گروه بازار پول: بررسی‌های یک پژوهش نشان می‌دهد که همبستگی همزمان شاخص بهای تولید‌کننده بر شاخص بهای مصرف‌کننده از همبستگی این شاخص در وقفه زمانی بیشتر است. این پژوهش با بررسی آمار تورم شاخص تولید‌کننده و مصرف‌کننده در سال‌های ۶۹ تا ۹۲ بیان می‌کند همبستگی همزمان این دوشاخص قوی‌تر از همبستگی تاخیری آن است. بر این اساس، همبستگی همزمان میان دو شاخص معادل ۵۸/۰ بوده در حالی که همبستگی تورم شاخص مصرف‌کننده با وقفه‌های اول معادل ۳۲/۰، با وقفه دوم معادل ۲۷/۰، وقفه سوم معادل ۲۳/۰ و چهارم معادل ۲۰/۰ بوده است. ضریب همبستگی شدت و جهت هم‌حرکتی دو شاخص را نشان می‌دهد، ضریبی که در بازه یک و منفی یک نوسان می‌کند و مثبت بودن آن نشان می‌دهد که دو سری به‌صورت هم جهت حرکت می‌کنند. براساس یافته‌های پژوهش حاضر، اگر تورم تولید‌کننده کاهش (افزایش) یابد، این کاهش (افزایش) با احتمال بالاتری در همان زمان رخ می‌دهد. این تحقیق دلیل همبستگی همزمان شاخص مصرف‌کننده و تولید‌کننده را وجود اقلام مشترک در دو شاخص عنوان کرده است؛ به‌نحوی‌که با در نظر گرفتن اقلام مشترک همبستگی وقفه دوم شاخص تولید‌کننده و شاخص مصرف‌کننده قوی‌تر از همبستگی همزمان است. این پژوهش در موسسه عالی آموزش و پژوهش، مدیریت و برنامه‌ریزی توسط سیدمهدی برکچیان، هومن کرمی و سعید بیات نگارش شده است.

مشخصات اصلی شاخص تولید‌کننده و مصرف‌کننده

این پژوهش در مقدمه خود به بررسی ارتباط شاخص قیمت تولید‌کننده و مصرف‌کننده پرداخته است. بر این اساس، به‌طور طبیعی شاخص قیمت تولیدکننده (PPI) حاوی اطلاعات قیمتی زنجیره تولید و شاخص قیمت مصرف‌کننده ( CPI) حاوی اطلاعات قیمتی مربوط به کالاهای نهایی مصرف‌کننده است، در نتیجه می‌توان انتظار داشت شاخص قیمت تولیدکننده برای توضیح و پیش‌بینی تورم شاخص قیمت مصرف‌کننده حاوی اطلاعات باشد، بنابراین تغییر در شاخص قیمت تولیدکننده، تغییرات در شاخص قیمت مصرف‌کننده را هدایت می‌کند. این پژوهش شاخص قیمت تولیدکننده را دارای سه مشخصه اصلی؛ «شاخص قیمت مواد خام»، «شاخص قیمت کالاهای واسطه» و «شاخص قیمت کالاهای نهایی» دانسته است، حال آنکه شاخص قیمت مصرف‌کننده فقط دربردارنده شاخص یکتا «قیمت سبد کالاها و خدماتی» است. به بیان دیگر شاخص قیمت تولیدکننده به‌عنوان قیمت مواد اولیه و شاخص قیمت مصرف‌کننده به‌عنوان قیمت کالاهای نهایی که به مصرف کنندگان فروخته می‌شود در نظر گرفته می‌شوند. پژوهش حاضر برای این موضوع مثال می‌زند که در شاخص تولید‌کننده قیمت آهن، قیمت فولاد (کالای واسطه‌ای تهیه شده از آهن) و قیمت خودرو تولیدی (کالای نهایی تهیه شده از فولاد) در نظر گرفته می‌شود، اما در شاخص بهای مصرف‌کننده فقط قیمت تولید در بازار مصرفی محاسبه می‌شود. به گفته این پژوهش برخی از ملاحظات دیگر نیز در ارتباط دو شاخص مذکور وجود دارد؛ شاخص قیمت تولیدکننده مربوط به قیمت‌هایی است که از تولیدکنندگان داخلی دریافت می‌شود، در حالی که شاخص قیمت مصرف‌کننده قیمت‌های پرداخت شده توسط مصرف‌کنندگان را دربردارد. به بیان دیگر شاخص قیمت تولیدکننده فقط قیمت کالاهای داخلی را دربردارد، اما شاخص قیمت مصرف‌کننده هم قیمت کالاهای داخلی و هم کالاهای وارداتی را در خود جای داده است، نویسندگان عامل مزبور را موجب تضعیف رابطه دو شاخص دانسته‌اند. همچنین عوامل دیگری مانند «نظارت بر قیمت‌گذاری»، «تعرفه» و موارد دیگر نیز از جمله عواملی معرفی شده که بر قیمت شاخص مصرف‌کننده تاثیر گذاشته و باعث می‌شود قیمت نهایی کالا فقط از طریق زنجیره تولید تعیین نشود. این پژوهش با توجه به این موارد نتیجه‌گیری می‌کند که بر مبنای تئوری نمی‌توان نتیجه روشنی در مورد رابطه تورم شاخص تولید‌کننده و مصرف‌کننده به‌دست آورد و باید براساس روش‌های آماری به تحلیل رابطه این دو شاخص پرداخت.

بررسی همبستگی در گروه‌ها

پژوهش موسسه عالی آموزش و پژوهش، مدیریت و برنامه‌ریزی در بخش بعدی به بررسی تورم تولید‌کننده و مصرف‌کننده از ابتدای فروردین ۸۷ تا انتهای اسفند سال ۹۲ پرداخته است. براساس آمارهای منتشر شده ضریب همبستگی «همزمان» این دو متغیر معادل ۵۸/۰ بوده یعنی از همبستگی تورم شاخص مصرف‌کننده با «وقفه»های تورم شاخص تولید‌کننده بیشتر بوده است. همچنین در مرحله بعد، برای بررسی دقیق‌تر به آزمایش همبستگی همزمان شاخص تولید‌کننده با اجزای شاخص تولید‌کننده پرداخته است. به عبارت دیگر این پژوهش به‌دنبال این پرسش است: «همبستگی همزمان تورم شاخص قیمت مصرف‌کننده با تورم کدام گروه شاخص قیمت تولیدکننده قوی‌تر بوده که سبب شده تا همبستگی همزمان شاخص قیمت مصرف‌کننده و تولیدکننده بالا باشد؟»

براساس یافته‌های این پژوهش شاخص قیمت مصرف‌کننده همبستگی همزمان را با گروه «کشاورزی»، «شکار و جنگلداری»، «صنعت»، «هتل و رستوران» و «بهداشت و مددکاری اجتماعی» دارد، اما با «گروه‌های ارتباطات» یا «ماهیگیری» ارتباط همزمان ندارد. علاوه‌بر این شاخص قیمت مصرف‌کننده با وقفه‌های اول و دوم هتل و رستوران و همچنین وقفه اول اطلاعات و ارتباطات همبستگی بیشتری نسبت به وقفه‌های سایر اجزای شاخص قیمت تولیدکننده دارد. این پژوهش «وجود گروه‌های مشترک» در شاخص بهای مصرف‌کننده و تولید‌کننده را یکی از دلایل اصلی همبستگی همزمان دو شاخص معرفی کرده است. این روند با بررسی همبستگی گروه‌های یازده گانه شاخص تولید‌کننده و گروه‌های هفت‌گانه تورم تولید‌کننده نیز قابل تشخیص است. برای مثال گروه «کشاورزی، شکار و جنگلداری» از شاخص تولید‌کننده با گروه «خوراکی و آشامیدنی» از شاخص مصرف‌کننده دارای ضریب همبستگی بالای ۵۵/۰ است. براساس گفته‌های این پژوهش در این دو گروه کالاهای مشترک زیادی وجود دارد که بر ضریب همبستگی اثر گذاشته است.

همبستگی تاخیری، ضعیف‌تر از همبستگی همزمان

این پژوهش در ادامه به بررسی همبستگی بین گروه‌های یازده‌گانه شاخص مصرف‌کننده با «وقفه‌های» گروه‌های شاخص تولید‌کننده پرداخته است. با بررسی این روند می‌توان به این پرسش پاسخ داد که: «آیا رابطه تاخیری میان تورم تولید‌کننده و تورم مصرف‌کننده وجود دارد؟» براساس یافته‌های پژوهش، علاوه‌بر همبستگی همزمان میان تورم شاخص مصرف‌کننده و تولید‌کننده، همبستگی تاخیری نیز در این دو سری وجود دارد که البته شدت آن از همبستگی همزمان کمتر است.»

حذف اقلام مشترک

مولفان پژوهش در گام بعدی برای بررسی دقیق‌تر، رابطه شاخص بهای مصرف‌کننده و تولید‌کننده را بدون اقلام مشترک مورد بررسی قرار دادند. «بررسی ضریب همبستگی میان سری زمانی تورم شاخص قیمت مصرف‌کننده و سری زمانی تورم شاخص قیمت تولیدکننده پس از حذف اقلام مشترک نشان می‌دهد که تورم شاخص قیمت مصرف‌کننده بیشترین ضریب همبستگی را با وقفه دوم تورم شاخص قیمت تولیدکننده دارد.» براساس یافته‌های این پژوهش حذف اقلام مشترک از شاخص قیمت تولیدکننده سبب شد تا اقلام باقیمانده در سری زمانی شاخص قیمت تولیدکننده تنها از جنس مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای باشند و به همین جهت است که اثر تورمی این اقلام با وقفه در تورم شاخص قیمت مصرف‌کننده منعکس شود. مولفان معتقدند: «مشاهده همبستگی همزمان میان شاخص قیمت مصرف‌کننده و تولیدکننده نشات گرفته اقلام مشترک میان این دو شاخص قیمت است؛ بنابراین برای بررسی و تحلیل درست و دقیق در مورد رابطه این دوشاخص باید اقلام مشترک میان آن دو حذف شوند.»

بررسی محتوای اطلاعاتی

مولفان پس از تست همبستگی بین دو شاخص تولید‌کننده و مصرف‌کننده، با بهره‌گیری از مدل‌های سنجی، به بررسی «محتوای اطلاعاتی» شاخص قیمت تولید‌کننده و مصرف‌کننده پرداخته‌اند. این پژوهش برتری مدل‌سازی اقتصاد سنجی نسبت به روش‌های همبستگی را این موضوع بیان کرده: «ضریب همبستگی تنها قادر است به پیش‌بینی جهت تغییر کمک کند، اما مدلسازی اقتصادسنجی کمک می‌کند تا هم جهت و هم مقدار تغییر پیش‌بینی شوند.» در این روش با اضافه کردن وقفه‌های تورم شاخص تولید‌کننده به وقفه تورم شاخص قیمت مصرف‌کننده به‌عنوان «متغیرهای توضیحی» رفتار تورم شاخص مصرف‌کننده را مدلسازی و پیش‌بینی کرده است. این پژوهش با بررسی مدل مورد نظرنتیجه می‌گیرد که وقفه‌های تورم شاخص تولید‌کننده در افق‌های پیش‌بینی نتوانسته سبب عملکرد بهتر مدل شود که این مساله می‌تواند دو دلیل داشته باشد. دلیل اول این است که وقفه‌های تورم شاخص قیمت تولیدکننده واقعا هیچ محتوای اطلاعاتی در پیش‌بینی تورم ندارند. دلیل دوم این است که چون دوره ارزیابی از زمستان سال ۸۹ آغاز شده است و در آن فصل، با فاز اول هدفمند‌سازی یارانه‌ها، جهش شدیدی در تورم برخی اقلام سبد تولیدکننده به وقوع پیوسته، رفتار تورم شاخص قیمت تولیدکننده دچار یک تحول جدی شده است و سبب شده تا وقفه‌های تورم شاخص قیمت تولیدکننده موقتا محتوای اطلاعاتی خود را در پیش‌بینی تورم از دست بدهند.» این پژوهش برای بررسی فرضیه دوم، برخی از گروه‌هایی که در هدفمندی با افزایش قیمت مواجه بودند (مانند انرژی) را در نظر نگرفته و بر این اساس مدل را دوباره مورد بررسی قرار داده است.» در نتیجه مشخص شد که وقفه اول شاخص بازسازی شده، برای پیش‌بینی تورم شاخص قیمت مصرف‌کننده دارای محتوای اطلاعاتی بوده است.

زمان انتقال تورم تولید به مصرف