پیش‌بینی تحلیلی از آینده بورس
پیش‌بینی تحلیلی از روند آتی بورس تهران
مهندس علی قاسم نژاد*
مهندس حبیب ا... فدائی**
بازار سرمایه ایران طی دو سال گذشته تحت‌تاثیر افزایش قیمت‌های جهانی، رکود بازارهای موازی و ورود نقدینگی جدید به بورس شاهد رشد چشمگیری بوده است.
این در حالی است که با توجه به رشد تورم کشورهای مختلف احتمال توقف مسیر شتابان قیمت‌های جهانی در آینده‌ای نزدیک وجود دارد. همچنین تداوم کاهش قیمت مسکن طی چند سال اخیر و افزایش بهای تمام‌شده آن در نهایت منجر به رونق یا افزایش قیمت مسکن و خروج پول از بازار سرمایه خواهد شد.
از سوی دیگر براساس مطالعات صورت‌گرفته، متوسط P/E بازار در دو ریزش تاریخی بورس در سال‌های 1375 و 1383 برابر با 5/8 مرتبه بود. در همین حال با توجه به رشد متوسط P/E بازار به 3/8 مرتبه و تداوم افزایش آن، این نسبت وارد محدوده اشباع‌شده است که نشان‌دهنده افزایش ریسک بازار است تا جایی که احتمال رکود و ریزش بازار با توجه به دوره‌های قبلی و اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها و افزایش تورم داخلی از اواسط سال 1389 چندان دور از انتظار نیست.
موضوع مهم دیگر چرخه‌های زمانی ۸ ساله ریاست‌جمهوری در بازار سرمایه کشور است. انتظار می‌رود از نیمه دوم سال ۱۳۹۰ تا اواخر نیمه اول سال ۱۳۹۱ بازار به سقف خود نزدیک شود و اصلاح بلندمدت خود را شروع کند. به طور خلاصه روند جاری شاخص کل به شدت صعودی است، اما با توجه به بررسی موارد فوق، پیش‌بینی می‌شود از نیمه دوم سال ۱۳۹۰ تا نیمه اول سال ۱۳۹۱ بازار به سقف خود نزدیک شود و حرکت اصلاحی خود را آغاز کند. در این مقاله سعی بر آن است تا با استفاده از ابزارهای مختلف تحلیل تکنیکال و بنیادی شناخت درستی از موقعیت فعلی شاخص کل بازار سرمایه ایجاد شود تا بوسیله آن سرمایه‌گذاران و متولیان بازار سرمایه تصمیم‌های آگاهانه‌ای اتخاذ نمایند.
چرخه‌های زمانی 8 ساله شاخص بازار سرمایه
در این بخش ابتدا به بررسی رابطه بین انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و بازار سرمایه آن کشور پرداخته می‌شود و پس از اثبات چرخه‌های زمانی ۴ ساله در بازار سرمایه آمریکا به بررسی چرخه‌های زمانی ۸ساله در شاخص هند پرداخته می‌شود. انتخابات به عنوان مهم‌ترین و سرنوشت‌سازترین حادثه عرصه سیاست و اقتصاد در هر کشور است که جایگاه خاصی در تحولات اقتصادی و اجتماعی آن کشور دارد. در هر انتخابات، مردم با گزینش جریان فکری خاصی در حقیقت به برنامه‌هایی رای می‌دهند که اجرای آنها می‌تواند تغییرات عمده‌ای در سطح زندگی آنها و کل کشور داشته باشد. از سویی عملکرد اقتصادی هر دولت نیز تاثیر چشمگیری در تصمیم‌گیری رای دهندگان برای ابقای آنها دارد. در حقیقت اقتصاد و انتخابات را می‌توان به عنوان دو روی یک سکه قلمداد کرد. به طور کلی به دنبال هر انتخابات به خصوص در زمانی که گرایش‌های سیاسی گروه‌های منتخب متفاوت از گروه حاکم قبلی باشد به دلیل عدم ثبات و تداوم سیاست‌های پیشین اقتصادی، ساختار مدیریتی کشور تغییر می‌کند؛ بنابراین به دنبال انتخابات ریسک سیاسی و اقتصادی در کشور تغییر خواهد کرد که این تغییر با تغییر انتظارات سرمایه‌گذاران از آینده
اقتصادی کشور همراه می‌شود و می‌تواند آثار زیادی بر بازار سرمایه داشته باشد.
با توجه به برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در کشورهای مختلف در هر 4 سال یکبار، و تغییر مدیران و سیاست‌های کلیدی اقتصادی کشورها، می‌توان شاهد چرخه‌های 4 ساله و 8 ساله در نمودار شاخص بازار سرمایه بود. به عنوان مثال در جدول (1) ارتباط دوره‌های ریاست‌جمهوری آمریکا و بازار سرمایه آن کشور از اواسط قرن بیستم نشان داده شده است. اصولا در نیمه اول هر دوره ریاست‌جمهوری بسیاری از مدیران و تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌های کلان اقتصادی تغییر می‌کند و در نیمه دوم، زمان تثبیت تصمیم‌گیری‌های جدید و به ثمر رسیدن این تغییرات خواهد بود که اغلب با صعودی شدن بازار خود را نشان خواهد داد؛ بنابراین همانطور که در جدول مشاهده می‌شود بطور متوسط بازار در اواخر سال دوم هر دوره 4 ساله یک کف کلیدی ایجاد می‌کند. بر این اساس بسیاری از جنگ‌های آمریکا و بازارهای نزولی در این کشور در نیمه اول هر دوره 4 ساله ریاست‌جمهوری آمریکا رخ داده‌اند و در نیمه دوم آن، شاخص‌های بازار سرمایه اغلب صعودی بوده‌اند.
نتایج تحقیق دیگری به‌طور خلاصه در شکل (1) نشان داده شده است. بر این اساس در اولین سال هر دوره ریاست‌جمهوری آمریکا به طور متوسط بازار 8 درصد و در دومین سال 9/8 درصد و در سومین سال 21/7 درصد و در سال آخر 12 درصد رشد داشته است. همان طور که مشاهده می‌شود بیشترین رشد در نیمه دوم هر دوره 4 ساله است از سویی در سال سوم هر دوره، بازار بیشترین رکورد خود را ثبت نموده است.
تحقیق مشابه دیگری روی شاخص سنسکس هند انجام شده است. نمودار شاخص سنسکس در شکل (۲) نشان داده شده است. این تحقیق بیان می‌دارد که:
1) شاخص سنسکس دارای چرخه‌های زمانی 8 ساله است و هر 8 سال یکبار سقف جدیدی در بازار ایجاد می‌شود:
* از سال ۱۹۸۴ تا ۱۹۹۲
* از سال 1992 تا 2000
* از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۸
2) در هر چرخه 8 ساله پس از هر سقف (حباب قیمتی) بازار به میزان 60 درصد ریزش می‌کند:
* ریزش ۵۶ درصدی سال ۱۹۹۲ از ۴۵۴۶ واحد به ۱۹۸۰ واحد
* ریزش 57 درصدی سال 2000 از 6150 واحد به2594 واحد
* ریزش ۶۳ درصدی سال ۲۰۰۸ از ۲۱۲۰۶ واحد به ۷۶۹۷ واحد
3) از سال 1984 تا سال 2008 روند کلی شاخص طی مدت 24 سال صعودی است؛ به‌طوری که سقف‌ها و کف‌های جدید بازار بالاتر از سقف‌ها و کف‌های قبلی است.
4) انتظار می‌رود که شاخص سنسکس بازار هند در محدوده سال‌های 2014-2015 به بالای 21206 واحد صعود نماید. در این محدوده زمانی پس از ایجاد یک حباب قیمتی شاخص به میزان 60 درصد تخلیه می‌شود. همانطور که ذکر شد بازارهای مالی دارای چرخه‌های زمانی 4 ساله و 8 ساله می‌باشند، بازار سرمایه ایران نیز مشابه سایر بازارهای سرمایه دارای چرخه‌های زمانی می‌باشد که در ادامه بیان می‌شود.
چرخه‌های زمانی در شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران
در تحلیل‌های شاخص بورس که در تاریخ‌های 11/07/1384، 10/10/1384، 27/12/1384 توسط نگارندگان این تحلیل به چاپ رسیده بود، چرخه هشت ساله بازار سرمایه ایران به اثبات رسیده بود و بیان شده بود که پس از نزول شاخص تا اواخر اسفند 1384، روند افزایشی شاخص دوباره از سر گرفته خواهد شود. برای بررسی سیر تاریخی شاخص‌های بورس ذکر این نکته ضروری است که مبنای محاسبه شاخص کل بورس تا سال 1387 تنها نوسانات قیمتی سهام بود، اما از سال 1387 مبنای محاسبه شاخص کل مانند شاخص بازده نقدی و قیمت شده است. در محاسبات جدید علاوه بر نوسانات قیمتی سهام، سود نقدی شرکت‌ها نیز در نظر گرفته می‌شوند.
بورس تهران از سال 1346 فعالیت خود را آغاز نمود و شروع به رشد نمود، ولی با توجه به شرایط سال 1357 و سپس جنگ تحمیلی، فعالیت آن تقریبا راکد شد تا اینکه در سال 1369 رسما شروع به کار کرد. در این سال شاخص کل در مقدار پایۀ 100 واحد تعریف گردید. نمودار شاخص کل از سال 1371 تا تاریخ 22/01/1390 زمان نگارش این مقاله در شکل (3) نشان داده شده است. به علت عدم دسترسی نگارندگان به دیتای قبل از تاریخ 10/04/1371، نقاط کلیدی نمودار شاخص کل از تاریخ مذکور به بعد نشان داده شده است. در اواسط سال 1372 شاخص کل بازار بورس از کف 381 واحد طی روندی صعودی در مدت 3 سال با 466 درصد رشد در اواسط سال 1375 به 2157 واحد می‌رسد.
سپس شاخص طی یک روند نزولی ۵/۲ ساله با ۲۸ درصد ریزش به ۱۵۳۷ واحد می‌رسد و از آنجا با رشد ۸ برابری طی ۵/۵ سال در اواسط سال ۱۳۸۲ به ۱۳۸۸۲ واحد رسید. مجددا طی روند نزولی ۵/۴ ساله با ۴۳ درصد ریزش به کف ۷۹۵۵ در ابتدای سال ۱۳۸۸ می‌رسد و سپس از این نقطه شاخص طی ۲ سال تا تاریخ نگارش این مقاله در تاریخ ۲۲/۰۱/۱۳۹۰ با ۲۲۷ درصد رشد به ۲۶۰۰۲ واحد رسیده است. با توجه به مباحث فوق در این بخش به بررسی وجود چرخه‌های زمانی در نمودار شاخص کل بازار بورس تهران پرداخته می‌شود. در جدول (۲) بازدهی شاخص کل بورس از سال ۱۳۷۲ تا سال ۱۳۸۹ نشان داده شده است که دربرگیرنده نکات ذیل است:
* متوسط رشد سالانه 25 درصدی شاخص
* رشد شدید ۱۲۵ درصدی بازار در سال‌های ۱۳۷۴ و ۱۳۸۲
* رکود بازار در طی 3 سال پس از دو حرکت شدید شاخص نسبت به میانگین رشد آن
برای بررسی چرخه‌های زمانی بلندمدت نیاز به سری زمانی طولانی است از این جهت بازار سرمایه ایران با قدمت ۲۱ ساله نوپا است. از سویی طی این مدت ۲۱ ساله تقریبا طی ۳ دوره با فاصله زمانی ۸ ساله در سال‌های ۱۳۶۸، ۱۳۷۶ و ۱۳۸۴ شاهد تغییر بالاترین شخص اجرایی کشور بوده ایم. به عبارتی طی هر ۸ سال فرد جدیدی بر مسند کرسی ریاست‌جمهوری ایران نشسته است. با توجه به قانون و محدودیت انتخاب رییس‌جمهور برای بیش از ۲ دوره متوالی، در خرداد سال ۱۳۹۲ شاهد تغییر رییس‌جمهور خواهیم بود از سویی با توجه به انتخابات برگزار شده، شاهد چرخه‌های ۸ ساله در نمودار شاخص بازار سرمایه ایران هستیم.
با توجه به مقدار پایۀ 100 واحدی شاخص کل در سال 1369 و رکود بازار سرمایه در قبل از این سال و مقدار 484 واحدی شاخص در تاریخ 10/04/1371 (ابتدای نمودار) و مقدار 429 واحدی شاخص در تاریخ 19/05/1373 می‌توان یک کف، در سال 1369 برای شاخص کل در مقدار 100 واحد تشخیص داد. بدین ترتیب در شاخص کل بورس اوراق بهادار با توجه به شکل‌های (4) و (5) چند نکته کلیدی مشاهده می‌شود:
* بازار بورس در فاصله زمانی ۸ ساله در سال‌های ۱۳۷۵ و ۱۳۸۳ به سقف قیمتی می‌رسد.
* سقف‌های قیمتی شاخص کل بورس تقریبا یک سال قبل از پایان هر دوره 8 ساله ریاست‌جمهوری در سال‌های 1376 و 1384 رخ داده است.
* بازار پس از ۲ سال از برگزاری انتخابات سال‌های ۱۳۷۶ و ۱۳۸۴ به روند نزولی خود ادامه داده است.
* اصلاح بازار پس از پایان هر دوره رونق در سال‌های 1375 و 1383 حداقل به میزان 38 درصد حرکت قبلی بوده است.
با توجه به تغییر مبنای محاسبه شاخص کل و برای ارزیابی سیر تاریخی ۶ ساله اخیر، در شکل (۶) برای هم مقیاس کردن از شاخص قیمت و بازده نقدی استفاده شده است. نکات قابل ملاحظه این نمودار عبارتند از:
* پایان نزول بازار در تاریخ 28/12/1384
* شروع چرخه ۸ ساله جدید با روند افزایشی آرام شاخص با شیب ۸/۶ درصد در سال از ابتدای سال ۱۳۸۵ تا ابتدای سال ۱۳۸۸
* روند افزایشی شاخص با شیب 59 درصد در سال تا اواسط سال 1389
* روند افزایشی شدید شاخص با دور شدن از خط روند صعودی با شیب ۵۹ درصدی از اواسط سال ۱۳۸۹ تاکنون
* تشابه شدت شیب رشد 59 و 57 درصدی شاخص در چرخه‌های زمانی 8 ساله جاری و قبلی
* فاصله گرفتن شاخص از خط روند اصلی خود به سمت بالا در محدوده سقف چرخه زمانی قبلی و پدید آمدن چنین وضعیتی در چرخه ۸ ساله جاری
توالی زمانی چرخه‌های 8 ساله بازار سرمایه ایران به طور خلاصه در جدول (3) نشان داده شده است.
نتیجه‌گیری چرخه‌های زمانی
بازار سرمایه ایران دارای چرخه زمانی 8 ساله ریاست‌جمهوری است. با توجه به در پیش بودن انتخابات ریاست‌جمهوری در سال 1392 انتظار می‌رود از نیمه دوم سال جاری تا اواخر نیمه اول سال 1391 بازار به سقف خود نزدیک شود و اصلاح بلندمدت سه ساله خود را شروع نماید. زمان دقیق‌تر ریزش بازار را می‌توان از نمودار روند کوتاه‌مدت و میان مدت شاخص و یا از نمودار خطوط میانگین‌های متحرک استفاده نمود. در بخش بعدی مطلب فوق از جنبه‌های بنیادی بررسی و تایید می‌شود.
۳ - بررسی دلایل بنیادی رشد شاخص
در این بخش ابتدا به بررسی عوامل بنیادی که منجر به رشد شدید شاخص شده‌اند پرداخته می‌شود. این عوامل عبارتند از:
* رشد شدید قیمت‌های جهانی
* تحرک و جذابیت کمتر بازارهای موازی مانند مسکن
* طرح تحول بانکی و کاهش سود سپرده گذاری
* کاهش تورم
* اجرای اصل ۴۴ و جذابیت خرید شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی واگذار شده
* هدایت نقدینگی به بازار سرمایه با هدف کنترل نرخ تورم
* تشویق و حمایت مسوولان بلند پایه کشوری از بازار سرمایه
* بررسی متوسط P/E بازار در دوران رکود و رونق
از سویی امکان تداوم و پایداری تعدادی از عوامل فوق در آینده ارزیابی می‌شود و به این سوال پاسخ داده می‌شود که آیا عوامل و فرصت‌هایی که باعث رشد شدید شاخص شده بودند می‌توانند خود تبدیل به تهدیدی برای شاخص گردند؟
بررسی اثر افزایش قیمت‌های جهانی بر شاخص بازار سرمایه
شاید یکی از مهم‌ترین عوامل رشد بازار سرمایه طی دو سال اخیر، رشد شدید قیمت‌های جهانی بوده است. به منظور بررسی بررسی جامع و گویا از روند قیمت‌های جهانی، در این نوشتار از شاخص قیمت کالایی روئیترز (CCI) استفاده شده است. در جدول (4) کالاها و وزن آنها در این شاخص دیده می‌شود. سری زمانی این شاخص از سال 1972 تاکنون در نمودار شماره (7) نشان داده شده است. اولین سقف تاریخی این شاخص با 334 واحد در محدوده سال 1980 همزمان با اوج قیمت نفت رقم خورده است. سپس شاخص کالایی رویترز طی یک روند نزولی بلندمدت تا سال 2001 تا 184 واحد نزول می‌کند. از این سال شاخص تا سال 2008 تا محدوده 615 واحد رشد می‌نماید و با ریزش قیمت نفت از 150 دلار به 30 دلار در کمتر از 5 ماه با 45 درصد نزول به 333 واحد می‌رسد. سپس از ابتدای سال 2009 این شاخص روند صعودی خود را شروع می‌کند. از سال 2009 تاکنون این شاخص با نرخ 37 درصد رشد در سال طی بیش از 2 سال به 689 واحد رسیده است. همبستگی جالبی بین نمودارهای شاخص کالایی رویترز و شاخص کل بازار سهام ایران وجود دارد. با استفاده از نمودار شاخص کالایی روئیترز در شکل (8) در اواسط سال 2008 این شاخص در مدت 5 ماه 45
درصد نزول می‌کند از همین زمان در نمودار شاخص کل در شکل (9) شاخص در مدت 8 ماه 38 درصد نزول می‌کند. پایان روند نزولی شاخص کل پایان سال 1387 بود. با آغاز سال 2009 تاکنون شاخص کالایی روئیترز 107 درصد و شاخص کل بورس اوراق بهادار 230 درصد رشد کرده‌اند.
بطور خلاصه رابطه بین قیمت‌های جهانی و شاخص کل را می‌توان در جدول (5) مشاهده کرد.
از بررسی این دو نمودار می‌توان نتیجه گرفت که یکی از عوامل رشد سریع دو ساله اخیر بازار بورس، ناشی از رشد شتابان قیمت‌های جهانی بوده است.
در 5/2 سال اخیر قیمت‌های جهانی بطور متوسط سالانه 38 درصد رشد داشته‌اند، اما سوال اساسی امکان تداوم این رشد شدید قیمت‌های جهانی است. با توجه به بحران اقتصادی غرب، بخش قابل ملاحظه‌ای از رشد شدید قیمت‌های جهانی ناشی از رشد سریع اقتصادی در کشورهایی مثل هند و چین بوده است که این امر خود منجر به تورم در اقتصاد این کشورها شده است. در نمودار شکل (10) شاخص مصرف‌کنندگان چین (CPI) نشان داده شده است که پس از رکود اقتصادی سال 2008 طی روندی صعودی به بالاترین حد خود در 2 سال اخیر رسیده است.
به منظور رشد پایدار اقتصادی و جلوگیری از تورم، این کشورهای طی چند ماه اخیر سیاست‌های جدیدی برای کنترل رشد شتابان اقتصادی خود اتخاذ نموده‌اند که این امر می‌تواند باعث کاهش تقاضا و در نتیجه عدم افزایش سطح عمومی قیمت‌ها شود. در شکل (11) رشد GDP فصلی چین نشان داده شده که از 11/9 درصد در سال گذشته به 9/8 درصد کاهش یافته است. اثر این اقدام کنترلی در نمودار CPI بخوبی نمایان است؛ به طوری که رشد شتابان این شاخص طی سه ماه اخیر نه تنها متوقف شده است، بلکه تا حدودی از مقدار آن نیز کاسته شده است.
از سویی با بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸ نرخ‌های بهره در کشورهای غربی در پایین‌ترین سطح خود نگه داشته شده‌اند. نرخ‌های پایین بهره در کشورهای غربی باعث اقبال سرمایه‌گذاران به سوی بازارهای کالایی شده بنابراین تقاضایی جدید در بازار ایجاد گردیده و در نتیجه سطح عمومی قیمت‌ها با شدت بیشتری به بالا رانده شده است. یکی از راه‌های مقابله با تورم افزایش نرخ بهره است. با افزایش نرخ بهره در این کشورها از این تقاضا می‌تواند کاسته شود. از سویی زمزمه‌هایی برای افزایش نرخ بهره در کشورهای غربی به گوش می‌رسد. به عنوان نمونه همانطور که در شکل (۱۲) مشاهده می‌شود اتحادیه اروپا اولین بار در طی ۲ سال گذشته در فروردین سال ۱۳۹۰ نرخ بهره خود را از ۱درصد به ۱/۲۵درصد افزایش داد. با ادامه رشد نرخ تورم، احتمال افزایش مجدد نرخ بهره در سال جاری دور از انتظار نمی‌باشد.
0
۱
2
اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها و افزایش تورم در میان مدت
در شرایط تورمی سود انتظاری سهامداران افزایش می‌یابد، بدین ترتیب نسبت قیمت به سود بازار کاهش می‌یابد. همانطور که در شکل (13) مشاهده می‌شود، براساس آخرین گزارش بانک مرکزی جمهوری اسلامی، نرخ تورم که در اوایل سال 1389 به زیر 10 درصد نزول کرده بود در پایان سال 1389 به 4/12 درصد رسیده است. نرخ رسمی تورم از نیمه سال 1389 رو به افزایش نهاده است. با توجه تغییر جهت روند نزولی تورم از اواسط سال قبل و مدل‌های مختلف اقتصادی، افزایش نرخ تورم در سال‌های اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها دور از انتظار نخواهد بود. با فرض ثبات سودآوری شرکت‌ها، تداوم رشد تورم می‌تواند موجب توقف روند صعودی شاخص بورس و کاهش قیمت سهام شود.
۳
افزایش شدید متوسط P/E بازار
نسبت قیمت به سود هر سهم (P/E) عددی است که از تقسیم قیمت جاری هر سهم در بازار سرمایه بر میزان سود آن بدست می‌آید که یکی از روش‌های قیمت‌گذاری سهام است، اما مساله مهمی که باید مورد توجه قرار بگیرد این است که مقدار عددی این نسبت برای دوران‌های مختلف رکود یا رونق متفاوت است. به‌عنوان مثال یک سهم در دوران رونق بازار یک عدد را به‌عنوان نسبت P/E می‌پذیرد و در دوران رکود عددی دیگر را به ثبت خواهد رساند، این در حالی است که در هر دو دوره، سود هر سهم شرکت تقریبا یکسان بوده است. از این رو اگر بپذیریم که رشد چشمگیر شاخص در دو سال اخیر نشانگر تغییر دوران رکود به رونق است، تغییر نسبت‌های P/E نیز پذیرفتنی‌تر است.
در شرایط رونق بازار، اغلب سرمایه‌گذاران چندین برابر دوران رکود برای یک سهم، پول پرداخت می‌نمایند که این امر در نهایت منجر به شکل گیری حباب قیمتی می‌شود. آنچه که قطعی است این نکته است که P/Eها در دوران رونق باید بیشتر از دوران رکود باشد. از سویی باید بر این نکته تاکید ویژه کرد که تجربه چندین دهه از فعالیت بازارهای سرمایه در سراسر جهان نشان داده است سهام در بلندمدت در حدود قیمت ذاتی خود حرکت می‌کنند، اما هیجان دوران رکود یا رونق سبب فاصله گرفتن سهم از این ارزش می‌شود. فاصله گرفتن سهام از ارزش ذاتی (چه به شکلی مثبت و چه در شکل منفی) سبب می‌شود قیمت‌ها در نهایت به سمت ارزش ذاتی همگرا شوند. همین امر برای نسبت P/E مصداق دارد، به طوری که بازار تمایل دارد به حد متوسط قیمت به سود خود طی سنوات مختلف میل نماید و اگر این نسبت برای دوره‌ای از مقدار متوسط خود فاصله بگیرد مجددا به سمت آن برگشت خواهد نمود. با توجه به این مقدمه، روند P/E بازار در سنوات گذشته و حال بازار بررسی می‌شود.
۴
با توجه به شکل (14) در اواسط سال 1383 دومین حباب اصلی بازار سرمایه شکسته شد. در مدت 3 ماه شاخص 13 درصد نزول کرد. در پایان سال 1383 که قیمت‌ها به میزان قابل توجهی نزول کرده بودند بر اساس گزارش سازمان بورس، میانگین P/E بازار 7/3 مرتبه رسیده بود. از این رو متوسط P/E بازار در بالاترین مقدار شاخص در اواسط سال 1383 در محدوده 5/8 مرتبه بوده است. با از بین رفتن حباب بازار سرمایه، میانگین P/E به 5/5 مرتبه می‌رسد و برای 3 سال در این محدوده تثبیت می‌شود، اما با بحران اقتصادی غرب و کاهش شدید قیمت‌های جهانی و به تبع آن ریزش شدید شاخص کل به ناگاه میانگین P/E بازار به 3/8 واحد کاهش می‌یابد. از ابتدای سال 1388 با رشد قیمت‌های جهانی، میانگین P/E بازار سرمایه از 3/8 مرتبه رشد نمود و به 8 مرتبه در انتهای سال 1389 رسید.
۵
به دلیل عدم دسترسی به گزارشی جامع از متوسط P/E بازار در سال 1375 (اولین حباب بازار سرمایه) با بررسی موردی قیمت سهام شرکت‌ها در این سال به نظر می‌رسد که متوسط P/E بازار در محدوده سال 1383 قرار داشت. از بررسی تاریخی دو ریزش بزرگ بازار بورس می‌توان به این نتیجه رسید که در سال‌های 1375 و 1383 که در آن شاخص بازار بورس رشد 125 درصدی داشتند متوسط P/E بازار نیز به شدت رشد کرده و در محدوده 5/8 مرتبه بوده است. از سویی با رشد چشمگیر P/E در سال 1389 بر اساس آخرین گزارش سازمان بورس در تاریخ 22/01/1390 مقدار آن به 3/8 مرتبه رسیده است. بدین ترتیب با توجه به متوسط مقدار P/Eدر سنوات مختلف و تداوم رشد آن در سال جاری، P/E بازار وارد محدوده اشباع شده است؛ بنابراین رکود و ریزش بازار چندان دور از انتظار نخواهد بود. در جدول (6) تغییرات شاخص کل و متوسط P/E بازار نشان داده شده است.
نتیجه‌گیری
متوسط P/E بازار در دو ریزش تاریخی بورس در سال‌های 1375 و 1383 برابر با 5/8 مرتبه بود. از سویی با توجه به رشد متوسط P/E بازار به 3/8 مرتبه و تداوم افزایش آن، این نسبت وارد محدوده اشباع شده است. از این رو ریسک بازار افزایش پیدا کرده است و احتمال رکود و ریزش بازار با توجه به دوره‌های قبلی چندان دور از انتظار نمی‌باشد.
۶
جذابیت و رونق در بازارهای موازی مانند مسکن یکی از دلایل اصلی رشد سریع و هیجانی بازار سرمایه، رکود بازارهای موازی و ورود نقدینگی جدید به بازار است. در شکل (15) به‌طور همزمان نمودار حجم معاملات بازار در زیر نمودار شاخص کل نشان داده شده است. در این نمودار برای حذف نوسانات، از میانگین 14 هفته‌ای استفاده شده است. حجم معاملات بازار سرمایه از سال 1382 تا اواخر سال 1387 طی 5 سال تقریبا 5/2 برابر شده است، اما همانطور که مشاهده می‌شود طی 2 سال اخیر حجم معاملات به شدت بالا رفته و تقریبا چهار برابر شده است که یکی از دلایل آن ورود پول جدید توسط اشخاص حقیقی و حقوقی به سوی بازار است.
پاشنه آشیل بازار سرمایه رونق و جذابیت در بازارهای موازی مانند طلا، ارز، مسکن و ... خواهد بود. با توجه به رکود بازار مسکن و کاهش قیمت آن طی چند سال اخیر و از سویی با افزایش بهای تمام شده ساخت مسکن بر اثر افزایش قیمت‌های جهانی و اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها از سال ۸۹ و تداوم آن در سال جاری، قیمت‌های کنونی مسکن نسبت به سال گذشته به مراتب جذابیت بیشتری پیدا کرده است. از سویی آمار تعداد مبایعه نامه‌های تنظیم شده در بنگاه‌های مسکن شهر تهران از سال ۱۳۸۸ نسبت به سال ۱۳۸۹ با رشد ۳۳ درصدی از ۱۰۷ هزار فقره به
142 هزار فقره رسیده است. تداوم کاهش قیمت مسکن یا رکود آن و از سویی افزایش بهای تمام شده آن در نهایت منجر به رونق یا افزایش قیمت مسکن خواهد شد. این امر ورود سرمایه‌های جدید به بازار سرمایه را با چالش مواجه خواهد نمود و حتی می‌تواند باعث خروج پول از بازار سرمایه به سمت این بازار شود. بدین ترتیب هیجان بازار سرمایه فروکش خواهد کرد، سرانجام پتانسیل افت قیمت و ورود به یک دوره رکودی ایجاد خواهد شد.
نتیجه‌گیری کلی از بررسی عوامل بنیادی
با توجه به احتمال:
۱) توقف سیر شتابان قیمت‌های جهانی
2) افزایش تورم در اثر اجرا شدن طرح هدفمند کردن یارانه‌ها
۳) خروج نقدینگی ناشی از رونق بازارهای موازی
4) افزایش ریسک بازار بر اثر افزایش متوسط P/E بازار
ریسک بازار سرمایه به شدت بالا رفته است و احتمال توقف روند صعودی بازار در اثر رخ دادن عوامل فوق دور از انتظار نمی‌باشد.
تحلیل تکنیکال شاخص
بر اساس نمودار (۱۶) از منظر بلندمدت با استفاده از خطوط روند نوسانات شاخص کل را می‌توان به دو روند کلیدی تقسیم نمود:
* خط روند صعودی بلندمدت 11 ساله آبی رنگ
* شروع از ۴۲۹ واحد در تاریخ ۱۹/۰۵/۱۳۷۳
* نقطه شکست در 10107 واحد در تاریخ 28/10/1384
* متوسط شیب رشد سالانه ۳۲ درصد
* خط روند صعودی 2 ساله سبز رنگ
* شروع از کف ۷۹۵۵ واحدی در تاریخ ۰۹/۰۱/۱۳۸۸
* متوسط شیب رشد سالانه 54 درصد
با توجه به تغییر نحوه محاسبه شاخص کل از سال ۱۳۸۷، در این شاخص علاوه بر بازده قیمت، بازده نقدی سهام نیز محاسبه می‌شود؛ بنابراین شاید تا حدودی شیب این دو خط روند با یکدیگر برابر باشند. طی دو مقطع زمانی ۱۳۷۵ و ۱۳۸۳ شاخص کل از خط روند صعودی ۱۱ ساله آبی رنگ دور می‌شود، از سویی از اواخر سال ۱۳۸۹ شاخص کل در حال دور شدن از خط روند صعودی ۲ ساله سبز رنگ است.
با دید بلندمدت تا زمانی که نمودار قیمت به زیر خط روند صعودی 2 ساله سبز رنگ نفوذ نکند، روند بازار صعودی خواهد بود. در حال حاضر نمودار شاخص کل 30 درصد از خط روند مذکور فاصله گرفته است.
با دید میان مدت و کوتاه‌مدت، شاخص کل بر روی سه خط روند صعودی سوار شده است:
1) خط روند صعودی کوتاه‌مدت 4 ماهه بنفش رنگ با شیب رشد سالانه
۱۰۰ درصدی
2) خط روند صعودی یک ساله آبی رنگ با شیب رشد سالانه 67 درصدی
۳) خط روند صعودی ۲ ساله سبز رنگ با شیب رشد سالانه ۵۴ درصدی
با نزول شاخص به زیر خط روند صعودی کوتاه‌مدت بنفش رنگ که از شیب نسبتا بالایی برخوردار است، این خط روند شکسته خواهد شد و سیگنال نزول کوتاه‌مدت شاخص صادر می‌شود. به همین ترتیب با شکسته شدن خط روند صعودی میان مدت آبی رنگ و خط روند بلند صعودی بلندمدت سبز رنگ، به ترتیب سیگنال نزول میان مدت و بلندمدت شاخص صادر خواهد شد. این خطوط در شکل (17) نشان داده شده است.
در شکل (۱۸) نمودار خطوط میانگین متحرک کوتاه‌مدت ۸ هفته‌ای قرمز رنگ، میانگین متحرک میان مدت ۳۴ هفته‌ای آبی رنگ و میانگین متحرک بلندمدت ۵۵ هفته‌ای سبز رنگ نشان داده شده است. قرار گرفتن نمودار قیمت در بالای هر سه خط میانگین متحرک حکایت از تمایل رشد بازار در آینده است. نزول نمودار به زیر خط میانگین متحرک کوتاه‌مدت قرمز رنگ اولین نشانه نزول شاخص صادر خواهد شد. در صورت عبور خط میانگین متحرک قرمز رنگ به زیر خط میانگین متحرک میان مدت آبی رنگ سیگنال تایید ریزش بازار صادر خواهد شد.
نتیجه‌گیری از تحلیل تکنیکال
روند جاری شاخص کل صعودی است. با نزول شاخص به زیر خط روند صعودی کوتاه‌مدت بنفش رنگ سیگنال نزول کوتاه‌مدت و به همین ترتیب با شکسته شدن خط روند صعودی میان مدت آبی رنگ و خط روند بلند صعودی بلندمدت سبز رنگ، به ترتیب سیگنال نزول میان مدت و بلندمدت شاخص صادر خواهد شد. از سویی نزول نمودار به زیر خط میانگین متحرک کوتاه‌مدت قرمز رنگ اولین نشانه نزول شاخص صادر خواهد شد. در صورت عبور خط میانگین متحرک قرمز رنگ به زیر خط میانگین متحرک میان مدت آبی رنگ سیگنال تایید ریزش بازار صادر خواهد شد.
این تحلیل صرفا پیش‌بینی بیشترین احتمال بوده و هیچگونه مسوولیتی به عهده تهیه‌کنندگان آن نخواهد بود.
توصیه نهایی به سهامداران و متولیان امور بازار سرمایه
بر این اساس سهامداران توجه داشته باشند که ریسک بازار سرمایه به شدت در حال افزایش است؛ بنابراین از خرید‌های هیجانی پرهیز کنید.
همچنین با توجه به ورود نقدینگی جدید به بازار سرمایه و برای جلوگیری از ایجاد حباب قیمتی در آن، نیمه اول سال جاری بهترین موقعیت برای ورود شرکت‌های بزرگ مشمول اصل ۴۴ به بورس است.
Alighasemnezhad@yahoo.com*
Fadaei_habib@yahoo.com**
ارسال نظر