دکتر احمد بدری*
بخش یازدهم
سوگیری توان‌پنداری، ‌گرایشی را در انسان توصیف می‌کند که موجب می‌شود افراد تصور کنند که می‌توانند پیامدها را کنترل کرده یا حداقل بر آنها تاثیر بگذارند در حالی که واقعا اینگونه نیست.

«الن لانگر»عضو دپارتمان روانشناسی دانشگاه‌ هاروارد، سوگیری توان پنداری را اینگونه تعریف می‌کند: «انتظار یک موفقیت شخصی که احتمال وقوع آن به طور نامتناسبی بالاتر از احتمال عینی و موجه آن است». لانگر در تحقیق خود مشاهده کرد، افرادی که اجازه داشتند شماره خود را در یک بخت‌آزمایی فرضی انتخاب کنند، در مقایسه با افرادی که به طور تصادفی روی شماره‌های موجود شرط‌بندی می‌کردند، حاضر به پرداخت بهای بیشتری بابت خرید بلیت بودند. پیش از این مطالعه، بسیاری از محققین دیگر موقعیت‌های مشابهی را شناسایی کردند که در آنها افراد میزان برخورداری از کنترل را در خود، بیش از آنچه واقعا وجود داشت تصور می‌کردند و نوعی روابط علّی استنباط می‌کردند که واقعا وجود نداشت؛ یا اینکه در پیش‌بینی‌های خود از پیامد رویدادهای تصادفی اطمینان زیادی را نشان می‌دادند.
کاربرد عملی: هنگامی که افراد در معرض سوگیری توان پنداری قرار می‌گیرند، احساس می‌کنند که می‌توانند بیش از آنچه واقعیت دارد بر محیط خود کنترل داشته باشند. دو محقق کالج وست مینستر به نام‌های «برین هولت» و «دال ریمپل» در ایالت یوتا در مطالعه‌ای با عنوان «توان پنداری و پیامدهای آن»، نشان دادند که افراد غالبا توهمات بی‌پایه و اساسی را در سر می‌پرورانند.
مفاهیم ضمنی برای سرمایه‌گذاران. چهار رفتاری که از سوگیری توان پنداری نشات می‌گیرد و می‌تواند منجر به بروز اشتباه در زمینه سرمایه‌گذاری شود، عبارتند از: ۱- سوگیری توان پنداری موجب می‌شود سرمایه‌گذاران بیش از آنچه که لازم است، معامله کنند. محققین دریافته اند، معامله‌گران بیش از آنچه واقعیت دارد، براین باورند که کنترل پیامدهای سرمایه‌گذاری‌های خود را در دست دارند. معاملات اضافی عموما و در نهایت بازده را کاهش می‌دهد. ۲- سوگیری توان پنداری باعث می‌شود، سرمایه‌گذاران پرتفوی نا متنوعی داشته باشند. تحقیقات نشان داده است سرمایه‌گذاران موقعیت‌های سرمایه‌گذاری متمرکزی را ایجاد می‌کنند، زیرا به سمت شرکت‌هایی جذب می‌شوند که احساس می‌کنند می‌توانند تا حدی بر این شرکت‌ها کنترل داشته باشند. اما واقعیت این است که این کنترل ناشی از توهم بوده و فقدان تنوع بخشی به پرتفوی سرمایه‌گذاران صدمه می‌زند.۳- سوگیری توان پنداری می‌تواند باعث شود سرمایه‌گذاران از سفارشات محدود و تکنیک‌های شبیه آن استفاده کنند. استفاده از این مکانیزم‌ها، اغلب منجر به نادیده‌گرفتن فرصت‌ها شده یا بدتر از آن موجب می‌شود که یک خرید غیرضروری زیان بخش، بر اساس یک قیمت سلیقه‌ای و بر پایه ترجیح فردی شکل گیرد. ۴- در مجموع سوگیری توان پنداری، به شکل‌گیری فرا اعتمادی در سرمایه‌گذاری کمک می‌کند.
توصیه‌ها
۱ -توجه کنید که سرمایه‌گذاری موفق، یک رویداد احتمالی است. نخستین قدم در مسیر کشف سوگیری توان پنداری این است که یک گام به عقب رفته و پیچیدگی دنیای سرمایه داری را درک کنید. حتی خردمندترین سرمایه‌گذاران هم نمی‌تواند کنترل مطلق پیامد‌های سرمایه‌گذاری خود را در دست گیرد. ۲- شرایطی که قابلیت بروز سوگیری توان پنداری را موجب می‌شود، شناسایی کرده و از آنها پرهیز کنید. آیا معتقدید چون آگاهانه و ژرف‌اندیشانه یک سهم را خریداری کرده‌اید، واقعا می‌توانید بر سرنوشت آن سهم یا بر پیامد سرمایه‌گذاری خود کنترل داشته باشید؟ ۳- در جست‌وجوی دیدگاه‌های مخالف باشید. زمانی که در مورد یک سرمایه‌گذاری فکر می‌کنید، مدتی را به سنجیدن ملاحظاتی اختصاص دهید که ممکن است در انجام معامله اهمیت داشته باشد. از خودتان بپرسید: چرا این سرمایه‌گذاری را انجام می‌دهم؟ در این سرمایه‌گذاری چه مخاطراتی در رابطه با کاهش قیمت و از دست دادن اصل سرمایه وجود دارد؟ چه زمانی سهم را بفروشم؟ چه چیزی ممکن است درست از آب در نیاید؟ این سوالات مهم به شما کمک می‌کند که قبل از اجرای یک تصمیم، منطق پشت آن را درک کنید. ۴- پس از اینکه تصمیم به انجام سرمایه‌گذاری‌ گرفتید، یکی از بهترین راه‌های غلبه بر توان پنداری این است که سوابق معاملات خود را از جمله یادآورهایی که منطق هر معامله را با دقت توضیح می‌دهد، مرورکنید. برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های سرمایه‌گذاری‌های موفقی را که انجام داده‌اید یادداشت کرده و برآن تمرکز کنید.
ملاحظات پایانی: یکی از بهترین راه‌ها برای جلوگیری از سوگیری‌هایی که تصمیمات شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد این است که تا سر حد امکان از آن بخش مغزتان استفاده کنید که مرکز منطق و استدلال است. موفقیت در سرمایه‌گذاری در نهایت نصیب افرادی می‌شود که می‌توانند بر این چالش‌های روانی روزانه غلبه کرده و همواره دیدگاه بلند مدتی داشته باشند.