علی جابری *

آیا شاخص بورس به وظیفه خود عمل می‌کند؟ قبل از پاسخ به این پرسش ابتدا باید دید که وظیفه شاخص بورس چیست. به طور کلی سرمایه‌گذاران در بورس به دو دسته تقسیم می‌شوند سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای. سرمایه‌گذاران حرفه‌ای ابزار مختلفی برای شناخت وضعیت بازار دارند ولی سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای عموما چشم به شاخص دارند. در نتیجه شاخص چراغ راهنمایی است که مسیر را برای سرمایه‌گذاران مشخص می‌کند. در اکثر قریب به اتفاق بورس‌های معتبر جهان شاخص بورس سطح عمومی قیمت سهام را نشان می‌دهد یعنی وقتی شاخص بالا می‌رود نشان از رشد سطح عمومی قیمت‌ها و وقتی شاخص پایین می‌رود نشان از افت سطح عمومی قیمت‌ها دارد.

حال چند سالی است که در بورس تهران چیزی خلاف این امر اتفاق می‌افتد. سرمایه‌گذارانی که با کاهش ارزش سهام خود مواجهند با حیرت رشد شاخص را نظاره می‌کنند به طوری که اعتماد به شاخص خدشه‌دار شده است. در نتیجه می‌توان گفت که شاخص بورس به نحو احسن به وظیفه خود عمل نمی‌کند چیزی که پیش از این نیز بسیاری از کارشناسان در مورد آن هشدار داده بودند.

اگر به چند سال پیش بازگردیم و تغییری که سازمان بورس در نحوه محاسبه شاخص داد را به یاد آوریم می‌توانیم به علت این امر پی ببریم.

تغییر شاخص کل از شاخص قیمت به شاخص قیمت و بازده نقدی و عدم محاسبه و انتشار شاخص قیمت باعث به وجود آمدن این مشکل شده است. شاخصی که بدون داشتن مبنایی منطقی در راستای شاخص قبل و ادامه آن محاسبه شده است و به گفته برخی کارشناسان چسباندن سنگ و شیشه به یکدیگر است.

در مورد نحوه کار شاخص قدیم و جدید باید گفت که شاخص قیمت پس از تقسیم سود به صورت طبیعی افت می‌کند. چراکه پس از تقسیم سود، قیمت سهم نیز افت می‌کند و این امر موجب می‌شود که شاخص از اطلاعات مربوط به سود نقدی تخلیه شود. در نتیجه این امر باعث می‌شود در مجموع روند صعودی شاخص در بلندمدت چندان شتاب نداشته باشد.

اما در مقابل شاخص جدید پس از توزیع سود افت نمی‌کند بنابراین روند صعودی شتابان‌تری خواهد داشت. این روند در نزد بسیاری از افراد که آشنایی چندانی با بورس و فعالیت‌های آن نداشته، بازار سرمایه کشور را موفق و کارآ نشان می‌دهد اما در عمل آنچه حداقل در سال گذشته تحقق یافته چندان جذاب نیست.

اگرچه مجریان این طرح برای خود دلایلی داشته‌اند مانند سود نقدی پرداختی بالا در مجامع که در مقایسه با کشورهای دیگر از مقدار بیشتری برخوردار است و در واقع معتقدند که شاخص فعلی تصویری درست و واقعی از عملکرد بورس به مشارکت‌کنندگان در بازار ارائه می‌دهد، ولی باید در نظر داشت با توجه به تورمی که در کشور ما وجود دارد این موضوع امری عادی است و تورم به خودی خود باعث افزایش بی‌دلیل شاخص می‌شود که این خود موضوعی است که مورد انتقاد صاحب‌نظران است.

در کنار این موارد باید در نظر داشت که ایرادهای دیگری نیز بر شاخص وارد است که همت مسوولان را برای برطرف شدن آنها می‌طلبد.

همانطور که می‌دانید شاخص بورس ما با الگوبرداری از شاخص بورس توکیو به وجود آمده ولی این شاخص و دیگر شاخص‌های معتبر جهانی را در اصلاح و به‌روز شدن همراهی نکرده است. مواردی مانند عدم استفاده از ضریب شناور آزاد در شاخص کل، لحاظ شرکت‌های سرمایه‌گذاری، عدم تفکیک شرکت‌ها براساس حجم سرمایه، عدم محاسبه شاخص قیمت و شاخص بازده نقدی برای هر صنعت و عدم حذف شرکت‌های راکد نیز کمبودهایی است که امید است با همت مسوولان هرچه زودتر برای هرچه کارآتر بودن شاخص، مرتفع شوند.

در پایان می‌توان گفت که با توجه به اهمیت حیاتی وجود اطلاعات در بازارهای مالی ضروری است که شاخص قیمت برای تمامی روزهای کاری بورس از تاریخ انقطاع آن تاکنون محاسبه و منتشر شود.

از طرف دیگر حسابرسی شاخص از جمله اموری است که می‌تواند اطمینان به شاخص را افزایش دهد. در این راستا بعضی صاحب‌نظران پیشنهاد داده‌اند که در ادوار زمانی مشخص حسابرسی شاخص توسط یک گروه مستقل و بی‌طرف از حسابرسان که سابقه کافی در محاسبات مربوط به شاخص دارند، انجام شود تا به مدیران بورس و نیز فعالان بازار این اطمینان داده شود که شاخص‌ها به درستی محاسبه شده‌اند و تعدیل‌های لازم در پایه شاخص‌ها صورت پذیرفته است.

* کارشناس بازار سرمایه