دلایل عدم استقبال بخش خصوصی از عرضه نفت

عکس: آکو سالمی

گروه بورس کالا - عدم استقبال خریداران بخش خصوصی از عرضه نفت در بورس کالا، نه‌تنها نشانه‌ای جدی برای مسوولان بود تا راه‌حلی جدی برای آینده این بازار و رونق معاملات نفت پیدا کنند، بلکه اساسا این سوال را ایجاد کرد که چرا باید برای کالایی با این اهمیت، حتی یک خریدار هم در رینگ معاملات حضور پیدا نکند، در حالی که در کشور تعداد بسیار زیادی شرکت خصوصی که با تجربه هستند در امر فرآورده‌های نفت و پتروشیمی فعالیت می‌کنند. مهم‌تر اینکه این شبهه در میان فعالان بورس و بازار نفت و فرآورده‌ها ایجاد شده که آیا اصولا با این شرایط، عرضه‌ها تداوم پیدا خواهد کرد یا خیر و اصولا انگیزه راسخی برای آن وجود دارد یا خیر. دیوان محاسبات اداری نرخ را مشخص کند

البته کارگزاران بورس نظر مشخصی در خصوص حضور نداشتن مشتریان خود دارند. به عقیده آنها با توجه به هزینه‌های انتقال پول و همچنین عدم اطمینان بازار به نرخ‌های ارائه شده از سوی شرکت ملی نفت سبب شده است تا خریداران برای خرید این محموله‌ها دچار تردید شوند. به گفته آگاهان بازار با مشخص شدن نرخ این کالا توسط دیوان محاسبات اداری و حل مشکل پرداخت هزینه این معامله، خریداران بیشتری وارد بورس نفت خواهند شد. به گفته این گروه از سوی دیگر اگر محدودیت‌های گذاشته شده از سوی شرکت ملی نفت از جمله مقصد تعیین شده لغو شود نیز می‌توان امیدوار بود که شرکت‌های صادراتی بیشتری برای خرید نفت خام به رینگ پتروشیمی وارد شوند. این در حالی است که موضوع نرخ این کالا نیز شبهات زیادی برای بازار ایجاد کرده است، به عنوان مثال نرخ عرضه روز چهارشنبه هفته گذشته ۱۱۱ دلار بود که در همین روز نفت برنت دریای شمال با نرخ ۱۱۳ دلار معامله شد. به گفته فعالان اقتصادی، نفت برنت باکیفیت‌ترین و سبک‌ترین نفت موجود در دنیا است و به همین دلیل نرخ آن نیز نسبت به نفت‌های دیگر گران‌تر است. اگر چه بیشتر فعالان بازار نرخ عرضه شرکت ملی نفت را بالا عنوان می‌کنند، اما شرکت ملی نفت بارها اعلام کرده است که با این نرخ اقدام به فروش نفت خام به خریداران خارجی می‌کند، پس قادر نیست نرخ این کالا را تغییر بدهد. موضوع نرخ گذاری نیز در هفته‌های اخیر سبب شد تا شرکت ملی نفت جلسه‌ای تشکیل داده و در حضور خبرنگاران رسانه‌های گروهی در خصوص قیمت‌گذاری نفت خام توضیحاتی ارائه دهد.

جلسه‌های بی‌نتیجه برای نفت

علاوه بر این برگزاری جلسات متفاوت با حضور نمایندگان شرکت ملی نفت و بورس کالا برای حل مشکلات عرضه این کالا و در نهایت بی‌نتیجه ماند جلسات مورد نظر سبب شد تا اظهارنظرهای متفاوتی میان فعالان بازار و بورس در این خصوص مطرح شود. این در حالی است که هفته گذشته نیز مسوولان بورس از حل مشکلات عرضه نفت خام در جلسه‌ای با وزیرنفت خبر دادند، اما تاکنون در خصوص نتایج این جلسه صحبتی به میان نیامده است. با این حال روز چهارشنبه هفته گذشته نیز بورس کالا اعلام کرد که کارگروهی برای حل مشکلات عرضه نفت خام تشکیل شده است. البته در این مدت شرکت ملی نفت بارها اظهار کرد که از بورس بهتر می‌تواند نفت خام را بفروشد و بورس را متهم به ارزان فروشی و در مواردی نیز نبود زیرساخت‌های مناسب کرد.

بی تجربگی بخش خصوصی، طبیعی است

اما در این میان موردی که عموما از سوی عرضه‌کننده‌ها برای عدم حضور قاطع خریداران و شرکت‌های خصوصی ایرانی مطرح می‌شود آماده نبودن خریداران است و طی این مدت همواره این گروه از فعالان اقتصادی به آماده نبودن، ضعیف بودن و به خصوص نداشتن توانایی کافی متهم می‌شدند. اگرچه تا کنون اظهار نظری از سوی شرکت‌ها در این خصوص نشده؛ اما واقعیت این است که به دلیل محدودیت‌هایی که در معاملات بازار نفت وجود داشته این‌امر که خریداران و صادرکنندگان بخش خصوصی تجربه کافی در این خصوص را ندارند کاملا قابل قبول و امری طبیعی به نظر می‌رسد. از این‌رو یکی از کارشناسان بازار فرآورده‌های نفت و پتروشیمی ضمن بیان این مطلب که نبود بستر مناسب برای فعالیت بخش خصوصی علت عدم حضور آنها در عرضه‌های نفت در بورس کالا است، می‌افزاید: جدا از بحث مناسب نبودن نوع پرداخت‌ها و محموله‌های عرضه شده در بورس، یکی از مهم‌ترین دلایل موفق نبودن عرضه‌های نفت در بورس این است که خصوصی‌ها زمان کافی برای هماهنگ شدن با این بازار و فعالیت در آن و کسب تجربه نداشتند و عرضه یک‌باره در بورس آنها را غافلگیر کرد. حمید حسینی عضو اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی افزود: شرکت نفت باید در ابتدا زمان کافی در اختیار خریداران می‌گذاشت تا برای عرضه آماده شوند و برای رسیدن به این هدف باید برای یک مدت زمانی خود را با سازوکار بورس هماهنگ می‌کرد و با اصول و قواعد آن کنار می‌آمد تا بازار روان شده و به سرانجام برسد.

بخش خصوصی برای فعال شدن نیاز به زمان دارد

عضو هیات‌رییسه اتاق تهران با تاکید بر اینکه نمی‌شود هم تمامی شرایط قرار دادهای بلند مدت قبلی را در قرارداد‌ها حفظ کرد و هم انتظار موفق شدن خریداران را در یک مدت زمان کوتاه داشت، افزود: باید یک‌سال به خریداران و فعالان ایرانی فرصت داده می‌شد تا خود را هماهنگ کنند، چراکه واقعیت این است که بخش خصوصی در ایران به هیچ وجه تخصص ندارد و علت آن نبود امکان فعالیت آنها است. بخش خصوصی به هیچ‌وجه تجربه‌ای در معاملات نفت نداشته چرا که تا کنون اجازه فعالیت هم نداشته، از این‌رو ضعیف بودن آن در این بخش منطقی است،اما جرمی برایشان محسوب می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: باید قبول کنیم که نمی‌توان یک شبه انتظار آماده شدن را از بخش خصوصی داشت و نباید با چند عرضه در بورس و در بوق و کرنا کردن آن بخش خصوصی را به طور کامل زیر سوال برد. به عقیده وی، علاوه بر این موارد نباید خرید در بورس نفت محدود به خریداران داخلی باشد و باید این امکان که خریداران خارجی نیزبه طور مستقیم در آن فعالیت داشته باشند فراهم شود. وی با اشاره به فعالیت موفق کنسرسیوم‌های فرآورده‌ها و سوآپ گفت: تجربه نشان می‌دهد که بخش خصوصی نیز توان فعالیت در این بخش‌ها را دارد،اما باید زمان برای کسب تجربه نیز داشته باشد.ضمن اینکه شرکت نفت می‌تواند خریداران خود را به سمت بورس سوق دهد.

وی با اشاره به پیشنهاد معامله سوآپ فرآورده‌ها در بورس نفت گفت: هنوز موافقتی با این پیشنهاد نشده، ضمن اینکه پس فعلا سوآپ فرآورده‌ها امکان‌پذیر است، اما در آینده با انجام سوآپ نفت این معاملات را نیز می‌توان در بورس خرید و فروش کرد.