سید محمود سلیمانی
علیرضا ناظم زاده
روند قیمت‌گذاری سکه از سوی بانک مرکزی و روند صعودی آن سوالات بسیاری را به ذهن متبادر می‌کند؟ اینکه قیمت سکه بانکی که توسط بانک مرکزی عرضه می‌شود بر اساس چه فرمولی محاسبه می‌شود؟ آیا همانگونه که بارها افراد مسوول ادعا کرده‌اند، افزایش قیمت جهانی طلا موجب صعود نجومی قیمت سکه در ایران شده است؟

برای این منظور لازم است ابتدا فرمولی برای محاسبه ارزش ذاتی سکه بهارآزادی بر اساس میزان طلای موجود در آن ارائه کنیم:مسکوک طلای بهار آزادی از لحاظ مشخصات، منطبق است بر قانون مسکوک طلا و نیز قانون اصلاح قانون ضرب مسکوک طلا. میزان عیار آن بر طبق ماده چهارم قانون ۱۳۳۷، عبارت است از ۹۰۰ در هزار طلای خالص، و ۱۰۰ در هزار مس ، یا آلیاژی از نقره و مس.


بنابراین

در فرمول بالا:
(P(ounce: قیمت جهانی هر اونس طلا بر حسب دلار، 900: عیار سکه داخل کشور؛ 999: عیار طلا در خارج از کشور؛


: نرخ دلار بر حسب ریال؛ 31/1037: وزن هر اونس طلا بر حسب گرم؛8/133: وزن سکه تمام بهار آزادی بر حسب گرم است.
برای جلوگیری از وجود شک و شبهه‌ای در نوسانات روزانه قیمت طلا و قیمت دلار مرجع، روز یکشنبه به عنوان روز مرجع که در آن قیمت جهانی طلا و قیمت دلار مرجع به دلیل تعطیلی بازارهای جهانی ثابت است انتخاب شده است. جدول زیر قیمت اونس طلا و نرخ دلار مرجع که قاعدتا می‌بایست بر اساس آن قیمت سکه محاسبه شود، به همراه قیمت تئوریک سکه با احتساب ۴درصد مالیات بر ارزش افزوده و ۵۰۰۰ تومان حق ضرب را نمایش می‌دهد. برای مشاهده شکاف قیمتی عمیق موجود نمودار تغییرات این قیمت‌ها طی زمان از ابتدای تابستان ۱۳۹۰ تا به دیروز ارائه شده است.
به عنوان مثال در تاریخ یکشنبه 20 شهریور 1390، قیمت جهانی هر اونس طلا 1860 دلار و نرخ ارز مرجع و بازار به ترتیب 10638 و 12350 ریال بوده است. بر این اساس بایستی قیمت پایه سکه 490 هزار تومان تعیین می‌شد حال آنکه این قیمت 603200 تومان اعلام شده است. در همین تاریخ فشار تقاضا و نبود عرضه موجب شده است سکه‌ای که با احتساب قیمت دلار در بازار آزاد ( که خود دارای حبابی است که در این مجال قصد پرداخت به آن را نداریم) معادل 541 هزار تومان طلا دارد، تا قیمت 621 هزار تومان هم صعود کند، یعنی حبابی به اندازه 80 هزار تومان! حال آنکه همان‌طور که مشاهده می‌شود در دو ماهه ابتدای تابستان این قیمت‌ها کاملا با یکدیگر همخوانی داشتند و بر یکدیگر منطبق بودند. به این ترتیب اختلاف قیمتی سری 3 و 4 نشان دهنده حباب قیمتی موجود در سکه به علت نبود عرضه مناسب توسط بانک مرکزی است و اختلاف قیمتی سری 1 و 3 نشان دهنده حباب قیمتی موجود در سکه ناشی از اختلاف قیمتی دلار آزاد و بانکی است.
اما به راستی چرا بانک مرکزی سکه بانکی را با حبابی به بزرگی ۱۰۰ هزار تومان قیمت‌گذاری می‌کند؟ پاسخ این سوال در عدد دوم بالا یعنی قیمت سکه در بازار آزاد نهفته است. بانک مرکزی به منظور جلوگیری از عملیات سفته بازی و کسب سود بدون ریسک برای دلالان سعی در به حداقل رساندن اختلاف قیمت سکه بانکی با بازار را دارد تا به این طریق از ایجاد صف‌های طولانی مقابل بانک ملی جلوگیری به عمل آورد. اینجاست که در حقیقت بانک مرکزی خود به قول رییس بانک مرکزی در دام تقاضای کاذب دلار گرفتار شده است. از سویی ریاست بانک مرکزی تقاضای بازار آزاد را کاذب می‌داند، اما از سویی این اختلاف ۱۷۰ تومانی را کم نکرده است و از سویی دیگر سکه خود را با همین نرخ قیمت‌گذاری می‌کند. از سوی دیگر حباب بزرگتری که به علت کمبود عرضه است نیز تنها نیازمند وارد عمل شدن بانک مرکزی برای آرام کردن بازار و پاسخگویی به تقاضای بازار نه به قیمتی پایین‌تر از قیمت جهانی بلکه به قیمتی معادل ۱۰درصد بالاتر از قیمت جهانی است. از آنجا که حق ضرب سکه مطابق قانون در انحصار بانک مرکزی قرار دارد و عرضه دلار نیز فقط توسط بانک مرکزی انجام می‌گیرد، با توجه به پشتوانه عظیم ذخایر ارزی و طلای بانک مرکزی، لازم است تا ساز و کار مناسبی در جهت آرامش مقطعی بازار و از آن مهم‌تر ثبات دائمی آن طراحی شود.