گروه بورس- هدیه لطفی: بازارگردان، کارگزار معامله‌گر یا شرکت تامین سرمایه‌ای است که با اخذ مجوز لازم با تعهد به افزایش نقدشوندگی و تنظیم عرضه و تقاضای اوراق و تحدید دامنه نوسان قیمت آن، به داد و ستد آن اوراق می‌پردازد. یکی از وظایف بازارسازان یا بازارگردانان متخصص بورس حفظ بازار روان و منظم است. به همین دلیل هر وقت که تعادل سهام‌های تخصیص داده شده به آنها به هم بخورد آنها وارد عمل شده و با خرید و فروش سهام به حساب خود به تعدیل عرضه و تقاضا کمک می‌کنند. به همین دلیل آنها باید سرمایه کافی داشته باشند. در واقع بازارگردانان همزمان نقش خریدار و فروشنده اوراق بهادار را بر عهده دارند. از این رو به لحاظ حقوقی، بازارگردان مانند هر خریدار دیگر اوراق عمل می‌کند و تفاوت این نهاد با خریدار عادی اوراق در این است که بازارگردان موظف به خرید اوراق در وضع کسادی بازار اوراق بهادار است.در گفت‌وگو‌ی زیر که با دکتر ابوالفضل شهرآبادی، معاون تامین سرمایه لوتوس پارسیان صورت گرفته جزئیات هر چه بیشتر واژه بازارگردانی مورد بررسی قرار گرفته و مفهوم اصلی آن بیان شده است. معاون تامین سرمایه لوتوس پارسیان در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اشاره به مفهوم اصلی بازارگردانی در دنیا گفت: در بیشتر کشورها اصطلاح market maker برای این واژه رایج است که در تعریف آن به فرد حقیقی گفته می‌شود که درخواست‌های خرید و فروش برای یک ابزار مالی یا کالا را با امید کسب سود پیشنهاد می‌دهد.دکتر ابوالفضل شهرآبادی در ادامه افزود: در بازار ارز شرکت‌های معامله‌گر معمولا بازارسازان یا بانک‌ها هستند که با انجام خرید و فروش نقدشوندگی ایجاد می‌کنند و از اختلاف قیمت‌های خرید و فروش نیز بهره‌مند می‌شوند.وی ادامه داد: در بازار سهام که معاملات براساس تلاقی عرضه و تقاضا یا اصطلاحا matching انجام می‌شود. بازارسازان مشخص و رسمی اغلب در نظر گرفته نمی‌شوند ولی با این حال در این نوع بازار هم بازارسازان وجود دارند. یعنی تعیین قیمت توسط بازارسازان انجام نمی‌شود بلکه بر مبنای عرضه و تقاضا است ولی بازارسازان نقش‌های کمکی دیگری دارند.شهرآبادی خاطرنشان کرد: در بازار سرمایه ما، اصطلاح بازارگردان به کسی اطلاق می‌شود که با مجوز سازمان بورس و براساس یک دستورالعمل معین با هدف تنظیم عرضه و تقاضا، محدود کردن دامنه نوسان قیمت و همچنین افزایش نقدشوندگی ورقه بهادار فعالیت می‌کند. وی تصریح کرد: در واقع بازارگردان روی سهام یک شرکت مشخص تمرکز کرده و در دامنه مشخص سفارش‌های خرید و فروش را در صورتی که برای آن مشتری نباشد پاسخ می‌دهد. شهرآبادی ادامه داد: در فرآیند بازارگردانی، فرد بازارگردان معمولا به قصد انتفاع و کسب سود به فعالیت می‌پردازد ولی آنچه ما به عنوان بازارسازی در بازار سرمایه خود می‌شناسیم در واقع همان حمایت سهامدار عمده از یک سهم است و اغلب وقتی انجام می‌شود که یک سهم با فشار عرضه مواجه شده است و سهامدار عمده برای حمایت از سهم و شاید همزمان حمایت از سهامدار جزء اقدام به جمع کردن آن سهم می‌کند. وی در ادامه گفت: تا آنجا که به خاطر دارم کاری که سال ۸۵ بانک صادرات در حمایت از شرکت سرمایه‌گذاری غدیر انجام می‌داد نوعی بازارسازی بود. تا آنجا هم که بنده می‌دانم کار بازارسازی با این تعریفی که عرض کردم خیلی مدون و چارچوب‌دار نبوده و آیین‌نامه و قانون مشخصی هم ندارد. حمایت مسوولان بازار سرمایه از سهامدار عمده یا با نظر خود سهامدار عمده هر دوی این موارد یعنی بازارگردانی براساس دستورالعمل‌های موجود که گفتیم موجب افزایش نقدشوندگی سهام شده و به روانی معاملات کمک می‌کند. بازارگردانی در دیگر کشورها معاون تامین سرمایه لوتوس پارسیان در ادامه به مفهوم بازارگردانی در دنیا اشاره کرد و گفت: در کشورهای دیگر اصطلاح market maker تا حد زیادی نزدیک به مفهوم بازارگردانی در ایران است شاید اگر ما از اول به جای بازارگردانی می‌گفتیم بازارسازی کمتر اشتباه پیش می‌آمد.وی ادامه داد: طبیعتا جزئیات انجام بازارگردانی در کشورهای مختلف می‌تواند با هم متفاوت باشد که به یکی دو مورد آن اشاره می‌کنیم؛ در ایالات متحده آمریکا بورس‌های نیویورک (NYSE) و بورس آمریکا (AMEX) بازارسازان مشخصی دارند که پیش‌تر به آنان «متخصص» (Specialist) گفته می‌شد که به عنوان یک بازارساز رسمی برای یک سهام معین عمل می‌کردند.وی افزود: بازارسازان نقدینگی لازم را برای بازار در مورد سهام موردنظر خود فراهم می‌آورند و وقتی سهام با فشار عرضه مواجه است آن را می‌خرند و زمانی که با فشار تقاضا روبه‌رو است آن را می‌فروشند. وی افزود: در مقابل متخصصان از اطلاعات خاص مربوط به سهام که دیگران به آن دسترسی ندارند و همچنین از برخی امتیازات معاملاتی برخوردار می‌شوند. شهرآبادی خاطرنشان کرد: این در حالی است که دیگر بورس‌های ایالات متحده و به ویژه بورس سهام نزدک (NASDAQ) معمولا برای یک سهم چند بازارساز که با هم در رقابت هستند، تعیین می‌کنند. این بازارسازان باید عرضه و تقاضای لازم برای آن سهام را ایجاد کنند و با قیمت‌های پیشنهادی خود خریدار یا فروشنده سهام باشند. این نوع بازارسازان معمولا از امتیازات معاملاتی که متخصصان برخوردارند، بی‌بهره‌اند ولی از برخی امکانات دیگر نظیر امکان فروش استقراضی سهام برخوردارند. وی تصریح کرد: در سال ۲۰۰۸ بیش از ۲ هزار بازارساز در بورس‌های آمریکا و بیش از یکصد بازارساز نیز در کانادا وجود داشت. وجود حداقل ۲ بازارساز برای هر سهم وی در ادامه با اشاره به بازارسازی در بورس لندن گفت: در بورس لندن نیز برای بسیاری از سهام‌ها بازارسازان رسمی وجود دارد؛ کارگزاری‌ها الزاما وظیفه ایجاد عرضه و تقاضا برای سهامی که بازارسازی‌اش را می‌کنند بر عهده دارند و با قیمت‌های تابلوی بورس اقدام به خرید و فروش سهام مزبور می‌کنند.وی ادامه داد: در این بازارسازی تلاش بر آن است که فعالیت بازارسازی، نقدشوندگی و عمق بازار را از طریق گرفتن موقعیت‌های خرید و فروش برای یک زمان مشخص با قبول ریسکی متناسب با بازده، افزایش دهد. شهرآبادی در ادامه گفت: در بورس لندن همیشه می‌توان یک سهم را بدون مشکل خرید یا فروخت زیرا هر سهم حداقل ۲ بازارساز دارد که ملزم به پاسخ عرضه و تقاضاهای آن سهم هستند با یک بازارساز هم از طریق خرید سهام به قیمت پایین و فروش آن به قیمت بالاتر برای خود سود ایجاد می‌کند. در حقیقت آنان چه در زمانی که سهام قیمتش نزولی است و چه زمانی که صعودی است می‌توانند سود ببرند. بازارگردانی غیرتعهدی یا بازارسازی ایرانی شهرآبادی با اشاره به وضعیت بازارگردانی در بورس ایران گفت: متاسفانه در ایران از پدیده بازارگردانی به خوبی استفاده نمی‌شود و شما در حال حاضر به ندرت سهامی را پیدا می‌کنید که بازارگردان داشته باشد؛ اصولا در بورس اوراق بهادار تهران شرکت‌های پذیرفته شده در بازار دوم باید حداقل به مدت ۶۰ روز بازارگردان داشته باشند ولی فکر می‌کنم این قاعده هم رعایت نمی‌شود. وی ادامه داد: بازارگردانی غیرتعهدی در واقع همان بازارسازی ایرانی است که به نوعی اختیاری است؛ به نظرم جادارد سازمان بورس مطالعه دقیق و مفصلی روی این موضوع و سازوکار اجرایی آن در بورس‌های پیشرفته و بورس‌های منطقه انجام دهد و در ایران فرآیند آن را بهبود بخشد. وی خاطرنشان کرد: بر این اساس آنچه تاکنون به عنوان بازارگردانی معرفی شده به خوبی پیاده نشده است و اگر یک سرمایه‌گذار خارجی وارد بورس ما بشود نمونه‌های موفقی از بازارگردانی برای نشان دادن به وی نداریم. «رتاپ» تنها نمونه موفق در بورس وی در ادامه با اشاره به بازارگردانی‌های معدود در کشور گفت: در گذشته روی برخی سهم‌های معدود بازارگردانی انجام شده است؛ نمونه‌ای که خود من درگیرش بودم، بازارگردانی سهام شرکت تجارت الکترونیک پارسیان (رتاپ) بود که در نیمه دوم سال ۹۱ انجام شد و به نظرم تجربه خوب و موفقی برای ما بود و در ماه‌هایی که این سهم با استقبال خوبی مواجه نبود هم از قیمت آن حمایت شد و هم نقدشوندگی لازم برای آن فراهم شد. معاون تامین سرمایه لوتوس پارسیان بازارگردانی را محدود به روزهای منفی بازار ندانست و گفت: هرچند ممکن است در روزهای منفی بازار بیشتر احساس نیاز به بازارگردانی بشود ولی در روزهای مثبت که سهام با صف خرید مواجه است و عرضه‌کننده‌ای ندارد و به سمت گره معاملاتی پیش می‌رود نیز حضور بازارگردان بسیار کارگشاست. شهرآبادی معتقد است: چنانچه سازمان بورس وجود بازارگردان برای سهام شرکت‌های با سهام شناور آزاد پایین یا شرکت‌های کوچک را اجباری کند می‌تواند به نقدشوندگی بازار کمک کند؛ حضور بازارگردان علاوه بر اینکه به طور مستقیم به نقدشوندگی سهام کمک می‌کند به طور غیرمستقیم به شفافیت آن نیز کمک می‌رساند.