تناقض در فرآیند قیمت‌گذاری خوراک‌های مصرفی واحدهای الفین پتروشیمی
کشورهای منطقه خاورمیانه به‌واسطه دارا بودن ذخایر عظیم نفت و گاز مهم‌ترین فاکتور رقابت پذیری در صنعت پتروشیمی را دارا هستند. در چهار دهه اخیر دولتمردان این منطقه تلاش کرده‌اند به سرعت صنایع پتروشیمی را در کشورهای خود ایجاد کرده و توسعه دهند و در این زمینه از یکدیگر پیشی بگیرند به طوری که در سال‌های آتی، خاورمیانه مهم‌ترین منطقه تولیدکننده محصولات پتروشیمی در جهان خواهد بود.
صنعت پتروشیمی به‌عنوان صنعتی رقابت پذیر، اشتغالزا با ارزش افزوده بالا در دو دهه اخیر طلایه دار توسعه صنعتی کشور عزیزمان بوده است و مطابق با چشم‌انداز برنامه ۲۰ ساله، ایران باید به قدرت اول منطقه خاورمیانه در زمینه صنایع پتروشیمی تبدیل شود. از آنجا که اقتصاد واحدهای پتروشیمی عمدتا به نوع خوراک مصرفی و روش محاسبه قیمت خوراک آنها بستگی دارد بدیهی است که رشد و اعتلای این صنعت و تداوم حیات اقتصادی واحدهای پتروشیمی موجود، نیازمند دیده بانی مداوم و در صورت لزوم بازنگری در روش‌های قیمت‌گذاری خوراک‌های مصرفی این واحدها است.
واحدهای الفین جزء واحدهای بنیادی صنعت پتروشیمی هستند که در آنها خوراک دریافت شده از واحدهای بالادستی به مواد پایه تبدیل می‌شود. مواد پایه تولید شده در واحدهای الفین عمدتا شامل اتیلن و پروپیلن می‌باشند که به‌عنوان خوراک در واحدهای واسطه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند و محصولاتی مانند پلی اتیلن و پلی‌پروپیلن از آنها تهیه می‌شود. نوع خوراک مصرفی در واحدهای الفین فاکتور بسیار مهمی در میزان سودآوری این واحدها است و با توجه به تنوع خوراک‌های مصرفی در واحدهای الفین ایران، قیمت‌گذاری متناسب و منصفانه خوراک‌های مصرفی در واحدهای الفین تنها راهکار ممکن برای کمک به رقابت‌پذیری و تداوم حیات اقتصادی کلیه واحدهای الفین کشورمان است.
عدم‌رعایت عدالت در قیمت‌گذاری متناسب خوراک‌های مختلف مصرفی در واحدهای الفین ایران باعث بروز مشکلات بسیاری برای برخی واحدهای الفین شده که متاسفانه در مواردی حتی منجر به اعتصابات کارگری نیز شده است. برای روشن شدن موضوع به بررسی وضعیت خوراک‌های مصرفی در واحدهای اتیلن ایران پرداخته شده است.
خوراک‌های مصرفی در واحدهای اتیلن ایران
جدول شماره یک نشان‌دهنده کلیه واحدهای تولید اتیلن در ایران و نوع خوراک مصرفی آنها است.
چنانکه جدول فوق نشان می‌دهد بیشترین خوراک مصرفی در واحدهای اتیلن ایران، اتان است به‌عبارت دیگر 48 درصد از ظرفیت تولید اتیلن ایران با خوراک اتان، 43 درصد با خوراک مخلوط و 8 درصد با خوراک نفتا/کاندنسیت کار می‌کند.
بازدهی تولید اتیلن از خوراک اتان ۷۵ درصد است، اما بازدهی تولید اتیلن از سایر خوراک‌های مصرفی به‌مراتب کمتر بوده و در مواردی حتی به ۳۳ درصد نیز می‌رسد. خوراک مخلوط شامل مخلوطی از خوراک‌های مختلف اعم از پروپان، بوتان، نفتا، برش‌های مختلف، اتان و ... است. مصرف خوراک‌های مایع (اعم از خوراک مخلوط یا نفتا/کاندنسیت) به خودی خود باعث افت بازدهی تولید اتیلن می‌شود که این مساله در کنار عدم‌رعایت تناسب و عدالت در قیمت‌گذاری اتان (و در واقع ارزان فروشی اتان) باعث شده است قدرت رقابت از واحدهای اتیلن مصرف‌کننده خوراک مایع سلب شود.
نکته بسیار جالب آن است که بعضی واحدهای الفین ایران که خود دارای تاسیسات استحصال اتان هستند، گاز طبیعی حاوی اتان را با قیمت گاز سوخت دریافت کرده و اتان استحصالی از آن را که عملا به قیمت گاز سوخت برایشان تمام شده در زنجیره تولید به محصولات الفینی و پلی الفینی تبدیل می‌کنند که بعضا با قیمتی تا 13 برابر قیمت خوراک مصرفی به فروش می‌رسد!
مقایسه قیمت خوراک‌های مصرفی در واحدهای اتیلن ایران و آمریکا طی یک سال اخیر
جدول شماره دو مقایسه‌ای میان متوسط قیمت خوراک‌های مختلف مصرفی در واحدهای اتیلن آمریکا و ایران طی یکسال اخیر است.
ارقام جدول فوق نشان می‌دهد که طی یک سال اخیر قیمت اتان مصرفی در واحدهای الفین ایران تنها یک پنجم قیمت آن در آمریکا بوده است؛ در حالی که قیمت پروپان و بوتان به ترتیب ۱۷ درصد و ۷ درصد بالاتر از قیمت‌های منطقه آمریکا بوده است.
مطابق با اعلام نشریات معتبر جهانی، قیمت اتان در آمریکا به‌طور روزانه و طی مذاکرات مستقیم خریداران و فروشندگان تعیین می‌شود. محورهای مذاکره در قیمت‌گذاری اتان، وضعیت عرضه و تقاضای اتان، قیمت روز گازطبیعی و همچنین قیمت روز خوراک‌های قابل جایگزینی (شامل پروپان، بوتان، نفتا و گازوئیل) است. در آمریکا قیمت اتان چنان وابستگی شدیدی به پروپان و بوتان دارد که در معتبرترین نشریات بازار مواد شیمیایی، تناسب قیمت این سه خوراک مرتبا مورد دیده بانی قرار می‌گیرد.
چنانکه ارقام جدول فوق نشان می‌دهد در یک سال اخیر قیمت اتان مصرفی در واحدهای اتیلن آمریکا برابر ۷۰ درصد-۵۶ درصد قیمت خوراک‌های مایع مصرفی (پروپان، بوتان و نفتا) در این واحدها بوده؛ در حالی که در همین دوره زمانی قیمت اتان مصرفی در واحدهای ایران تنها ۱۲ درصد قیمت خوراک‌های مایع مصرفی در این واحدها بوده است!
مقایسه حاشیه سود دو مورد از واحدهای الفین ایران با خوراک‌های مصرفی
برای روشن شدن موضوع لازم است دو نمونه واقعی از واحدهای الفین ایران را که با دو خوراک متفاوت کار می‌کنند، با هم مقایسه کنیم. به‌منظور حفظ اسرار مالی شرکت‌ها از عنوان کردن اسم آنها خودداری می‌کنیم؛ اما مستندات مربوطه موجود و قابل ارائه است. جدول شماره سه نشان‌دهنده مقایسه بین متوسط قیمت خوراک و متوسط قیمت فروش محصولات دو شرکت پتروشیمی (الف) و (ب) طی سال ۱۳۸۸ است.
شرکت پتروشیمی (الف) خود دارای واحد استحصال اتان از گاز طبیعی است. این واحد گاز طبیعی را به قیمت گاز سوخت! دریافت کرده، اقدام به استحصال اتان موجود در آن می‌کند و به الفین و پس از آن در زنجیره بعدی به پلی الفین تبدیل می‌کند.
شرکت پتروشیمی (ب) از خوراک مخلوط استفاده می‌کند که شامل: پروپان، بوتان، نفتا، اتان و ... می‌باشد و همه این خوراک‌ها با اعمال ۵ درصد تخفیف نسبت به قیمت فوب خلیج فارس به این شرکت فروخته می‌شود (به‌جز اتان که در سال ۱۳۸۸ با قیمت ۶۱ دلار هر تن تحویل شده است).
مقایسه ارقام جدول فوق نشان می‌دهد که در خصوص شرکت پتروشیمی (الف) ارزش افزوده محصولات نسبت به بهای خوراک بیش از 900 درصد بوده است! در حالی که این نسبت برای شرکت پتروشیمی (ب) فقط 53 درصد است.
بدیهی است که هنگام فروش محصولات نهایی این واحدها در بازارهای داخلی و جهانی صرف‌نظر از نوع خوراک مصرفی، قیمت محصول برای همه شرکت‌های تولیدکننده (اعم از اینکه خوراک گاز طبیعی، اتان یا خوراک مایع مصرف نمایند) یکسان می‌باشد؛ بنابراین بالا بودن قیمت تمام شده محصولات در واحدهای مصرف‌کننده خوراک مایع، باعث کاهش شدید حاشیه سود این شرکت‌ها شده و بدین جهت عملا توان رقابت با واحدهای مصرف‌کننده خوراک گازی را ندارند.
بحث و نتیجه گیری:
چنانکه ارقام و مستندات فوق نشان می‌دهد واحدهای الفین از خوراک‌های بسیار متفاوتی استفاده می‌کنند که این تفاوت گسترده در نوع خوراک مصرفی و از آن مهم‌تر قیمت‌گذاری غیرمنصفانه این خوراک‌های متنوع باعث ایجاد تفاوت شدید در حاشیه سود واحدهای مختلف الفین ایران شده است.
در بخشی از مقاله «قیمت‌گذاری گاز برای صنایع» عنوان شده است:
گاز طبیعی (متان) و اتان برای مصرف‌کننده ایرانی از دید اقتصاد ملی، رفتار اقتصادی کاملا متفاوت با فرآورده‌های نفتی و میعانات گازی دارند؛ بنابراین این گازها کالای مشابه فرآورده‌های نفتی و میعانات گازی نیستند و در بسیاری از موارد جانشینی آنها هم آسان نیست ...
در پاسخ به جمله فوق باید گفت اتان و متان (در صورتی که غنی از اتان باشد) برای واحدهای الفین دقیقا مشابه فرآورده‌های نفتی و میعانات گازی بوده و قابل جایگزینی هستند و حتی واحدهای الفینی مصرف‌کننده خوراک مخلوط ترجیح می‌دهند درصد بیشتری از خوراک آنها اتان باشد؛ چرا که بالا رفتن درصد اتان در خوراک مخلوط موجب افزایش بازدهی می‌شود.
در بخش دیگری از مقاله مذکور آمده است:
گاز فقط قیمت‌های نقطه‌ای دارد و این قیمت‌های نقطه‌ای لزوما ارتباطی با قیمت سایر انرژی‌های اولیه ندارد ...
در این خصوص ذکر این نکته ضروری است که قیمت‌های نقطه‌ای محصولات و فرآورده‌های نفتی در نقاط مختلف جهان دقیقا بر مبنای عرضه و تقاضا تعیین می‌شوند و در کشور ما که واحدهای الفین بسیاری وجود دارند که همگی متقاضی دریافت اتان هستند چه دلیلی وجود دارد که اتان یا متان غنی از اتان با قیمت ناچیز به چند واحد خاص الفینی تعلق گرفته و موجب ایجاد حاشیه سود افسانه‌ای برای این واحدها شود و در مقابل واحدهای مصرف‌کننده خوراک مخلوط با حاشیه سود ناچیز و بعضا با زیان مواجه شوند. پایین بودن حاشیه سود واحدهای الفین مصرف‌کننده خوراک مایع، موجب بدبینی پرسنل و کارگران آن واحدها به مسوولان و مدیران شرکت خود شده و متاسفانه در یک مورد حتی دامنه بحران به اعتصابات کارگری نیز کشیده شد.
بنابراین با توجه به اینکه امکان کاهش قیمت خوراک‌های مایع و متناسب نمودن آنها با قیمت فعلی خوراک اتان وجود ندارد، لازم است قیمت اتان افزایش یافته و متناسب با قیمت خوراک‌های مایع شود تا اولا تمامی واحدهای الفین بتوانند سهمی از این خوراک مرغوب داشته باشند و ثانیا حاشیه سود واحدهای مختلف الفین به یکدیگر نزدیک شود.
ارسال نظر