سید‌روح‌الله حسینی‌مقدم*
ششمین نمایشگاه بین‌المللی بورس، بانک و بیمه در اردیبهشت‌ماه۱۳۹۱ با حضور نهادهای فعال در بازار سرمایه برگزار شد. آنچه وجه تمایز اصلی نمایشگاه ششم با دوره های پیش از آن بود، حضور نهادها و بورس‌های سایر کشورها بود.

یکی از این مشارکت‌کنندگان، بورس اوراق بهادار استانبول بود که اقدام به ارائه خدمات و محصولات خود کرده بود که به این بهانه به بررسی این بازار می‌پردازیم.
بورس اوراق بهادار استانبول از جمله بورس‌هایی است که در سال‌های اخیر در ادبیات بازار سرمایه ایران به عنوان یک الگوی مناسب مطرح شده است که شاید نزدیکی دو کشور، خصوصیات سرمایه‌گذاران و ارتباط مناسب بورس‌های اوراق بهادار تهران و استانبول دلیل اصلی این اتفاق باشد. بازاری که از نگاه FTSE یک بازار نوظهور پیشرفته محسوب می‌شود. بر اساس آمار و ارقام، خصوصیات جامعه سرمایه‌گذار و پس‌اندازکننده ایران و ترکیه نیز تا حدودی به هم شباهت دارد، به طوری ‌که همچون سرمایه‌گذاران ایرانی، ترک‌ها نیز بانک‌ها را برای پس‌انداز کردن ترجیح می‌دهند و به‌نظر می‌رسد آنها نیز همانند شهروندان ایرانی از درجه ریسک‌پذیری یکسانی برخوردارند. (بانک‌ها از نسبت کفایت سرمایه ۱۸درصدی برخوردار هستند). براساس آمار صندوق بین‌المللی پول، اقتصاد ترکیه، ششمین اقتصاد بزرگ اروپا در سال۲۰۱۱ است و طبق همین آمار، شانزدهمین اقتصاد بزرگ اروپا محسوب می‌شود و از نگاه تحلیلگران ترکیه، پانزدهمین مقصد جذاب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی است. این در حالی است که طی سال ۲۰۱۱، اقتصاد این کشور نزدیک به ۹درصد (به قیمت جاری) رشد داشته است.


جمعیت ترکیه نزدیک به ۷۵میلیون نفر است که بیش از ۵۲ درصد آن جوان هستند و کمتر از ۳۰ سال دارند. درآمد سرانه مردم ترکیه طی سال‌های اخیر شاهد رشد مناسبی بوده و به بیش از ۱۰ هزار دلار رسیده است. در این کشور بیش از یک میلیون و صد هزار کد معاملات بورسی به ثبت رسیده است که بخش عمده آن فعال است.
آنچنان‌که اشاره شد ترکیب پس‌انداز در این کشور به نفع سپرده‌های بانکی است، به طوری که در سال 2009 از مجموع 483 میلیارد دلار، بیش از 362 میلیارد دلار در سپرده بانکی، 73 میلیارد دلار در اوراق قرضه و سایر اوراق با درآمد ثابت پس‌انداز شد. در این بین، سهم بازار سرمایه 48 میلیارد دلار است.
همچنین ۸۶ درصد از سهامداران این کشور از ۵ شهر استانبول، آنکارا، ازمیر، بورسا و آدانا هستند و سهم سهامداران ۷۶ شهر دیگر این کشور تنها ۱۴ درصد از بازار سرمایه ترکیه است. بورس اوراق بهادار استانبول از چهار بازار سهام، اوراق قرضه، بازار شرکت‌های نوظهور و بازار اوراق بهادار خارجی برخوردار است و در حال حاضر ابزارهای مالی مختلفی نظیر صندوق‌های قابل معامله، اوراق قرضه دولتی و شرکتی، اسناد خزانه و Central Banks Liquidity Bills, Revenue Indexes Bonds, Turkish Eurobonds privatization Administrations debt securities, Repo …..,ABS در این بازار دادو ستد می‌شود که بازار اوراق قرضه با اقبال مناسبی از سوی سرمایه‌گذاران مواجه شده است و گردش معاملاتی آن در سال‌های اخیر به شدت افزایش یافته است، به طوری که بر اساس آمار فدراسیون جهانی بورس‌ها در پایان سال ۲۰۱۱، هشتمین بازار اوراق قرضه دنیا (فدراسیون جهانی بورس‌ها) محسوب می‌شود.با عرضه اولیه سهام ۲۲ شرکت در سال۲۰۱۰ و ۲۷ شرکت در سال ۲۰۱۱ و مجموعا به ارزش ۹/۲ میلیارد دلار، تعداد شرکت‌های بورس اوراق بهادار استانبول به ۳۶۸ شرکت و ارزش بازار آن در پایان سال۲۰۱۱ به ۲۰۲ میلیارد دلار رسید. این در حالی است که ۱۲ صندوق قابل معامله، ۱۵۳ وارانت و ۷۸ اوراق بدهی شرکتی هم در این بازار دادوستد می‌شود. ترک‌ها دستیابی به بورس ۱۰۰۰ شرکتی را برای سال ۲۰۲۳ که مصادف با صدمین سالگرد جمهوری ترکیه است، برنامه‌ریزی می‌کنند که به‌نظر نگارنده اندکی دست‌نیافتنی به ‌نظر می‌رسد.


ارزش معاملات بورس استانبول طی سال‌های اخیر به شدت افزایش یافته است. حضور سرمایه‌گذاران خارجی، افزایش صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک و بهره‌گیری از تسهیلات و خدمات مالی ارائه شده توسط بانک‌های سرمایه‌گذاری و کارگزاران موجب شده تا این بازار در منطقه، یکی از نقدترین بازارها باشد؛ به طوری که در پایان سال ۲۰۱۱ ارزش معاملات آن۶/۴۲۳ میلیارد دلار بوده که به طور متوسط بیش از ۷/۱ میلیارد دلار در هر روز دادوستد می‌شود. ارزش معاملات اوراق قرضه نیز به بیش از ۲۵۰۰ میلیارد دلار در پایان سال ۲۰۱۱ بالغ می‌شود که از این مقدار سهم
Repo Market به مراتب بیشتر از اوراق قرضه است. یادآور می‌شود، بخش عمده این گردش معاملات به‌ویژه در سهام، محصول حضور 242 صندوق سرمایه‌گذاری مشترک داخلی و 40 صندوق سرمایه‌گذاری مشترک خارجی است که در این بازار فعال هستند.
اعضای بورس استانبول
در حال حاضر 101 شرکت کارگزاری، 11 موسسه تامین سرمایه، 29 بانک تجاری عضو بورس استانبول هستند. 5903 شعبه بانکی و کارگزاری به ارائه خدمات مالی می‌پردازند که از این نسبت تنها 200 شعبه مستقیما مربوط به عملیات بازار سرمایه است. 4695 کارمند که 50درصد آنها از تحصیلات سطح کارشناسی برخوردارند در شرکت‌های کارگزاری فعالیت می‌کنند که براساس طبقه سنی، نزدیک به 50درصد آنها بین 31 تا 40 سال سن دارند.
مطابق اعلام گزارش کانون کارگزاران بورس استانبول درآمد شرکت‌های کارگزاری نسبت به سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ کاهش یافته است و در سال ۲۰۰۹ به حدود ۵۰۰ میلیون دلار رسیده است که ۶۲ درصد از این درآمد از محل کارمزد معاملات و ۳۸ درصد باقی‌مانده از محل ارائه سایر خدمات به دست می‌آید.


ترک‌ها هم کدال دارند
سامانه افشای عمومی اطلاعات (PDP) یک سیستم الکترونیکی است (همانند کدال در ایران) که از طریق آن، نهادهای بازار سرمایه و شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اقدام به افشای اطلاعات می‌کنند. نسخه انگلیسی این سامانه نیز در دسترس است. در بازار سرمایه ترکیه 26 شرکت فروشنده اطلاعات اصلی به انتشار اطلاعات معاملات بازار اقدام می‌کنند. در حال حاضر اطلاعات صفحه ثبت سفارش (Order Book) همراه با 5 سفارش بهتر خرید و فروش به‌صورت لحظه‌ای ارائه می‌شود. در بخش نظارت نیز، بورس استانبول از یک سامانه الکترونیکی نظارت بهره‌مند است. همچنین سامانه اتوماتیک توقف بازار (Automatic Circuit BreakerSystem) بورس استانبول را قادر می‌سازد تا توقف و تعلیق معاملات مربوط به سهام را به صورت کاملا اتوماتیک انجام دهد. هرچند ترک‌ها در سال‌های اخیر رشد قابل ملاحظه‌ای را در حوزه اقتصادی و به ویژه بازار سرمایه شاهد هستند و تلاش‌های زیادی برای کسب وجهه بین‌المللی انجام دادند، اما برخی از سرمایه‌گذاران و بازرگانان ترک، دستیابی به اهداف برنامه‌ریزی شده مانند تبدیل شدن ترکیه به بزرگ‌ترین مرکز مالی بین‌المللی برای جذب سرمایه را دور از دسترس می‌دانند و اعتقاد دارند زیر ساخت‌های رشد شتابان برای دستیابی به آن اهداف، در ترکیه وجود ندارد.
این در حالی است که بازار سرمایه ایران هم طی سال‌های اخیر نشان داده است به ‌سمت حرفه‌ای شدن در حرکت است و با الگو برداری از سازوکارهای مناسب برای جذب و حمایت از سرمایه می‌تواند با ایجاد زیرساخت‌های لازم برای توسعه، گوی رقابت را از سایر رقبا در جذب سرمایه برباید.
* کارشناس بازار سرمایه