غلامعلی رحیمی- مهرزاد زمانی*
بهای نفت خام در بازار آمریکا (بورس نیویورک) طی هفته گذشته (۱۱ آوریل الی ۱۵ آوریل ۲۰۱۱) از یک روند کاهشی ملایم همراه با نوسان برخوردار بود.

بر این اساس طی هفته گذشته، در ابتدا به دلیل سیاست مالی انقباضی باراک اوباما مبنی بر کاهش بودجه آمریکا و افزایش ارزش دلار، تجدید نظر کاهشی صندوق بین‌المللی پول در مورد رشد اقتصادی آمریکا و اروپا، تداوم نگرانی‌ها درباره تاثیر منفی قیمت بالای نفت خام بر اقتصادجهان، هشدار صندوق بین‌المللی پول مبنی بر تهدید روند بازسازی اقتصاد جهانی در نتیجه افزایش شدید قیمت‌های نفت خام، اخطار موسسات معتبر بین‌المللی نظیر آژانس بین‌المللی انرژی، اداره اطلاعات انرژی آمریکا و دبیرخانه اوپک مبنی بر تاثیر منفی قیمت‌های بالای نفت خام بر تقاضای این محصول، هشدار وزیر اقتصاد ژاپن (یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان نفت جهان) مبنی بر احتمال افزایش آسیب‌های اقتصادی ناشی از زلزله این کشور، کاهش ارزش شاخص‌های بورس در بازارهای جهانی و همچنین افزایش مداوم سطح ذخیره‌سازی‌های نفت خام آمریکا، قیمت نفت خام WTI در بورس نایمکس (آتی‌های ماه اول)، از حدود 92/109 دلار در هر بشکه در تاریخ 11 آوریل 2011 تا کمتر از 25/106 دلار در هر بشکه در تاریخ 12 آوریل 2011 کاهش یافت، ولی مجددا در پی بهبود بیش از حد انتظار شاخص‌های اقتصادی مصرف‌کنندگان در آمریکا در ماه آوریل و بهبود چشم‌اندازها از تقاضای نفت، افزایش اعتماد مصرف‌کنندگان و افزایش شاخص احساس مصرف‌کننده در آمریکا، افزایش 3 درصدی واردات نفت خام چین در ماه مارس، افزایش خوش‌بینی‌ها درباره رشد اقتصادی چین، کاهش 630 هزار بشکه ای تولید روزانه کل اعضای اوپک در مارس 2011 نسبت به ماه فوریه براساس تازه‌ترین نظرسنجی پلاتس، انتشار خبر مربوط به افزایش پایبندی اوپک به سهمیه‌های تولید در ماه مارس به دنبال ادامه ناآرامی‌ها در لیبی، انتشار خبر مربوط به کاهش تولید نفت خام عربستان سعودی در پی کاهش تقاضا، بروز توفان شن بی‌سابقه در کویت و اختلال و تعطیلی بندرهای این کشور، بازگشت به کار یک پالایشگاه زلزله‌زده ژاپنی و همچنین افزایش ارزش شاخص‌های بورس در بازارهای جهانی، قیمت نفت خام WTI تا سطح 66/109 دلار در هر بشکه در تاریخ 15 آوریل 2011 افزایش یافت. همچنین طی دوره مذکور، عواملی نظیر تشدید بحران در منطقه خاورمیانه، تداوم ناآرامی‌ها در لیبی به ویژه در مناطق نفت خیز این کشور و کاهش شدید تولید نفت خام این کشور، ادامه جنگ داخلی لیبی و تردید معامله گران درباره زمان بازگشت نفت خام سبک صادراتی این کشور به بازار نفت و پالایشگاه‌های اروپا، افزایش نگرانی فعالان بازار نفت از گسترش ناآرامی‌ها به سایر کشورهای تولیدکننده نفت خصوصا عربستان‌سعودی، وقوع برخی اعتراضات و نا‌آرامی‌ها در کشورهای بحرین، یمن، عمان و عربستان سعودی و تشدید نگرانی درباره امنیت این صادرکننده بزرگ نفت، احتمال افزایش تقاضای سوخت ژاپن برای جبران کاهش تولید برق در این کشور در پی تشدید بحران در نیروگاه‌های اتمی و تعطیلی این نیروگاه‌ها، از عوامل تقویت‌کننده قیمت نفت خام در بازارهای جهانی به شمار می‌روند. وضعیت ژاپن، یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان نفت جهان، همچنان بحرانی است و با افشای بیشتر بودن تشعشعات منتشر شده از نیروگاه اتمی آسیب دیده این کشور نسبت به خبرهای اولیه، فاجعه این کشور در ردیف فجایعی همچون نیروگاه چرنوبیل اوکراین قرار گرفته است.به عقیده برخی از تحلیل گران بازار نفت، با افزایش تقاضا در بازارهای جهانی نفت خام، بهای نفت خام نیز افزایش خواهد یافت. همچنین براساس تازه‌ترین نظرسنجی رویترز از کارشناسان شامل معامله‌گران، تحلیلگران بانکی و مدیران صندوق‌های احتیاطی، پیش‌بینی می‌شود قیمت نفت خام با توجه به ابهام درباره ناآرامی‌های خاورمیانه و شمال آفریقا، پس از یک عقب‌نشینی کوتاه مدت، به روند افزایشی خود ادامه خواهد داد. در این راستا، صندوق بین‌المللی پول با اعلام ورود اقتصاد جهان به دوران کمیابی نفت، با توجه به فرسایش میدان‌های نفتی در نقاط مختلف جهان و رشد تقاضای اقتصادهای بزرگ نوظهور همچون چین، از تداوم روند افزایشی قیمت نفت خام خبر داده و اعلام کرده است در صورت تشدید تنش‌های میان عوامل عرضه و تقاضا، ممکن است جهش‌هایی در قیمت نفت خام فراتر از رکوردهای قیمت نفت در سال 2008 اتفاق افتد. با این حال تاکید کرده است که اگر کمیابی نفت تدریجی و متعادل باشد (که از احتمال بیشتری برخوردار است)، تاثیر آن روی اقتصاد جهانی در کوتاه مدت، ناچیز خواهد بود. طبق برآورد کنونی صندوق بین‌المللی پول، رشد سالانه اقتصاد جهانی طی دوره 2015-2011، در حدود 6/4 درصد خواهد بود.از سوی دیگر، وزیر انرژی آمریکا روند کنونی قیمت جهانی نفت خام را تهدیدی برای اقتصاد جهانی تلقی کرده و اعلام کرده است که این موضوع می‌تواند روند شکننده بهبود شرایط اقتصادی را تحت تاثیر قرار دهد. قیمت‌های جهانی نفت خام در هفته گذشته به بالاترین رقم از سال 2008 رسید. اداره اطلاعات انرژی آمریکا اعلام کرده است قیمت‌های بالای نفت خام سبب خواهد شد رشد تقاضای این محصول کاهش یابد، با این حال تقاضا آن قدر بالا خواهد بود که ذخایر نفت کشورهای مختلف را کاهش دهد. در گزارش جدید این اداره که به صورت ماهانه منتشر می‌شود، میانگین قیمت نفت خام در سال 2011 حدود 106 دلار در هر بشکه و در سال 2012 در حدود 114 دلار در هر بشکه پیش‌بینی شده است. همچنین براساس پیش‌بینی جدید آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، قیمت نفت خام در سال 2011 به میانگین 106 دلار و در سال 2012 به میانگین 112 دلار خواهد رسید. آژانس بین‌المللی انرژی نیز اعلام کرده است که قیمت بالای نفت خام از هم‌اکنون تاثیر منفی را بر تقاضای جهانی نفت خام آغاز کرده است، اما کند شدن رشد اقتصاد جهانی، در نهایت سبب افت قیمت نفت خام خواهد شد. پیش‌بینی سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) نیز درباره رشد تقاضای نفت در سال جاری میلادی، حدود 4/1 میلیون بشکه در روز است که با پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی، هماهنگ است.
طی هفته گذشته، ارزش شاخص‌های بورس در بازارهای جهانی از یک روند کاهشی همراه با نوسان برخوردار بودند. بر این اساس، در ابتدا به دلیل سیاست مالی انقباضی باراک اوباما مبنی بر کاهش بودجه آمریکا و تجدید نظر کاهشی صندوق بین‌المللی پول در مورد رشد اقتصادی آمریکا، ارزش شاخص‌های بورس در بازارهای جهانی طی دوره ۱۱ آوریل الی ۱۲ آوریل ۲۰۱۱ از یک روند کاهشی برخوردار بودند، ولی مجددا در ۳ روز پایانی هفته شاخص‌های بورس در پی انتشار آمار مناسب نظیر بهبود بیش از حد انتظار شاخص‌های اقتصادی مصرف‌کنندگان در آمریکا در ماه آوریل و بهبود چشم‌اندازها از تقاضای نفت و همچنین افزایش اعتماد مصرف‌کنندگان و افزایش شاخص احساس مصرف‌کننده در آمریکا، افزایش قابل توجهی را تجربه کردند.
ارزش یورو در مقابل دلار طی هفته گذشته، در پی تجدید نظر کاهشی صندوق بین‌المللی پول در مورد رشد اقتصادی اروپا، از یک روند کاهشی بسیار ملایم همراه با نوسان برخوردار بود. تصویب کمک‌های مالی به یونان و ایرلند از سوی اتحادیه اروپا و صندوق بین‌المللی پول در سال 2010، تا حدودی موجب تضعیف ارزش یورو در مقابل دلار شده است، ولی کارشناسان معتقدند این روند تداوم نیافته و برنامه‌های انبساطی بانک مرکزی آمریکا، سبب کاهش ارزش دلار خواهد شد؛ بطور کلی ارزش دلار در مقابل یورو در پی تصمیمات فدرال رزرو مبنی بر ارائه کمک‌های مالی برای بهبود اوضاع اقتصادی این کشور، از یک روند کاهشی برخوردار بوده است. سیاست‌گذاران بانک مرکزی آمریکا اعلام کرده‌اند که آماده ارائه کمک‌های بیشتر برای بهبود اوضاع اقتصادی این کشور هستند، لذا در صورت اجرای برنامه‌های انبساطی بانک مرکزی آمریکا و تزریق پول به اقتصاد این کشور برای جلوگیری از بازگشت به رکود، ارزش دلار افت خواهد کرد.
براساس آمار دبیرخانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، قیمت سبد نفتی اوپک طی دوره ۱۱ آوریل الی ۱۴ آوریل ۲۰۱۱، ابتدا از حدود ۳/۱۲۰ دلار در هر بشکه تا کمتر از ۷/۱۱۶ دلار در هر بشکه در تاریخ ۱۳ آوریل کاهش یافت، ولی مجددا تا سطح ۹/۱۱۷ دلار در هر بشکه در تاریخ ۱۴ آوریل افزایش یافت. میانگین هفتگی بهای سبد نفتی اوپک در هفته منتهی به ۱۴ آوریل ۲۰۱۱، با ۷۲ سنت افزایش نسبت به هفته پیش از آن به هر بشکه ۱۱۸ دلار و ۱۱ سنت رسیده است. میانگین هفتگی بهای سبد نفتی اوپک در هفته منتهی به ۸ آوریل ۲۰۱۱ معادل ۱۱۷ دلار و ۳۹ سنت بود. همچنین میانگین ماهانه بهای سبد نفتی اوپک طی ماه آوریل (تا ۱۴ آوریل ۲۰۱۱)، با ۷ دلار و ۴۴ سنت افزایش نسبت به میانگین ماه مارس ۲۰۱۱ به هر بشکه ۱۱۷ دلار و ۲۸ سنت رسیده است. میانگین بهای سبد نفتی اوپک در ماه مارس ۲۰۱۱ معادل ۱۰۹ دلار و ۸۴ سنت در هر بشکه بود. سبد نفت خام اوپک در بردارنده ۱۲ نوع نفت خام اعضای این سازمان شامل مخلوط الجزایر، گریسول آنگولا، اورینته اکوادور، سنگین ایران، سبک بصره، صادراتی کویت، اس ‌سیدر لیبی، سبک «بونی» نیجریه، مارین قطر، سبک عربی عربستان سعودی، موربان امارات و بی.سی.اف ۱۷ ونزوئلا است.
قیمت نفت خام برنت دریای شمال نیز در بورس لندن(ICE) برای تحویل در ماه مه 2011، به رغم تداوم و تشدید ناآرامی‌ها در لیبی و کاهش تولید نفت خام این کشور تا سطح 300-250 هزار بشکه در روز و همچنین افزایش نگرانی فعالان بازار نفت از احتمال گسترش ناآرامی‌ها در خاورمیانه و تسری آن به سایر کشورهای تولید‌کننده نفت خصوصا عربستان سعودی و در نتیجه تشدید نگرانی‌ها درباره کمبود عرضه نفت خام در بازار اروپا، از یک روند کاهشی اندک همراه با نوسان برخوردار بوده و ابتدا از حدود 98/123 دلار در هر بشکه در تاریخ 11 آوریل 2011 تا کمتر از 92/120 دلار در هر بشکه در تاریخ 12 آوریل کاهش یافت، ولی مجددا تا سطح 45/123 دلار در هر بشکه در تاریخ 15 آوریل افزایش یافت. سطح بالای ذخیره‌سازی نفت خام در آمریکا و کاهش تولید نفت خام لیبی و به تبع آن نگرانی مصرف‌کنندگان درباره عرضه نفت خام به بازار اروپا موجب شده است تا نفت خام برنت از حق مرغوبیت 79/13 دلار در هر بشکه نسبت به نفت خام WTI برخوردار باشد.
میانگین بهای هر بشکه نفت‌خام صادراتی ایران با ۳۶ سنت افزایش نسبت به هفته قبل (۵ آوریل ۲۰۱۱)، در روز ۱۳ آوریل ۲۰۱۱ به بشکه‌ای ۱۱۵ دلار و ۶۰ سنت رسیده است. براساس آمارهای امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران، میانگین وزنی بهای هر بشکه نفت خام سبک ایران به مقصدهای مختلف در روز چهارشنبه (۱۳ آوریل ۲۰۱۱ ) ۱۱۷ دلار و ۴۲ سنت بود و همین رقم برای نفت خام سنگین در سطح ۱۱۴ دلار و ۱۷ سنت قرار داشت. همچنین قیمت هر بشکه نفت خام سبک ایران به بازار آفریقای جنوبی ۱۱۸ دلار و ۴۸ سنت و هر بشکه نفت خام سنگین ایران به این بازار ۱۱۶ دلار و ۴۸ سنت گزارش شده است. هر بشکه نفت خام سبک ایران در بازار آسیا ۱۱۶ دلار و ۶۷ سنت، شمال غربی اروپا ۱۱۸ دلار و ۴۱ سنت و در بازار مدیترانه ۱۱۷ دلار و ۱۳ سنت معامله شده است. هر بشکه نفت خام سنگین ایران نیز در بازار آسیا ۱۱۴ دلار و ۱ سنت، شمال غربی اروپا ۱۱۶ دلار و ۴۱ سنت و در بازار مدیترانه ۱۱۳ دلار و ۱۳ سنت به فروش رسیده است. طی دوره ۵ آوریل الی ۱۳ آوریل ۲۰۱۱، بیشترین افزایش در قیمت نفت خام سبک و سنگین ایران مربوط به بازار آسیا با ۳۷ سنت افزایش در هر بشکه بوده است. میانگین وزنی بهای هر بشکه نفت خام سبک و سنگین ایران نیز نسبت به هفته قبل، به ترتیب به میزان ۳۲ سنت و ۳۹ سنت در هر بشکه طی دوره مذکور افزایش یافته است.
براساس آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا، میزان ذخایر نفت خام این کشور در هفته منتهی به 8 آوریل 2011 معادل 3/359 میلیون بشکه بوده است که در مقایسه با هفته قبل (1 آوریل 2011) به میزان 6/1 میلیون بشکه افزایش یافته است و معادل 3/5 میلیون بشکه از میزان مشابه سال قبل در تاریخ 9 آوریل 2010 بیشتر است. میزان این ذخایر بر حسب روز نیز نسبت به هفته قبل به میزان 2/0 روز افزایش یافته و در سطح 2/25 روز قرار گرفته است و معادل 7/0 روز بیشتر از میزان مشابه سال قبل است. طی دوره مذکور، سطح خوراک پالایشی آمریکا به میزان 354 هزار بشکه در روز کاهش یافته و در سطح 017/14 میلیون بشکه در روز قرار گرفته است که به میزان 796 هزار بشکه در روز کمتر از میزان مشابه سال قبل است.
تولید نفت خام آمریکا طی دوره ۱ آوریل ۲۰۱۱ الی ۸ آوریل ۲۰۱۱ به میزان ۳ هزار بشکه در روز کاهش یافته و در سطح ۶۳۵/۵ میلیون بشکه در روز قرار گرفته است و معادل ۱۶۰ هزار بشکه در روز بیشتر از میزان مشابه سال قبل در تاریخ ۹ آوریل ۲۰۱۰ است. در همین زمان میزان واردات نفت خام آمریکا از ۹۵۰/۸ میلیون بشکه در روز به ۵۷۱/۸ میلیون بشکه در روز (معادل ۳۷۹ هزار بشکه در روز) کاهش یافته است که معادل ۳۰۹ هزار بشکه در روز کمتر از میزان مشابه سال قبل است.
پیش‌بینی قیمت
در اوایل هفته گذشته با انتشار اخباری مبنی بر تجدید نظر کاهشی صندوق بین‌المللی پول در مورد رشد اقتصادی آمریکا و اروپا قیمت‌های نفت با کاهش قابل ملاحظه‌ای روبه‌رو شدند. قیمت نفت WTI در ابتدا با مقاومت هفتگی و ماهانه در حدود ۱۱۴ دلار مواجه بود که در نتیجه انتشار اخبار به سرعت کاهش یافت و در نهایت حمایت سوم هفتگی در حدود ۱۰۵ دلار مانع کاهش بیشتر آن شد و با انتشار آمار مناسب در انتهای هفته روند برگشتی را در پی گرفت. قیمت نفت برنت نیز همانند نفت WTI مسیر مشابهی را طی کرد. کاهش رشد اقتصادی می‌تواند به طور قابل ملاحظه ای بر روند قیمت اثر گذارد و عوامل دیگر در کوتاه مدت موجب نوسان شود. آمار افزایش نرخ تورم در آمریکا و اروپا نشان‌دهنده افزایش مصرف است؛ به عبارتی اعتماد مصرف‌کننده‌ها افزایش یافته است همان‌طور که شاخص احساس مصرف‌کننده در روز جمعه افزایش نشان داد که موجب افزایش قیمت نفت شد. رشد اقتصادی چین نیز گرچه کاهش داشت، ولی نسبت به انتظارات در حد بالاتری قرار گرفت که این امر نیز خوش‌بینی را به همراه داشت. ذخیره‌سازی‌های بنزین کاهش قابل ملاحظه‌ای را داشت که این امر نیز توانست فشار افزایشی بر قیمت نفت بگذارد؛ در حالی که ذخیره‌سازی نفت خام افزایش داشت که روندی فصلی است. در حال حاضر سطح ۱۱۴ دلار از موانع مهم در مقابل افزایش قیمت نفت WTI است و در مسیر کاهش ۱۰۳ دلار از موانع مهم در ماه جاری است. نفت برنت با توجه به رکورد ۱۲۷ این سطح موجب مقاومت در مسیر افزایشی آن است. در مسیر کاهشی نیز ۱۱۸ دلار مانع کاهش بیشتر است.
*کارشناسان ارشد موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی
منبع: سایت موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی (www.iies.org)