- دومین مانع عرضه سکه توسط بورس کالا به گفته مسوولان بانکی چنین اعلام شد: «چنانچه عرضه این کالا از سوی بورس انجام شود بانک مرکزی باید همه روزه اقدام به عرضه سکه کند که این موضوع مغایر با وظایف تعریف شده و قوانین پولی و بانکی کشور و بانک مرکزی است.»
در حال حاضر نه‌تنها بانک مرکزی همه روزه اقدام به عرضه سکه از طریق شعب منتخب بانک ملی می‌کند، بلکه حراج بانک کارگشایی نیز در سال جاری در دو مقطع زمانی (اردیبهشت و خرداد و زمان جاری) به حراج همه روزه تبدیل شده است که اگر در باقی سال نیز حراج به صورت هر روزه انجام می‌گرفت از بروز حباب در بازار جلوگیری به عمل می‌آمد. هرچند در این صورت از بین رفتن حباب به نام بانک‌مرکزی تمام نمی‌شد!
«هم‌اکنون عرضه سکه از سوی بانک مرکزی به نوعی خدمات اعتباری به مشتریان محسوب می‌شود، این در حالی است که عرضه همه روزه این کالا اهمیت قانونی بانک مرکزی را به جای نهادی برای تنظیم سیاست‌های پولی و اعتباری کشور به یک موسسه تجاری تغییر می‌دهد.»
در حال حاضر قاعدتا عرضه سکه در محدوده خدمات اعتباری محسوب نمی‌شود وگرنه از مالیات معاف بود. علاوه بر این آیا عرضه همه روزه سکه به قیمت جهانی شائبه تبدیل بانک مرکزی به یک موسسه تجاری را تقویت می‌کند یا عرضه همه روزه سکه پس از ایجاد حباب در بازار با قیمت‌هایی فراتر از قیمت جهانی؟!!
۳- «توزیع انواع سکه از طریق بورس کالا منوط به ثبات قیمت طلا در بازار جهانی بوده و به آینده موکول شده است و در حال حاضر فروش انواع سکه طلا از طریق بورس کالا به مصلحت نیست.»
ثبات قیمت طلا؟!
۴- «بانک مرکزی زمانی اقدام به عرضه سکه از طریق بانک کارگشایی می‌کند که قیمت بازار داخلی طلا بیشتر از معادل قیمت جهانی آن باشد»؛ عرضه سکه در بورس کالا به هیچ‌وجه به معنای حراج منابع ملی نیست زیرا قیمت پایه‌ای که بانک مرکزی برای سکه تعیین می‌کند معادل قیمت جهانی آن است. اگر تقاضا برای سکه بالا باشد، سیستم رقابت، خود به خود در قیمت تعادلی بالاتر از قیمت عرضه (معادل قیمت جهانی) می‌ایستد.
اگر عرضه و تقاضا متعادل باشند، خرید روی قیمت‌های جهانی صورت می‌گیرد؛ در غیر این صورت خرید صورت نمی‌گیرد. در هر صورت امکان خرید در قیمتی زیر قیمت پایه بانک مرکزی یعنی خریدی پایین‌تر از قیمت جهانی در فرآیند عرضه توسط بورس کالا مشابه عرضه توسط بانک کارگشایی امکان‌پذیر نیست.
*مدیر کالایی شرکت کارگزاری بورسیران