گروه بورس: مطالب آموزشی و مفاهیم اولیه بورس یکی از موضوعات متداولی است که در فضای مجازی به تفصیل مورد بررسی کاربران فعال در سایت‌ها و وبلاگ‌ها قرار می‌گیرد. در همین راستا در مطلب «گشتی در وب» امروز به سایت بورسی (Boursi.ir) سری زدیم که برخی مفاهیم اولیه بورس را به زبان ساده تشریح کرده است:

شاخص کل: عددی است که نشان دهنده بازدهی بازار است و تغییر آن به منفی یا مثبت نشان دهنده تغییر مثبت یا منفی کل بازار است. برای محاسبه سودآوری بازار مثلا طی ماه گذشته می‌توان درصد رشد شاخص را از ابتدا تا انتهای ماه در نظر گرفت.

سود پیش‌بینی شده (EPS): عبارت است از سود شرکت به ازای هر سهم که توسط شرکت پیش‌بینی می‌گردد. سود پیش‌بینی شده در قیمت هر سهم تاثیر مستقیم دارد.

تعدیل EPS: تغییرات EPS طی دوره (مثلا یک سال) را تعدیل می‌گویند. رشد EPS تعدیل مثبت و کاهش EPS تعدیل منفی نامیده می‌شود.

بسته شدن سهام یا توقف نماد: انجام هرگونه تغییر در اساسنامه شرکت همانند محل شرکت، آدرس شرکت، میزان سرمایه و سایر موارد مشابه تنها در صورتی ممکن است که نماد معاملاتی شرکت بسته شود. یعنی معامله بر روی سهام شرکت طی مدت فوق‌الذکر صورت نمی‌گیرد و بعد از انجام امور یاد‌شده، سهام با قیمتی جدید وارد تابلو خواهد شد. تعدیل EPS هم از جمله مواردی است که بسته شدن نماد را در پی دارد. ضمنا در روز اول باز شدن نماد، سهام از قانون حجم مبنا پیروی نمی‌کند و سقف و کف قیمتی نخواهد داشت.

مجمع سالانه: گردهمایی مدیران و سهامداران شرکت‌ها است که برای ارائه وضعیت شرکت و تعیین سود حداکثر ۴ ماه پس از پایان سال مالی شرکت تشکیل می‌گردد. در این مجمع، معمولا مدیرعامل شرکت به نمایندگی از هیات مدیره گزارش خود را به سهامداران ارائه می‌کند و سهامداران در مورد فعالیت شرکت، نحوه تقسیم سود و میزان آن نظرات خود را بیان می‌کنند.

سود تقسیمی (DPS): عبارت است از: سود پس از کسر مالیات به ازای هر سهم که توسط شرکت پرداخت می‌گردد. چونDPS بخشی از EPS می‌باشد که سهامداران در مورد تقسیم آن نظر می‌دهند معمولا کمتر از EPS می‌باشد. البته چنانچه تمام سود تقسیم شود، EPS و DPS برابر می‌باشد. در بعضی موارد خاص نیز DPS بیشتر از EPS است که این مبلغ اضافی معمولا از محل سود انباشته سال‌های قبل تامین می‌شود. البته این وضعیت اکثرا نشان‌دهنده بی‌برنامه بودن شرکت می‌باشد، چون سود انباشته همان سود سال‌های گذشته است که توزیع نشده است و معمولا جهت انجام برنامه‌ای خاص در شرکت باقی مانده است و توزیع آن در سال‌های بعد نشانه خوبی نیست.

اندوخته: چنانچه DPS کمتر از EPS باشد، میزان اختلاف به حساب اندوخته منظور می‌شود. این اندوخته می‌تواند اندوخته قانونی یا اندوخته سرمایه ای باشد که برای افزایش سرمایه استفاده می‌شود.

اندوخته قانونی: سهمی از سود که طبق قانون باید در شرکت باقی بماند. طبق قانون شرکت‌ها موظفند هر دوره ۵ درصد از سود خود را اندوخته کنند تا زمانی که جمع مبالغ اندوخته به ۱۰ درصد سرمایه برسد که پس از آن نیازی به انباشت سود نیست. چون شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار غالبا در حال توسعه می‌باشند و پیوسته افزایش سرمایه می‌دهند در اغلب موارد اندوخته قانونی به حداکثر خود نمی‌رسد.

افزایش سرمایه: تجهیز منابع مالی از طریق آورده سهامداران یا سود انباشته و منابع اندوخته شده شرکت افزایش سرمایه نام دارد.

افزایش سرمایه به روش جایزه: افزایش سرمایه از محل اندوخته‌های شرکت و بدون پرداخت پول می‌باشد. همان طور که پیش‌تر ذکر شد، هیات مدیره می‌تواند قسمتی از سود را اندوخته سرمایه ای کند و سپس افزایش سرمایه از محل اندوخته را انجام دهد. در این روش چون سهامدار پولی پرداخت نمی‌کند به آن افزایش سرمایه به صورت جایزه می‌گویند.

افزایش سرمایه از محل آورده و مطالبات: افزایش سرمایه‌ای است که از محل دریافت قیمت اسمی سهام به ازای هر سهم از سهامدار (به صورت نقدی یا از محل مطالبات سود سهام سال‌های قبل) صورت می‌گیرد.

حق‌تقدم: فرمی است که بعد از اعمال افزایش سرمایه برای سهامداران قبلی ارسال می‌گردد تا در خصوص حق‌تقدم سهام خود تصمیم‌گیری نمایند. در این حالت سهامدار مختار است تا قیمت حق‌تقدم را پرداخت نماید (۱۰۰ تومان به ازای هر سهم جدید) تا صاحب سهام موردنظر گردد. همچنین دارنده حق‌تقدم می‌تواند آن را در بازار بفروشد و چنانچه هیچ کاری در مورد حق‌تقدم خود انجام ندهد، شرکت اقدام به فروش حق‌تقدم در بازار نموده و مبلغ آن را به حساب سهامدار واریز می‌کند.

قیمت حق‌تقدم معمولا بیش از ۱۰۰ تومان کمتر از قیمت سهم در بازار می‌باشد. علت آن هم این است که دارنده حق‌تقدم باید ۱۰۰ تومان به ازای هر سهم پرداخت کند تا برگه سهم جدید برای او منتشر شود؛ به علاوه پس از واریز مبلغ حق‌تقدم از سوی سهامدار جدید باید چند ماه صبر کند تا برگه سهام جدید برای او صادر شود و امکان فروش حق‌تقدم قبل از تبدیل به برگه سهم وجود ندارد (ریسک نقدینگی). بنابراین قیمت حق‌تقدم کمی بیشتر از ۱۰۰ تومان کمتر از قیمت سهم است.

برای روشن شدن موضوع یک مثال می‌زنیم: فرض کنید شرکتی که قیمت سهام آن در بازار ۳۰۰ تومان است اقدام به افزایش سرمایه از محل آورده نقدی می‌نماید. چنانچه شما سهامدار این شرکت باشید برگه حق‌تقدم برای شما صادر می‌شود و شما می‌توانید به ازای هر سهم جدید که به شما تعلق می‌گیرد ۱۰۰ تومان پرداخت و در افزایش سرمایه شرکت کنید. ولی اگر تمایلی به شرکت در افزایش سرمایه نداشته باشید می‌توانید حق‌تقدم خود را در بورس بفروشید (مثلا به قیمت ۱۷۰ تومان) و خریدار جدید موظف به پرداخت ۱۰۰ تومان برای افزایش سرمایه شرکت خواهد بود. چنانچه به هر دلیل اطلاعی از افزایش سرمایه شرکت نداشته باشید یا اقدامی نکنید شرکت از سوی شما اقدام به فروش حق‌تقدم می‌کند و پس از مهلت قانونی (معمولا دو ماه) وجه آن را به حساب شما واریز می‌کند. حال چنانچه شما تاکنون سهامدار این شرکت نبوده‌اید و مایل به خرید حق‌تقدم این شرکت هستید، می‌توانید با خرید حق‌تقدم این سهم مثلا به قیمت ۱۷۰ تومان از سهامداران قبلی اقدام کنید. (البته باید مدتی صبر کنید تا حق‌تقدم شما به برگه سهم تبدیل شود). همچنین باید مبلغ ۱۰۰ تومان هم جداگانه به ازای هر حق‌تقدم به حساب شرکت واریز کنید تا در افزایش سرمایه مصرف شود. پس در این حالت شما ۱۷۰ تومان به سهامدار قبلی برای خرید حق‌تقدم آن و ۱۰۰ تومان به شرکت (برای سهام جدید) پرداخت کرده‌اید (در مجموع ۲۷۰ تومان) . باید توجه داشت بالا یا پایین رفتن قیمت حق‌تقدم در بازار برای شرکت تاثیری ندارد یعنی هر شرکت به هر حال همان ۱۰۰ تومان را بابت هر حق‌تقدم دریافت می‌کند و مابقی مبلغ در حقیقت معامله مستقلی است که بین شما و سهامدار فعلی شرکت انجام می‌شود.

افزایش سرمایه از محل صرف سهام: افزایش سرمایه‌ای است که از محل دریافت قیمت بازار سهم به طریق پذیره‌نویسی از سهامدار جدید صورت می‌گیرد. منافع سهامدار قدیمی از مابه‌التفاوت قیمت اسمی (۱۰۰ تومان) و قیمت بازار به صورت سهام جایزه تامین می‌شود.

حد نوسان قیمت سهم و حق‌تقدم: بر‌اساس قوانین بورس اوراق بهادار، حداکثر نوسان قیمت یک سهم از مثبت ۴ درصد تا منفی ۴ درصد طی یک روز می‌تواند باشد و بر همین اساس حداکثر نوسان قیمت حق‌تقدم یک سهم از مثبت ۸ درصد تا منفی ۸ درصد می‌تواند باشد. البته در روز باز شدن سهم یا حق‌تقدم، حد نوسان وجود ندارد.

حجم مبنا: حداقل تعداد سهامی است که باید مورد معامله قرار گیرد تا نوسان قیمت سهم در پایان روز به ثبت برسد. حجم مبنا برای کنترل رشد بی‌رویه قیمت سهام در سال ۱۳۸۲ تصویب شد. در ابتدای وضع این قانون اساس بر این بود که ۱۵ درصد از کل سهام یک شرکت طی یکسال مورد معامله قرار گیرد و روزهای کاری سال ۲۵۰ روز فرض شده بود که بر آن اساس حجم مبنای روزانه یک سهم ۰۰۰۶/۰ (شش‌ده‌هزارم)کل سهام شرکت می‌شد. اما در سال ۱۳۸۳ نحوه محاسبه تغییر کرد و از ۱۵ درصد به ۲۰ درصد افزایش یافت و حجم مبنا به ۰۰۰۸/۰(هشت‌ده‌هزارم) کل سهام افزایش یافت. به عنوان مثال چنانچه تعداد سهام شرکتی ۲۰۰ میلیون باشد حجم مبنای آن ۱۶۰ هزار سهم خواهد بود. حال اگر حداقل ۱۶۰ هزار سهم شرکت معامله شود، قیمت پایانی سهم برابر با میانگین موزون قیمت‌های معاملات خواهد بود و اگر کمتر از ۱۶۰ هزار سهم معامله شود قیمت پایانی با استفاده از نسبت حجم مبنا پوشش داده شده محاسبه می‌شود. مثلا اگر میانگین موزون قیمت سهام نسبت به روز قبل ۴۰ تومان افزایش یافته است و میزان سهام معامله‌شده ۸۰ هزار سهم است، قیمت پایانی (بسته شدن) سهم ۲۰ تومان افزایش خواهد یافت.

عرضه و تقاضا: به درخواست‌هایی که برای خرید وارد سامانه بورس می‌شوند تقاضا و به درخواست‌هایی که برای فروش وارد می‌شوند عرضه گفته می‌شود. عرضه و تقاضای یک سهم تعیین‌کننده قیمت معاملاتی آن است.

نسبت قیمت به درآمد(P/E): این ضریب نشان‌دهنده سال‌های باقیمانده تا بازگشت اصل سرمایه می‌باشد. P/E حاصل قیمت سهم به سود آتی آن می‌باشد.

شرکت‌های سرمایه‌گذاری: شرکت‌هایی هستند که در سایر شرکت‌های بورسی و یا شرکت‌های غیر‌بورسی سرمایه‌گذاری کرده و از محل درآمد سرمایه‌گذاری‌های خود به سهامدارانشان سود پرداخت می‌کنند. چنانچه فردی قصد سرمایه‌گذاری حرفه‌ای در بورس را نداشته باشد چندان مقرون به صرفه نیست که تمام شرکت‌های حاضر در بورس یا صنایع مختلف را بررسی کند. در این حالت خرید سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری توصیه‌می‌شود. مزیت‌ دیگر ‌خرید ‌سهام ‌‌شرکت‌های‌ سرمایه‌گذاری تشکیل‌ سبد سهام است که ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد. البته طبیعی است که بازده این سهام نیز کمتر است.

یک شرکت سرمایه‌گذاری براساس پرتفولیوی خود ارزیابی می‌شود. پرتفولیوی شرکت‌های سرمایه‌گذاری در ایران معمولا از دو قسمت بورسی و غیربورسی تشکیل شده است.

اطلاعات میان‌دوره‌ای: شامل اطلاعات تولید و فروش و مسائل مالی شرکت است که در فصول مختلف سال توسط شرکت‌ها ارائه می‌شود.

منبع: Boursi.ir

*مطلب گشتی در وب صرفا به ارائه نظرات سهامداران فعال در دنیای مجازی می‌پردازد و مفاد آن لزوما مورد تایید روزنامه دنیای اقتصاد نیست.