ضرورت ایجاد موسسات رتبه‌بندی در ایران
تعاریف و مفاهیم رتبه‌بندی را می‌توان از چهار جنبه مورد بررسی قرار داد. نخست اینکه رتبه‌بندی اعتباری عبارت است از ارزیابی احتمال پرداخت به موقع تعهدات مالی یک ناشر. می‌توان گفت سن جش یک موضوع با موضوعات مشابه به منظور تعیین میزان برتری آن نسبت به دیگران. این سنجش می‌تواند نسبت به وضعیت مالی یا اعتباری یک فرد یا یک موسسه یامربوط به ارزش نسبی اوراق بهاداری باشد که وضعیت مالی فرد را نسبت به یک معیار می‌سنجد یا ارزش نسبی اوراق بهادار را در مقایسه باسایراوراق معلوم می‌کند. بطور مثال اوراق بهادار درجه اول و دوم و الی آخر.
رتبه‌بندی، ارزیابی و قضاوتی است که شخص ثالث یا یک سازمان مستقل و غیرذینفع درباره اعتبار یک شرکت یا اوراق بهادار آن می‌کند.
همچنین رتبه‌بندی، عبارت است از تنظیم اشیا یا افراد بر مبنای یک ویژگی معین یا مجموعه‌ای از اختصاصات آنها.
موسسه رتبه‌بندی (Rating Agency): موسسه‌ای است که پشتوانه اعتباری انتشاردهندگان اوراق قرضه و سایر روش‌های عمومی استقراض را زیر نظر می‌گیرد. دو موسسه از معروفترین این موسسات عبارتنداز استاندارد اند پور (Standard & Poor) و مودیز (Moody's) که بیش از ۱۰۰ سال از تاسیس هر دوی آنها می‌گذرد.
موسسات رتبه‌بندی اعتباری، شرکتهای خصوصی هستند که در زمینه رتبه‌بندی ناشران و ابزارهای بدهی فعالیت می‌کنند. در حقیقت مسوولیت ارزیابی بدهی و بررسی توانایی یک موسسه برای ایفای تعهدات مالی به عهده موسسات رتبه‌بندی اعتباری است.
این موسسات نظریات خود را در مورد صلاحیت اعتباری یک ناشر یا ابزار مالی خاص در قالب رتبه‌بندی منتشر می‌کنند.
برخی از دلایل عمده گسترش فعالیت موسسات رتبه‌بندی
الف - همه موسسات مالی، اعتباری و بانکی قادر به ایجاد سیستم‌های تخصصی به منظور رتبه‌بندی مشتریان خود نبوده یا مایل به صرف هزینه و منابع در این زمینه نیستند.
ب - موسسات رتبه‌بندی به دلیل استفاده از نیروهای مالی و متخصص از مزیت نسبی در زمینه ایجاد مدل‌های رتبه‌بندی برخوردار هستند. وجود رقابت در بازار، موجب پویایی این موسسات شده، به صورتی که هریک سعی در ایجاد مدل‌های دقیق‌تر و کارآتری در راستای رقابت با سایر موسسات هستند.
ج - شفاف سازی اطلاعات برای سرمایه‌گذاران و اعتبار دهندگان و ایجاد شاخص‌های تصمیم‌گیری برای ایشان.
تاریخچه رتبه‌بندی در جهان
از زمان تاسیس نخستین موسسات رتبه‌بندی اعتباری در سال ۱۹۰۰ که با انتشار راهنمای اوراق بهادار صنعتی و متفرقه مودی آغاز به کار کرد، صنعت رتبه‌بندی اعتباری به سرعت رشد کرده و جایگاه ویژه‌ای را در بازارهای مالی به خود اختصاص داده است. امروزه بیش از ۱۳۰ موسسه رتبه‌بندی اعتباری در سراسر دنیا رتبه‌بندی اعتباری شرکت‌ها، اوراق بهادار با پشتوانه دارایی، اوراق تجاری، عرضه خصوصی سهام، گواهی سپرده، سهام ممتاز و... را بر عهده دارند. در ایران هم رتبه‌بندی توسط بانک مرکزی و موسسات مشاوره‌ای ایرانی انجام می شود.
موسسه رتبه‌بندی S &P: به موازات رشد بازارهای مالی و افزایش پیچیدگی آنها، استفاده از تجزیه و تحلیل‌ها و اطلاعات ارائه شده توسط موسسات رتبه‌بندی در زمینه سهام، اوراق قرضه، صندوق‌های مشترک سرمایه‌گذاری و بسیاری از ابزارهای پیچیده مالی نیز گسترش چشمگیری یافته است. امروزه «اس‌اندپی» نزدیک به ۷۰ درصد از سهم بازار جهانی را در اختیار دارد.
موسسه رتبه‌بندی Moody's: این موسسه از طریق سرمایه‌گذاری مشترک یا ادغام با موسسات رتبه‌بندی محلی، بازار خود را گسترش داده است. تعداد زیادی از ناشران دولتی و شرکتی، سرمایه‌گذاران نهادی، سپرده‌گذاران، اعتبار‌دهندگان، بانک‌های سرمایه‌گذاری، بانک‌های تجاری و سایر واسطه‌های مالی از خدمات شرکت مودیز استفاده می‌کنند. مودیز بیش از ۲۰ درصد از سهم بازار جهانی را در اختیار دارد.درآمد این شرکت در پایان سال ۲۰۰۶ بالغ بر ۷/۱ میلیارد دلار بوده است.
مزایای رتبه‌بندی
دسترسی به منابع سرمایه‌ای جدید، پذیرش بیشتر به وسیله سرمایه‌گذاران، توانایی دسترسی به بازارهای بدهی کوتاه مدت، متنوع‌سازی منابع سرمایه‌گذاری، کاهش وابستگی به بانک‌ها، توانایی انتشار اوراق قرضه بلندمدت، فراهم کردن ارزیابی واقعی و مستقل از اعتبار شرکت و توانایی مالی آن، فراهم آوردن راهبردهایی برای بهبود رتبه اعتباری و توانایی‌های مالی آن و امکان مقایسه در سطح بین‌المللی و بالابردن شفافیت و اطلاع‌رسانی.
مدل کسب و کار رتبه‌بندی اعتباری
مدل کسب و کار به مجموعه ذینفعان یک کسب و کار و نوع ارتباط با آنها اشاره دارد.دراینجا ذینفعان شامل ناشران و طرف‌های سومی چون قانون‌گذاران، وام دهندگان و سرمایه‌گذاران می‌شود. تا قبل از سال ۱۹۷۰ استفاده کنندگان نهایی مانند سرمایه‌گذاران و وام‌دهندگان به عنوان مشتریان مستقیم موسسات رتبه‌بندی شناخته می‌شدند و باید هزینه‌های مربوط به رتبه‌بندی را پرداخت می‌کردند. اما بعد از سال ۱۹۷۰ ناشران هزینه‌های مربوط به انجام رتبه‌بندی را پرداخت کرده و اطلاعات، بی هیچ هزینه‌ای در اختیار سرمایه‌گذاران و قانون‌گذاران و وام‌دهندگان قرار گرفت.
بازارهای هدف
صنایع بانکداری، لیزینگ و بیمه، تولیدکنندگان،فروشندگان کالاهای اقساطی، سایر موسسات مالی و اعتباری، مالکان مسکن (اجاره‌دهندگان) و شرکتهای صادر کننده کارت‌های اعتباری.
انواع موسسات رتبه‌بندی اعتباری
موسسات رتبه‌بندی اعتباری از لحاظ اندازه، حوزه تمرکز و متدلوژی با هم متفاوتند. برخی موسسات رتبه‌بندی اعتباری، تخصصی هستند و بر صنایع یا مناطق خاصی تمرکز دارند. برخی از آنها به شرکت‌ها (شامل شرکتهای خصوصی) رتبه‌بندی اعتباری تخصیص می‌دهند، اما اوراق بهادار با درآمد ثابت را رتبه‌بندی نمی‌کنند. برخی دیگر نیز اقدام به رتبه‌بندی مشتریان حقیقی (خصوصا در بانک‌ها، شرکتهای بیمه، لیزینگ و...) می‌کنند.
حوزه فعالیت رتبه‌بندی
به طور کلی موسسات رتبه‌بندی از نظر گستره جغرافیایی، به سه گروه تقسیم می‌شوند:
ملی: حیطه فعالیت موسسات رتبه‌بندی که در این گروه قرار می‌گیرند مربوط به یک کشور خاص است.
منطقه‌ای: فعالیت این گروه به مناطق جغرافیایی محدود می‌شود. مانند موسسه
Capital Intelligence که در حوزه‌های خلیج فارس و مدیترانه، آسیا و اقیانوسیه، اروپای شرقی و مرکزی فعالیت می‌کند.
جهانی: موسسات مربوط به این گروه در گستره بین‌المللی فعال هستند که از معروفترین آنها می‌توان به Moody's ، S&P ، Fitch و IBCA اشاره کرد. یکی دیگر از تقسیم‌بندی‌هایی که می‌توان به هر کدام از حوزه‌های فعالیت نسبت داد، رتبه‌بندی اشخاص حقیقی (مشتریان بانک‌ها، بیمه‌ها، موسسات مالی و اعتباری، موسسات فروش اقساطی کالاها و...) و اشخاص حقوقی(شرکتهای سهامی خاص و عام و...) است.
بازار رتبه‌بندی اعتباری
موسسات رتبه‌بندی اعتباری، شرکتهای خصوصی هستند که در زمینه رتبه‌بندی ناشران و ابزارهای بدهی فعالیت می‌کنند. ساختار بازار موسسات رتبه‌بندی اعتباری چندان رقابتی محسوب نمی‌شود. اگرچه موسسات کوچک‌تر، منطقه‌ای یا تخصصی نیز وجود دارد، ولی این بازار در انحصار سه موسسه رتبه‌بندی اعتباری بزرگ که در سطح بین‌المللی فعالیت می‌کنند، (استاندارد اند پورز، مودیز و فیچ) است. با توجه به نیاز موسسات رتبه‌بندی اعتباری به تحلیل‌گران بسیار ماهر و متدولوژی‌های رتبه‌بندی پیشرفته، برای ورود به بازار موسسات رتبه‌بندی اعتباری محدودیت‌های زیادی وجود دارد.
داشتن اعتبار و حسن شهرت یکی از الزامات مهم برای موسسات رتبه‌بندی اعتباری است که محدودیت‌های بیشتری برای ورود به این بازار ایجاد می‌کند. استفاده قانون‌گذاران از معیار اعتبار و حسن شهرت برای به رسمیت شناختن موسسات رتبه‌بندی اعتباری، ممکن است ساختار انحصاری بازار موسسات رتبه‌بندی اعتباری را تشدید کند. این امر ممکن است کیفیت رتبه‌بندی اعتباری را کاهش دهد. زیرا موسسات رتبه‌بندی اعتباری کوچک‌تر، تازه تاسیس یا خارجی که توانایی انجام رتبه‌بندی‌های معتبر و بی‌طرفانه را دارند با مشکلات بیشتری مواجه خواهند شد.
نسبت‌های مالی اصلی مورد استفاده در رتبه‌بندی اعتباری
توانایی انجام تعهدات کوتاه مدت ، توان انجام تعهدات بلندمدت، شاخص‌های اهرمی و ساختار سرمایه، نسبت سودآوری و فعالیت، تحلیل سهام شرکت و نسبت‌های ارزیابی هزینه شرکت، نسبت کفایت جریانات نقدی نسبت‌هایی هستند که در رتبه‌بندی اعتباری قرار دارند.
موانع پیش روی صنعت رتبه‌بندی در ایران
در کشور ایران صنعت رتبه بندی هنوز جایگاه مناسبی نیافته است از عمده دلایل این امر می‌توان به پارامترهای زیر اشاره داشت: مسائل فرهنگی، اقتصاد، آموزش، فقدان بانک‌های اطلاعاتی متمرکز، خلأ شبکه تبادل اطلاعاتی قوی و کارآمد، عدم وضع قوانین و مقررات کافی و مسائل سیاسی.
دو رویکرد در نحوه نظارت بر موسسات رتبه‌بندی اعتباری
رویکرد اول: نظارت بر خود رتبه‌های اعتباری، اعـمال قوانین دقـیق نظارتی، نـظارت بر اسـاس اسـتانـداردهـای حسابداری
دلایل رد رویکرد اول: رتبه اعتباری یک اظهارنظر است. رتبه اعتباری سطح مشخصی از ریسک اعتباری را تضمین نمی‌کند. نبود اتفاق‌نظر در مورد تعریف و روش سنجش ریسک اعتباری. استفاده از قضاوت ذهنی و ارزیابی پیش‌بینانه در فرآیند رتبه‌بندی.
رویکرد دوم: نظارت بر فعالیت‌های یک موسسه و تعیین قوانین رهبری کسب و کار.
رویکرد دوم بر موارد زیر تاکید می‌کند:
۱- کیفیت و یکپارچگی فرآیند رتبه‌بندی شامل: فرآیند و متدولوژی رتبه‌بندی، منابع انسانی و متخصصان، نظارت و بهنگام‌سازی، منابع مالی و الزامات عملیاتی.
۲- استقلال موسسه رتبه‌بندی اعتباری و اجتناب از تضاد منافع براساس ساختار سازمانی، منابع مالی، رویه‌ها و سیاست‌های مدیریت تضاد منافع، استقلال کارکنان و تحلیل‌گران،
۳- مسوولیت‌های موسسه رتبه‌بندی اعتباری در قبال ناشران و سرمایه‌گذاری عمومی شامل شفاف‌سازی و افشای به موقع رتبه‌بندی‌ها، دسترسی عمومی، حفظ اطلاعات محرمانه و افشای اصول رهبری.
منبع: فارس
ارسال نظر