شروین شهریاری
*پرسش از یکی از خوانندگان محترم از طریق پست الکترونیک: تاثیر محدودیت‌های خارجی دادوستد کالاها را بر شرکت‌های بورس تهران چگونه ارزیابی می‌کنید؟

پاسخ: یکی از دغدغه‌های مهم فعالان بازار سرمایه در ماه‌های اخیر بررسی محدودیت‌های تجاری ایجاد شده ناشی از تحریم‌های سیاسی غرب علیه ایران و تاثیر آن بر فعالیت اقتصادی بنگاه‌های بورسی بوده است. در این دوره، شایعات متعدد پیرامون مشکلات احتمالی برخی صنایع صادر کننده موجب نوسانات متعدد در قیمت سهام شرکت‌ها شد و تاثیر این مساله در مورد برخی صنایع نظیر پتروشیمی کاملا محسوس و قابل توجه بود. اما به منظور تحلیل مطلب و در راستای پرسش مطرح شده توسط خواننده محترم، مناسب است تا موضوع را از دریچه واقعیت‌های آماری بررسی کنیم. بر اساس آمار رسمی گمرک، کل صادرات غیرنفتی ایران در پنج ماهه نخست سال 91 معادل 7/15میلیارد دلار، کل واردات 9/21 میلیارد دلار و در نتیجه کسری بازرگانی (بدون احتساب نفت) معادل 2/6 میلیارد دلار بوده است. این ارقام در مدت مشابه سال گذشته به ترتیب صادرات 8/17، واردات 9/23 و کسری بازرگانی 1/6 میلیارد دلار بوده است. به این ترتیب می‌توان گفت: به‌رغم کاهش همزمان صادرات و واردات،‌ ما‌به‌التفاوت آنها ثابت مانده و کسری ارزی کشور از این محل افزایش نیافته است. پس از مرور این تصویر کلان، مناسب است تا به بررسی جزئی‌تر برخی اقلام مهم صادراتی و وارداتی بپردازیم. به این منظور به جدول فوق مراجعه کنید که در آن وضعیت مبادلات خارجی برخی کالاهای مرتبط با صنایع بازار سرمایه با سال گذشته مقایسه شده است. (ارقام به هزار تن) از آنجا که هدف، بررسی تغییرات واقعی میزان تجارت خارجی محصولات است، در جدول مزبور به جای استفاده از ارزش مبادلات از وزن کالاها استفاده شده تا به این ترتیب اثر تغییرات قیمت در تحلیل شرایط حذف شود. در ادامه، بررسی مختصر روند تغییرات هر یک از سرفصل‌های جدول و تاثیر آن بر صنایع بورسی ارائه شده است:
۱- تولیدات پتروشیمی: صادرات محصولات پتروشیمی به طور کلی در جریان محدودیت‌های تجاری اخیر با چالش‌هایی مواجه شده است. این سرفصل با کاهش ۳۳ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته، پس از میعانات گازی (و احتمالا نفت) بیشترین کاهش صادرات را به خود اختصاص داده است. بر اساس ارقام جدول، دو ماه اردیبهشت و خرداد دوره‌هایی توام با افت شدید صادرات پتروشیمی بوده اما در تیرماه این روند تا حد زیادی بهبود پیدا کرده است. با این وجود، کاهش ۲۹ درصدی مرداد ماه نسبت به سال قبل باز هم نشان از تداوم مشکلات در این بخش دارد؛ به این ترتیب بررسی میزان صادرات شهریور‌ماه اهمیت زیادی به منظور قضاوت در مورد ترمیم احتمالی صادرات پتروشیمی یا ادامه چالش‌های تجاری این صنعت استرات‍ژیک خواهد داشت.
2- کود اوره: این محصول شیمیایی مورد استفاده در صنعت کشاورزی در مجموع تاثیر با اهمیتی از محدودیت‌های تجاری نپذیرفته و میزان صادرات آن در پنج ماهه نخست، نسبت به سال گذشته ثابت مانده است. بزرگ‌ترین صادرکننده اوره کشور، شرکت بورسی پتروشیمی پردیس است که با روند مورد اشاره می‌توان گفت چالش عمده‌ای در صادرات محصول خود به خارج نداشته است؛ نتیجه‌گیری مشابهی در مورد سایر صادرکنندگان اوره نظیر پتروشیمی کرمانشاه نیز می‌توان ارائه کرد. علت عدم تاثیر پذیری صادرات کود اوره احتمالا به حمل و نقل آسان این محصول مربوط است که برخلاف تولیدات مایع (نظیر متانول) نیاز به کشتی‌های خاص برای حمل ندارد. البته نوسانات ماهانه صادرات اوره بر اساس ارقام جدول دارای یک روند کاهنده ملایم است که باید در بررسی‌های آتی مد نظر قرار گیرد.
۳- متانول: در بین محصولات پتروشیمی یکی از سنگین‌ترین افت‌های صادراتی مربوط به همین الکل متیلیک یا متانول است. آمار جدول نشان می‌دهد که پس از فروردین‌ماه، روند صادرات این محصول وارد یک دوره بحرانی در اردیبهشت و خرداد شده، اما در دو ماه تابستان وضعیت تا حدی بهبود یافته است. در مجموع، کاهش ۴۲ درصدی صادرات این محصول در پنج ماهه ۹۱ نسبت به مدت مشابه سال ۹۰ خبر خوشی برای نمایندگان بورسی این صنعت شامل پتروشیمی زاگرس، خارک و فن‌آوران نیست و باید منتظر ماند تا مشخص شود این کاهش در ماه‌های آتی تثبیت می‌شود یا شرکت‌ها راهی برای برون رفت از محدودیت‌های صادرات متانول خواهند یافت.
4- سیمان: آمارها نشان می‌دهد که عراق در سال گذشته به طور متوسط ماهانه 250 میلیون دلار کالا از ایران وارد کرده است، اما در سال جاری این رقم با رشد اعجاب انگیز 100 درصدی به 500 میلیون دلار در ماه (معادل شش میلیارد دلار در سال!) رسیده است که خبر خوشی برای صادرکنندگان ایرانی است. سیمان یکی از کالاهایی است که تقاضای مناسبی در عراق دارد و با توجه به رشد 100 درصدی نرخ ارز، جذابیت این کالا برای واردکنندگان عراقی (که از قرار معلوم پول کارخانه ایرانی را به ریال می‌پردازند) دو چندان شده است. آمار جدول هم به خوبی نشان می‌دهد که صادرات سیمان در پنج ماهه اول امسال با جهش 37 درصدی رو به رو شده و تداوم این روند دستیابی به هدف صادرات ده میلیون سیمان به همسایه غربی در سال جاری را کاملا امکان‌پذیر می‌نماید. به این ترتیب می‌توان نتیجه گرفت از بین 30 شرکت سیمانی بورسی و فرابورسی، آنها که توان صادرات دارند نه تنها با مشکلی در این زمینه مواجه نیستند، بلکه افق رشد مبادله این کالای خاکستری و افزایش درآمد صادراتی را پیش روی خود می‌بینند.
۵- سنگ آهن دانه بندی: بزرگ‌ترین صادرکنندگان این محصول از ایران شامل شرکت‌های سنگ‌آهن مرکزی، صبانور، جلال‌آباد و تهیه و تولید مواد معدنی هستند و خریدار عمده هم کشور چین است. روند صادرات این محصول نگرانی خاصی از بابت کاهش تجارت نشان نمی‌دهد و تنها در مرداد ماه افت معنادار صادرات سنگ دانه بندی آن هم به دلیل کاهش تقاضای چین روی داده است که عاملی خارج از بحث حاضر است. به این ترتیب می‌توان نماینده فرابورسی این صنعت یعنی تامین مواد اولیه صبانور را نیز از چالش‌های بازرگانی اخیر مصون دانست.
6- پلی اتیلن گرید فیلم: این محصول بخش مهمی از تولید شرکت‌های پتروشیمی جم، شازند، مارون و امیرکبیر را تشکیل می‌دهد که سه شرکت اخیر در بازار سرمایه حضور دارند. میزان صادرات پلی اتیلن در پنج ماهه نخست امسال نیز از رشد ده درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته برخوردار بوده است و عموما نوسان نگران کننده‌ای نشان نمی‌دهد. بنابراین، صادرکنندگان مهم این محصول به وی‍ژه مارون و امیرکبیر را می‌توان در مورد این محصول خاص از مشکلات تجارت خارجی مبرا دانست.
۷- شمش فولاد: ایران به طور خالص نیاز به پنج میلیون تن شمش فولاد وارداتی برای تامین نیاز داخلی خود دارد که البته با رکود اقتصادی اخیر نیاز مزبور به حدود نصف کاهش یافته است. ارقام جدول نشان می‌دهد که در فصل بهار، واردات شمش فولاد با افت زیادی مواجه شده اما از دو ماه قبل میزان ورود این محصول به کشور بهبود مناسبی را تجربه کرده است. این نکته به این دلیل اهمیت دارد که قیمت شمش فولاد در ماه‌های اخیر در بازار داخلی با افزایش بی رویه‌ای مواجه شده تا جایی که قیمت‌های کنونی حتی با لحاظ کردن نرخ دلار آزاد از یک حباب ده درصدی برخوردارند. با روند اخیر واردات شمش (که به زودی شاهد عرضه به بازار داخلی خواهد بود) انتظار می‌رود تا قیمت این محصول استرات‍ژیک در کوتاه مدت به سمت واقعی شدن حرکت کند. بنابراین، در صورت افزایش نیافتن قیمت ارز آزاد، تعدیل هر چند محدود نرخ‌های کنونی شمش داخلی (که تاثیر مستقیم بر سودآوری شرکت‌های فولادی و سنگ‌آهنی بورس تهران دارند) احتمالی است که باید مد نظر قرار گیرد.
8- شکر: این روزها مقارن با آغاز فصل برداشت چغندر در کشور و متعاقب آن، دوره فشرده تولید قند و شکر در کارخانجات مرتبط است. بر اساس آمار انجمن صنفی کارخانه‌های قند و شکر، کل موجودی این محصول در ابتدای سال 91 حدود 3/1 میلیون تن بوده است. مصرف ایران معادل 2/2 میلیون تن در سال است و انتظار می‌رود تولید داخلی کشور امسال از مرز 3/1 میلیون تن بگذرد. بنابراین، به منظور حفظ میزان موجودی اول سال، نیاز به واردات 900 هزار تن شکر در سال جاری وجود دارد. ارقام جدول نشان می‌دهد که واردات این محصول در ماه‌های سپری شده از سال 91 به طور منظم ادامه یافته و در مجموع 448 هزار تن شکر در پنج ماهه نخست سال 91 وارد ایران شده که حدود 8 درصد افزایش نسبت به سال گذشته نشان می‌دهد. این اتفاق را باید با تخصیص ارز مرجع به این کالای استراتژیک مربوط دانست که حفظ جذابیت واردات را موجب شده است. به این ترتیب در صورت تداوم روند حاضر به نظر می‌رسد بین تولیدکنندگان داخلی با واردکنندگان به منظور حفظ سهم از بازار رقابت وجود خواهد داشت، زیرا که شرایط تجاری لااقل تا‌کنون منجر به محدودیت واقعی در ورود شکر نشده است. در پایان یادآور می‌شود بررسی فوق یک تحلیل اولیه از آمار رسمی پنج ماهه داد‌و‌ستد برخی کالاهای مهم از منظر بازار سرمایه بوده و نتیجه گیری‌ها در این خصوص باید همزمان با انتشار گزارش‌های جدید ماهانه گمرک به روز شود.
Shahriary_sh@yahoo.com