بازسازی صنعت فولاد روسیه

گروه بورس فلزات- علی‌غفوری، برنامه کمک‌های فنی به کشورهای مستقل مشترک‌المنافع که ۱۹۹۱ آغاز شد.

هدف کلی تسهیلات بازسازی صنعت فولاد روسیه توسط اتحادیه اروپا در سال ۲۰۰۶ آغاز شد و توسط کنسرسیومی متشکل از دو شرکت مشاوره‌ای Sofreco (فرانسه) و شرکت Corus Consulting (انگلیس) با همکاری وزارت صنایع و انرژی فدراسیون روسیه ارائه می‌شود کمک به بازسازی اقتصادی، اجتماعی و محیطی بخش فولاد روسیه است که بتواند در بلندمدت به این رشد ادامه داده و در کنار آن اقتصاد این کشور نیز رشد مستمری داشته باشد تا بتواند چگونه‌ای هماهنگ خود را با اقتصاد جهانی یکپارچه کند. این پروژه با اتخاذ یک سیستم یا روش منسجم و یکپارچه صنعت فولاد روسیه را از نقطه‌نظر بین‌المللی، ملی و منطقه و محلی مورد بررسی قرار داده و نوعی تعامل بین این جنبه‌ها ایجاد خواهد کرد. این برنامه که در سال ۲۰۰۶ آغاز شده و ۳۰ ماه تا اوت ۲۰۰۸ به‌طول خواهد انجامید کارش را با یک مناقصه در اتحادیه اروپا توسط کنسرسیومی متشکل از Sofreco (فرانسه) و کوروس کانسالتیگ (انگلیس) آغاز کرد.

با توجه به اینکه این پروژه قرار است در مسکو اجرا شود، شرکت روسی کنسرسیوم در این پروژه وزارت صنعت و انرژی بوده که نماینده آن معاونت صنعتی است. عمده‌ترین بخش فعالیت این پروژه ایجاد نوعی همکاری و اقدامات مورد‌نیاز و یکپارچه در سطوح فدرالی منطقه‌ای و شرکت‌های مورد آزمایش است. هر کدام از این سه سطوح دارای بخش‌های خاص خود بوده که سه هدف را در این پروژه دنبال می‌کنند:

- در سطح فدرال - حمایت و کمک به مقامات روسی در راستای اجرای مطلوب این پروژه یعنی برنامه بازسازی صنعت فولاد ملی که از طریق چالش‌های بازسازی صنعت فولاد و با توجه به قوانین و عرف‌های بین‌المللی صورت خواهد پذیرفت.

- در سطح منطقه‌ای - تقویت توانایی مسوولان واحدهای آزمایشی فولادسازی شهری / منطقه‌ای و محلی برای رفع مشکلات اقتصادی، اجتماعی و محیطی ناشی از بازسازی صنعتی.

- در سطح شرکتی - حمایت از بازسازی شرکت از نقطه‌نظر مسوولیت اجتماعی و تداوم محیطی هر شرکت فولادسازی مورد آزمایش.

بخش منطقه‌ای شامل فعالیت اصلی پروژه بوده و اهدافی است که مشکلات اجتماعی و اقتصادی حاصل از بازسازی را کاهش داده و نیز عواقب منفی محیطی ناشی از تولید فولاد را در مناطق آزمایشی که مهمترین عناصر یک بازسازی متوازن در صنعت فولاد روسیه هستند را مورد توجه قرار می‌دهد.

این برنامه به اتخاذ و تدوین اقدامات سالم اجتماعی و استراتژی‌های گوناگون اقتصادی از جمله آموزش مجدد شغلی کارگران بیکار شده صنعت فولاد و ایجاد فرصت‌های شغلی جایگزین توجه داشته و مراحل و اجرای اقدامات را مشخص و حمایت می‌کند تا شرایط اکولوژیکی در مناطق مختلف آزمایشی بهبود یابد.

این جنبه‌های مختلف از طریق سه قسمت این پروژه مورد توجه قرار می‌گیرند: جنبه‌های حقوقی و اقتصادی بازسازی: تبدیل مجدد مناطق آزمایشی و حمایت از بازسازی شرکت‌های آزمایشی

جنبه‌های حقوقی و اقتصادی

اهداف این بخش متوجه به جنبه‌های ملی اجتماعی - اقتصادی بازسازی صنعت فولاد روسیه همسو با قوانین و مقررات بین‌المللی است. این جنبه شامل موارد زیر خواهد بود:

- تهیه یک گزارش ارزیابی بازسازی فولاد، با تحلیل کامل از فرآیند بازسازی که در حال حاضر در روسیه و اتحادیه اروپا رخ داده و پیش‌بینی‌های تحولات و توسعه بخش فولاد جهانی تا سال ۲۰۱۰، بخش صنعت فولاد در اتحادیه اروپا و خصوصا صنعت فولاد روسیه خواهد بود.

- ارائه پیشنهاد برای بهبود اقدامات جهت بررسی تاثیرات اقتصاد، اجتماعی و محیطی بازسازی که می‌بایستی در یک پیشنهاد مقدماتی «بسته اقدامات مربوط به تحولات متالورژیکی تا سال ۲۰۱۰، مورد توجه قرار گیرند،

برگزاری یک سری سمینار و تورهای مطالعاتی برای تبادل بیشتر گفت‌وگو بین اتحادیه اروپا و روسیه در زمینه مسائل بازسازی فولاد روسیه و ایجاد تسهیلات مناسب برای تبادل این اطلاعات بین مقامات دولتی در سطوح ملی و محلی و بین نمایندگان تجاری

در ژوئیه ۲۰۰۶ در سمینار ویژه‌ای که در مسکو توسط تیم پروژه برگزار شد موضوعات مربوط به ارزیابی بازسازی صنعت فولاد مورد بررسی قرار گرفته و شرایط آن در اتحادیه اروپا و روسیه با یکدیگر مقایسه شد. در این سمینار گزارشی در‌خصوص فرصت‌های پیشنهادی برای بهبود عملکرد در روسیه ارائه شد و مسائل محیطی از‌جمله جنبه‌های خاص پروتکل کیوتو را مورد توجه دقیق قرار داد. در دومین بخش گزارش به ارزیابی توسعه شرکت‌های کوچک در اروپا و روسیه و نیز به توسعه SME خصوصا در بخش متالورژیکی اشاره شد.

در حال حاضر حدود ۶۶۰هزار نفر در بخش فولاد روسیه به‌کار اشتغال دارند. اغلب کارفرمایان روسی تمایلی به کاهش نیروی خود ندارند. اول به‌خاطر مقاومت از طرف نیروی کارگری، اتحادیه‌های تجاری و دولت‌های منطقه‌ای. دوما در این صنعت کارخانه‌ها نیاز به نگهداری و تعمیر بالایی دارند چون غالبا تجهیزات و دستگاه‌ها فرسوده شده‌اند و به‌علاوه اینکه انهدام این کارخانه و تجهیزات متوقف گردیده و شرایط می‌تواند با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های جدید و به‌کارگیری واحدهای بزرگ مدرن تغییر پیدا کند. طبق تخمین‌های انجام شده توسط دولت روسیه در جهت نیل به ۵۰درصد رشد بهره‌وری در سال‌های ۲۰۱۰-۲۰۰۰ کل نیروی انسانی شاغل در صنعت آهن و فولاد باید ۲۵درصد (دویست‌هزار) کاهش داده شود که از این تعداد ۵۰-۳۰هزار شغل بین سال‌های ۲۰۱۰-۲۰۰۵ از بین خواهد رفت.

به منظور بررسی صنعت آهن و فولاد روسیه و مجموعه اقدامات در جهت بهبود یا توسعه آن سه دوره مختلف را می‌توان شناسایی کرد.

- ۱۹۹۵-۱۹۹۱: مشخصه این دوره کاهش شدید در حجم تولید پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق است.

- ۱۹۹۰-۱۹۹۶: مشخصه دوره دوم تثبیت حجم تولید، بهبود وضعیت مالی شرکت‌ها و اتخاذ روش‌های فعالانه‌تر برای ابداعات لازم.

- از سال ۲۰۰۱ تاکنون: مشخصه دوره سوم فعالیت گسترده برای مدرنیزاسیون یا بازسازی فنی، بازسازی واحدهای بزرگ فولادسازی، رشد سهم فرآیند‌های فنی پیشرفته و افزایش میزان تولید محصولات کیفی و مخصوص.

شرایط کنونی به دلیل افزایش تقاضای داخلی و حجم صادرات اهمیت بیشتری پیدا کرده است. هدف اصلی برای صنعت فولاد روسیه تبدیل آن به یک صنعت پرتوان، یرقابتی با تکنولوژی بالا و رشد پویا است که بتواند با صنعت فولاد جهانی ادغام یا یکپارچه شود. دولت روسیه مرتبا در اجرای برنامه‌های توسعه جامع خود را بررسی و نظارت می‌کند. اجرای فرآیند با برنامه به صورت مرحله‌ای که دارای طرح‌های عملیاتی دوسالانه است. در چارچوب طرح عملیاتی ۲۰۰۶-۲۰۰۴ موارد یا اقدامات زیر شناسایی شد:

- ایجاد شرایط مطلوب‌تر برای دستیابی به بازارهای بین‌المللی برای فولادسازان روسیه و حذف محدودیت‌های اجرایی کنونی در بازار‌های جهانی نسبت به فلزات روسی

- ایجاد امنیت برای تولیدکنندگان فلزات روسی در بازار داخلی.

- ایجاد همکاری‌های تحقیقاتی بین شرکت‌ها و نهادهای دولتی

- افزایش یا توسعه تولید مواد اولیه

- امنیت اجتماعی برای نیروی کار مازاد

در‌حال‌حاضر بهبود‌هایی در زمینه عملکرد زیست‌محیطی شرکت‌های فولادی بازی به دست آمده که تاثیرات منفی آن روی مناطق اطراف کمتر از گذشته است.

استاندارد‌های روسیه موکد بوده اما در عمل اجرا نشده و نه نظارت چندانی می‌شود. هزینه‌های جریمه تولید گاز کربنیک بیش از حد معمول می‌تواند موجب شود که سرمایه‌گذاری‌ها روی تکنولوژی تمیزتر یا سالم‌تر افزایش یافته و نیز کاهش مالیات بر تجهیزات زیست‌محیطی می‌تواند مشوق آن باشد.

در سال ۲۰۰۵ فدراسیون روسیه پروتکل کیوتو را مورد تاکید قرار داده و متعهد گردید تا سال ۲۰۱۲ میزان تولید گاز CO۲ را زیر سطح سال ۱۹۹۰ نگه دارد. در سال ۲۰۰۵ از طرف دولت فدراسیون روسیه یک طرح بهره‌برداری پیچیده برای اجرای پروتکل کیوتو ایجاد گردید و کمیسیون بین سازمانی برای اجرای آن تشکیل شد. اطلاعات ارائه شده نشان داد که تولید CO۲ توسط صنعت فولاد باید در حدی باشد که در پروتکل کیوتو تا سال ۲۰۱۲ تعیین گردیده است.

اتحادیه اروپا خود را متعهد به کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای نموده تا از اثرات مخرب تغییرات اقلیمی توسط ایشان بکاهد . طبق پروتکل کیوتو اتحاد اروپا باید تا سال‌های ۲۰۱۲-۲۰۰۸ به سطح ۸-درصد یعنی زیر سطح ۱۹۹۰ برسد.

طرح تجاری تولید گازهای گلخانه‌‌ای اتحادیه اروپا یکی از سیاست‌های ارائه شده در سراسر اروپا است که با این مساله آغاز گردید و اولین فاز آن بین سال‌های ۲۰۰۷- ۲۰۰۵ اجرا می‌شود و فاز دوم آن بین سال‌های ۲۰۱۲-۲۰۰۸ خواهد بود که متقارن با اولین دوره انجام تعهدات کیوتو می‌باشد. انتظار می‌رود که دوره پنج‌ساله دیگری نیز متعاقبا تعیین گردد. برخلاف اتحادیه اروپا که در آنجا بازسازی صنعت آهن و فولاد به تدریج و به طور سیستماتیک در طی مدت طولانی اجرا گردید، تغییرات و تحولات اصلی صنعت فولاد روسیه در ظرف کمتر از ده‌ساز بدون هیچ‌گونه طرح یا حمایتی از طرف دولت و یا سرمایه‌گذاران خارجی تکمیل گردید.

مخالفت‌ها و موافقت‌های عمده با تعیین پارامترهای اصلی در صنعت فولاد اتحادیه اروپا و روسیه (شامل تکنولوژی تولید، بازارها، عملکرد اقتصادی و مالی،‌ مسائل اجتماعی و نیروی انسانی و نیز مسائل زیست‌محیطی) را می‌توان به به شرح زیر خلاصه نمود:

جنبه‌های مثبت:

با وجود تولیدات با ارزش افزوده پایین‌تر روسیه و اتکای بالای آن به صادرات کارخانه‌های روسیه بسیار سودده‌تر از کارخانه‌های اروپا هستند. چون تقریبا تمام انرژی ورودی، مواد اولیه و نیروی انسانی آن ارزان‌تر است.

بازار روسیه سریع‌تر از بازار اروپا روبه رشد بوده و فرصت‌ها را برای توسعه و یا کاهش اتکا کمتر به صادرات مهیا می‌سازد.

جنبه‌های منفی:

کارخانه‌های روسی میزان بیشتری گازهای گلخانه‌ای تولید می‌کنند و مصرف انرژی آنان به ازای هر تن تولید فولاد بیشتر است:

کارخانه‌ها هنوز نیاز به بازسازی در تمام جنبه‌ها خصوصا فولادسازی و ریخته‌گری دارند تا بتوانند هزینه‌های خود را کاهش داده و عملکرد زیست‌محیطی را بهبود بخشند، علاوه بر این باید در بخش‌های نورد و نهایی مانند فینیشینگ باید بازسازی صورت پذیرد تا ظرفیت آن افزایش یافته و محصولات کیفی‌تر و با ارزش افزوده بالاتری تولید شود.

این مطالعه هنوز در مرحله نخستین می‌باشد اما هنوز می‌توان توصیه‌های مفیدی را ارائه داد که برای شروع کار در مناطق مفید باشد.

در حال حاضر SMEها در بخش فولاد عملکرد بسیار ضعیف دارند که منتهی به اولویت‌های زیر در توسعه آنان شده است:

- تامین مواد اولیه (قراضه، ضایعات تصفیه شده و غیره) کارخانه‌ها و ایجاد واحدهای تولیدی کوچک‌تر اقتصادی یا کارا با فرآیند کامل قراضه و ضایعاتی که قرار است در تولید محصولات نهایی استفاده شود:

- ایجاد واحدهای نورد با ظرفیت کوچک به منظور تولید محصولات کیفی قابل رقابت در بازارهای داخلی و خارجی.

- ایجاد همکاری با شرکت‌های عمده، انعقاد قراردادهایی برای عرضه قطعات فولادی جهت خودروسازی‌ها، خودروهای ساختمانی و سایر بخش‌ها.

- برقراری گسترش ارتباط با شرکت‌ها در کشورهای همسایه برای توسعه روابط جهت مصرف و بازیافت قراضه و ضایعات و ایجاد تسهیلات یا واحدهای جدید تولیدی از جمله مواد کمیاب معدنی

تبدیل مجدد مناطق آزمایشی

این بخش Tacis (کمک‌های فنی به کشورهای مستقل مشترک‌المنافع) قسمت اصلی پروژه را شامل می‌شود فعالیت‌های که در این بخش می‌بایستی اجرا شوند به شرح زیر است:

- ارزیابی‌های دقیق از مناطق شامل نتایج اقتصادی و اجتماعی بازسازی کارخانه‌ای فولادسازی در مناطق آزمایشی و شناسایی نیازهای فنی و آموزشی مسوولان و ارگان‌های منطقه‌ای و محلی درگیر در اجرای استراتژی بازسازی منطقه‌ای.

- تدوین استراتژی‌های بازسازی منطقه‌ای و طرح‌های عملیاتی منطقه‌ای بر اساس یافته‌های ارزیابی منطقه‌ای و هدف‌گیری را شناسایی مزیت‌های نسبی و بازارهای کشورهای توسعه نیافته یعنی زمینه‌های بالقوه برای اصلاح یا تنوع اقتصادی برای هر منطقه آزمایشی و نیز ارتقای مهارت‌های حرفه‌ای لازم و ساختار بازارهای کار منطقه‌ای

طرح‌های عملیاتی دارای سه زمینه کاری است:

- برنامه‌های اصلاحات اقتصادی منطقه‌ای در واکنش به نتایج اقتصادی بازسازی در مناطق آزمایشی و بررسی راه‌های عملی ایجاد اشتغال جایگزین. طرح‌های اصلاحات اقتصادی اصولا مراحل لازم برای اجرای عملی چنین مراحلی را مشخص نموده، موانع اصلی در مقابل چنین تحولات مطلوب از جمله راه‌های ممکن برای غلبه به این موانع و نیز شناخت نقش و مسوولیت‌های مجریان اصلی این فرآیند را روشن می‌کند.

طرح‌های منطقه‌ای کاهش مشکلات اجتماعی

این طرح‌های شامل ابزارهای فعال و بازار کار هستند. در این مرحله سیستم‌های اجتماعی عمومی در مناطق آزمایشی مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند و دقیقا ابزارهای بازار کار بررسی و ارزیابی می‌شود تا ارتقای مهارت‌های حرفه‌ای کرگران بیکار شده طبق نیازهای هر منطقه بررسی شده و تضمین گردد.

علاوه‌ بر این یک طرح مناسب آموزش مجدد شغلی منطقه‌ای عملی و اقتصادی برای هر منطقه مورد آزمایش تدوین خواهد شد تا توجه خاص به جزئیات یک روش دقیق آموزشی مجدد شغلی و نیز در خصوص تقویت نهادهای آموزشی محلی برای ایجاد یک ظرفیت آموزشی مستمر در سطح منطقه‌ای به عمل آید.

طرح‌های عملی زیست‌محیطی منطقه‌ای

این طرح‌ها شامل توصیه‌های در خصوص نحوه کاهش اثرات مخرب زیست‌محیطی بازسازی فولاد در مناطق آزمایشی و یا امکان جبران خسارت وارده از گذشته و در خصوص نحوه تقویت ظرفیت‌های نظارتی مقامات ذیربط است.

علاوه‌بر این، این طرح‌ها چارچوب قانونی منطقه‌ای برای جنبه‌های محیطی را مورد بررسی قرار داده و بازرسی و اجرای کارهای کنترلی یا نظارتی را قوت می‌بخشد.

بازسازی شرکت‌ مورد آزمایش

در سطح شرکتی وظیفه اصلی تقویت مسوولیت اجتماعی و تداوم برنامه زیست‌محیطی بازسازی کارخانه‌ای فولادسازی آزمایشی است. این برنامه به طور مستقیم اثرات مخرب اجتماعی و محیطی بازسازی شرکت‌های فولادسازی در مناطق مورد آزمایش را کاهش می‌دهد. در حال حاضر سه کارخانه آزمایشی در این پروژه مورد مطالعه قرار گرفته‌اند: Vyksa و Chvsovoy (وابسته به شرکت OMK) و واحد نورد فلزات Rrvyakinsky (در نزدیکی Tula).

برنامه TACIS (کمک فنی به دولت‌های مستقل مشترک‌المنافع)

این برنامه توسط اتحادیه اروپا در سال ۱۹۹۱ آغاز شد که کمک‌های مالی - فنی به ۱۳ کشور اروپای شرقی و آسیای مرکزی (ارمنستان، آذربایجان، بلوروس، گرجستان، قزاقستان، قرقیزستانف مولدادی، مغولستان، روسیه، تاجیکستان، ترکمنستان، اوکراین و ازبکستان) را ارائه می‌دهد و اهداف اصلی آن تقویت و یا تسریع فرآیند انتقال در این کشور‌ها است.

مقررات سال ۲۰۰۰ TACIS بر این اسس که بدانیم همکاری یک فرآیند متقابل است که موجب حرکت ناشی از نیاز به سمت تفاهم و گفت‌و‌گو می‌شود که برنامه‌ریزی آن بر این اساس صورت می‌پذیرد. انعطاف‌پذیری بیشتر در روشی که در ساختار TACIS وجود دارد امکان کمک فنی بالقوه را با توجه به ظرفیت هر کشور شریک را بسیج، مهیا و اجرایی می‌کند.فعالیت‌ها در زمینه‌های همکاری‌های به شرح زیر متمرکز شده‌اند:

- اصلاحات نهادی، حقوقی و اداری

- توسعه بخش‌خصوصی و اقتصادی

- نتایج تغییرات در جامعه، شبکه‌های زیربنایی

- حفظ محیط زیست

- اقتصاد روستایی

- ایمنی هسته‌ای

منابع مالی TACIS لازم برای تکمیل برنامه‌های ملی و یا چند ملیتی تخصیص داده می‌شود که معمولا تمرکز آن نباید بیش از سه فعالیت‌های فوق‌الذکر باشد تا برنامه به طور موثری اجرا شود.

مقررات این برنامه روی پروژه‌های بزرگ تمرکز دارد (پروژه‌های حداقل ۲میلیون یورویی در روسیه و اوکراین و پروژه‌های یک میلیون یورویی در سایر کشورهای عضو).

منبع: Steel Tiemes