یکی از رسالت‌های اصلی بورس کالا ارتقای شفافیت در بازارهای کالای کشور از طریق فرآهم آوردن شرایط لازم برای تعامل نیروهای عرضه و تقاضای بازار برای کشف شفاف، رقابتی و منصفانه قیمت‌ها و جلوگیری از نکول در انجام معاملات است. اما جدای از چهار بازار اصلی بورس کالا یعنی رینگ‌های صنعتی و معدنی، کشاورزی، پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی و آتی، دستورالعمل ایجاد یک بازار دیگر زیر نظر بورس کالا در اواخر سال ۹۱ مورد تصویب هیات‌مدیره سازمان بورس قرار گرفت تا روند پیشرفت و توسعه معاملات بورس کالا کامل‌تر شود.

به گزارش «ایسنا»، مزایای عمومی انجام معاملات از طریق بورس کالای ایران از یکسو معافیت ۱۰ درصدی از مالیات بر درآمد حاصل از فروش بوده و از سوی دیگر از برگزاری مناقصه یا مزایده و تشریفات مربوط به آن نیز معاف است. خروج از نظام قیمت‌گذاری نیز دیگر مزیت عمومی عرضه در بورس کالای ایران است. در این بین به اعتقاد کارشناسان، از مهم‌ترین مزیت‌های راه‌اندازی بازار فرعی بورس کالای ایران از بین بردن تخلفات و ابهامات ناشی از اجرای روش‌های سنتی مزایده پاکتی به‌دلیل امکان رقابت برای طیف بیشتری از تعداد مشتریان است. به طوری‌که همیشه در روش مزایده که با طی مراحل و تشریفات کاغذی همراه است، شک و شبهه‌هایی وجود دارد. اما انجام معاملات از طریق تابلوی بورس به صورت شفاف، این شک و شبهه‌ها را از بین می‌برد. در همین ارتباط، یک کارشناس بازار سرمایه به مزایای عرضه انواع کالاها در بازار فرعی بورس کالا اشاره کرد و گفت: بازار فرعی بازاری برای عرضه کالاهایی محسوب می‌شود که دارای استانداردهای ثابت نبوده، اما به شفاف‌سازی برای کشف قیمت نیاز دارند. همچنین کاهش هزینه‌های مبادلات اموال غیرمنقول از طریق انجام مزایده‌ها، کاهش بوروکراسی و زمان به‌دلیل سرعت بالای انجام معاملات در مبادلات الکترونیک نیز از دیگر مزایای این تالار محسوب می‌شود. ایرج فرجی افزود: همچنین کالاهایی که تناژ خارج از استاندارد داشته یا وارداتی هستند، در این بازار عرضه می‌شوند. از طرفی کالاهایی که عرضه مداوم ندارند و بعضا تنها یک بار عرضه می‌شوند و شرایط حضور در تالار اصلی را ندارند، نیز در بازار فرعی قابل معامله هستند.

این کارشناس در بیان نمونه‌هایی از محصولات و کالاهای عرضه شده در بازار فرعی اظهار کرد: محصولات آف گرید پتروشیمی که کیفیت محصولات درجه یک را نداشته و در مرحله بعد از اورهال مجتمع‌های تولیدی به دست می‌آیند در بازار فرعی بورس کالا عرضه شده و مورد معامله قرار می‌گیرند. همچنین این مزیت در این بازار بورس کالای ایران وجود دارد تا ضایعات محصولات فلزی، روغن لکوموتیو، رب گوجه‌فرنگی یا ورق‌های وارداتی و سایر محصولاتی که عرضه مستمر ندارند نیز می‌توانند معامله شوند. وی به نبود سقف قیمتی در بازار فرعی نیز اشاره کرد و با بیان اینکه این بازار در واقع یک تالار کمکی برای عرضه و معامله کالاهای دارای شرایط خاص است، گفت: در تالار اصلی بورس کالا سقف قیمتی ۱۰ درصد لحاظ می‌شود که این محدودیت در بازار فرعی وجود ندارد. البته بهتر است در رابطه با ارائه وثایق لازم برای عرضه اموال غیرمنقول در بورس کالا از سوی عرضه‌کنندگان فرآیند تسهیل شود. فرجی ضمن تاکید بر اینکه بورس کالای ایران ساز و کار لازم برای عرضه کالاهای دارای شرایط خاص را از طریق راه‌اندازی بازار فرعی فراهم کرده، گفت: به کمک این تالار کالاهایی که نمی‌توانند به دلایلی که به آن اشاره شد در تالار اصلی عرضه شوند، در بازار فرعی بورس کالای ایران روی میز فروش گذاشته می‌شوند و به تناسب آن، خریدار نیز می‌تواند کالای موردنیاز خود را در سازوکاری شفاف معامله کند. افزون بر اینکه، عرضه‌کننده از تعهد خریدار برای پرداخت پول اطمینان خاطر دارد و خریدار نیز نسبت به تحویل گرفتن کالای مورد نیاز خود از فروشنده مطمئن است.

مزایده‌های پر شبهه

فرجی ضمن بیان اینکه بازار فرعی بورس کالا می‌تواند به‌عنوان جایگزینی برای فرآیند مزایده غیرشفاف کالاها مطرح شود، گفت: با توجه به اینکه در بورس کالا کارشناسان فنی نسبت به فرآیند قیمت‌گذاری کالاها بررسی و ارزیابی دقیقی اعمال می‌کنند، این امکان فراهم است تا قیمتی شفاف تعیین شود؛ به‌طوری‌که با جلوگیری از کشف قیمت بالاتر یا پایین‌تر از قیمت واقعی هر نوع کالا، از ایجاد اختلال در بازار نیز جلوگیری می‌شود. این در حالی است که در برگزاری مزایده‌ها همواره شبهاتی مطرح است. وی با تاکید براینکه بازار فرعی بورس کالا باید در مسیر توسعه حرکت کرده و شاهد عرضه کالاهای مختلف در این بازار باشیم، گفت: گاهی در مرحله اول عرضه هر نوع کالایی ممکن است خریداری حاضر نشده و معامله‌ای هم صورت نگیرد، اما رفته رفته با پا گرفتن این تالار و روشن شدن مزایای مختلف آن برای عرضه‌کننده و خریدار کالاها، این معاملات راه خود را پیدا می‌کند. این گزارش می‌افزاید، سال ۱۳۹۱ در هیات‌مدیره سازمان بورس، دستورالعمل بازار فرعی بورس کالای ایران شامل دو زیرشاخه اصلی به تصویب رسید که زیرشاخه اول به معاملات املاک و مستغلات مربوط می‌شود؛ به طوری‌که ارگان‌های دولتی و بزرگ و بانک‌ها می‌توانند اموال مازاد خود را از طریق این تالار به فروش برسانند. اموال غیرمنقول که عبارت است از املاک و مستغلات با کاربری‌های گوناگون اعم از اداری، تجاری، مسکونی و اراضی زراعی که این موضوع در سیاست‌های اقتصادی دولت در بسته خروج از رکود غیر تورمی هم مورد حمایت و تاکید دولت قرار گرفته و به اعتقاد کارشناسان، انتقال مزایده‌های غیرشفاف و پر هزینه املاک ارگان‌های دولتی و بانک‌ها به سیستم معاملاتی شفاف بورس کالا می‌تواند مزایده‌های غیر شفاف با شائبه‌های فراوان را از اقتصاد ایران به کلی محو کند. زیرشاخه دوم نیز به محصولاتی اختصاص دارد که طبق مقررات، شرایط پذیرش در بازار معاملات کالای فیزیکی را ندارند، این کالاها دارای استانداردپذیری لازم و توالی عرضه نیستند. در این بین براساس دستورالعمل بازار فرعی، با توجه به اینکه کالاهای عرضه شده در این بازار از خاصیت استانداردپذیر بودن برخوردار نیستند از این رو معاملات آنها به شرط رویت کالا از سوی خریدار انجام می‌شود.