گروه بازار پول- گزارش‌ها از مصرف اسکناس یورو در اروپا نشان می‌دهد که با وجود گسترش فناوری اطلاعات در زمینه پرداخت نقدی، میزان استفاده از اسکناس در اروپا همچنان روند صعودی طی کرده است. این مقدار در بحران اخیر اقتصادی اروپا با رشد قابل‌توجه‌ای روبه‌رو بوده و مردم در این برهه زمانی از اسکناس به‌عنوان یک «ذخیره ارزشمند» استفاده می‌کردند. رشد اسکناس در زمان بحران اقتصادی

گزارش‌های منتشر شده از میزان استفاده «یورو» در معاملات نقدی نشان می‌دهد که از سال ۲۰۰۲ تاکنون به‌رغم پیشرفت‌های گسترده در زمینه «پرداخت‌های الکترونیکی و فناوری اطلاعات» میزان استفاده از اسکناس در منطقه یورو رو به رشد بوده است. این آمار نشان می‌دهد که از اواخر فوریه سال ۲۰۰۲ (در زمانی که یورو در ۱۲ کشور اروپایی به عنوان اسکناس مورد پذیرش قرار گرفت) تا اواخر دسامبر سال ۲۰۱۰، استفاده از وجه نقد، حدود ۲۴۱ درصد رشد داشته است. آمار منتشر شده حاکی از آن است که میزان استفاده یورو از ۲۴۶ میلیارد یورو در پایان فوریه ۲۰۰۲ به ۸۴۰ میلیارد یورو در پایان دسامبر ۲۰۱۰ رسیده است.

همچنین این گزارش گویای این مطلب است که افزایش استفاده از اسکناس در این مدت تا سال ۲۰۰۸ روندی یکنواخت را پشت سر گذاشته بود. مهم‌ترین تغییر عمده در این دوره را می‌توان در اکتبر سال ۲۰۰۸ و به دنبال سقوط بانک‌های مهم در اروپا دانست. پیامدهای ناشی از این بحران، باعث شد که در دو ماه سپتامبر و اکتبر ۲۰۰۸ حدود ۳۵ میلیارد یورو به میزان اسکناس در جریان اضافه شود. بررسی‌های داده‌ای از این دوره حاکی از آن است که بخش بزرگی از این تقاضا که در «خارج از منطقه یورو» شکل گرفته و مربوط به اسکناس‌هایی با رقم بالا بوده است. همچنین با توجه به اینکه در موجودی فیزیکی خزانه در این مورد تغییر قابل‌توجهی رخ نداده بود، می‌توان نتیجه گرفت تقاضای اضافی ایجاد شده به‌واسطه وظیفه ذخیره ارزش پول در دوره نااطمینانی، شکل گرفته است. در پایان سال ۲۰۰۹، بحران مالی بر حجم اسکناس تاثیر شگرفی داشت و به عقیده بسیاری از کارشناسان، مهم‌ترین دلیل روی آوردن مردم به سوی وجه نقد را می‌توان در وظیفه این ابزار به عنوان «ذخیره ارزشمند» دانست.

در برآوردی که توسط کارشناسان صورت گرفت، عنوان شد اسکناس‌های در جریان به‌منظور تسهیل معاملات نقدی در منطقه یورو در سال ۲۰۰۸، حدود ۲۵۰ میلیارد بوده که این رقم در حدود یک سوم کل مبلغ اسکناس در جریان در پایان این سال بوده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که این مبلغ بدون در نظر گرفتن اسکناس‌هایی است که در خزانه بانک‌ها نگهداری می‌شد؛ بنابراین می‌توان گفت که مابقی اسکناس‌ها به‌عنوان ذخیره مورد استفاده گرفته یا خارج از منطقه یورو بوده است.

بر اساس ترازنامه بانک‌های منطقه یورو، در پایان سال ۲۰۰۸ حدود ۶۰ میلیارد یورو به‌عنوان موجودی خزانه نگهداری می‌شد. علاوه‌بر این برآورد می‌شود که در این سال،۲۰ الی ۲۵ درصد از اسکناس‌های یورو خارج از منطقه یورو در جریان بوده است. بنابراین مبلغی در حدود ۲۵۰ الی ۳۰۰ میلیارد یورو، به‌عنوان ذخیره در منطقه یورو مورد استفاده قرار گرفته است. رابطه استفاده از اسکناس‌های بالا و نوسانات در اقتصاد منطقه یورو رابطه مستقیمی بوده و در دوران بحران اقتصادی در اواخر سال ۲۰۰۸ تا سال ۲۰۰۹ روی آوردن به اسکناس‌های با رقم بالا رواج یافت. گزارش‌ها نشان می‌دهد که بخش زیادی از تقاضای ایجاد شده برای اسکناس‌های ۵۰۰‌یورویی بوده است.

این موضوع تا جایی ادامه پیدا می‌کند که در سال ۲۰۱۰ صرفا اسکناس‌های ۵۰ و ۱۰۰ یورویی با رشد مواجه بوده و به ترتیب رشد ۴/۵ و ۷/۶ درصدی را پشت سر گذاشتند. این در حالی بود که در همان مقطع، سایر اسکناس‌ها، نرخ رشد سالانه‌ای کمتری داشتند. این آمار می‌گوید رشد اسکناس ۱۰ یورویی، حدود منفی ۱/۰ و همچنین اسکناس ۲۰ یورویی ۳/۲ درصد بوده است. این رویکرد به‌دلیل تورم پایینی که در آن زمان در منطقه یورو وجود داشت (میانگین تورم در سال ۲۰۰۸ در حدود ۳/۳ درصد بود) به نظر منطقی می‌رسید. مشابه این تفکر را می‌توان در سال‌های اخیر در اقتصاد ایران نیز مشاهده کرد، با این تفاوت که در دوره نوسانات اقتصادی کشور، مردم به جای سرمایه‌گذاری در اسکناس، به‌سمت دیگر بازارها نظیر سکه، ارز یا مسکن روی آورده و برای جلوگیری از ضرر مالی سرمایه خود را به شکل یکی از این کالاها تبدیل کردند. بالا بودن نرخ تورم در اقتصاد ایران باعث می‌شد که تبدیل سرمایه به «وجه نقد و اسکناس» به یک امر توجیه‌ناپذیر از منظر کارشناسان اقتصادی تبدیل شود. به‌رغم این موضوع، نرخ اسکناس و مسکوکات در داخل کشور رقم بالایی است، آمار بررسی شده از سوی بانک مرکزی نشان‌دهنده بالا بودن سرانه مصرف اسکناس در کشور است که این رقم حدود ۱۰۵ برگ شامل اسکناس‌های ۱۰۰ ریالی تا اسکناس ۱۰ هزار تومانی و ایران چک ۵۰ هزار تومانی می‌شود.

در اقتصاد کشور، در مجموع هرسال بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ میلیارد برگ اسکناس امحا و همین حدود اسکناس جایگزین اسکناس‌های امحا شده می‌شود. اگر مصرف فعلی اسکناس در کشور را در نظر بگیریم، این موضوع با توجه به اسکناس‌هایی که کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، مانند اسکناس ۱۰۰ ریالی، ۵۰۰ ریالی و ۱۰۰۰ ریالی، هم‌اکنون رقمی حدود ۹۰ برگ می‌باشد که این رقم به هیچ عنوان کم نیست.

برآورد مقدار پرداخت‌های نقدی در منطقه یورو

در این گزارش بیان شده، با توجه به این موضوع که پرداخت‌های نقدی به‌دلیل ماهیتی که دارند در جایی ثبت نمی‌شود و نمی‌توان رقم دقیقی از معاملات نقدی را بیان کرد، در نتیجه بانک مرکزی اروپا به کمک روش‌هایی، برآوردی تقریبی از این پرداخت‌ها ارایه کرده است.

بر اساس این تحقیقات که در مورد شرکت‌ها انجام شده است، بر آورد می‌شود که ارزش معاملات نقدی در بخش‌های تحت بررسی در سال ۲۰۰۸ به ۱۴۰۰ میلیارد یورو رسیده است. این احتمال وجود دارد که برآورد مربوط به مقدار معاملات نقدی را بتوان با مقایسه برداشت‌های نقدی از دستگاه خودپرداز و برداشت نقدی از پیشخوان بانک‌ها تخمین زد. آمارهای پرداخت بانک مرکزی اروپا نشان می‌دهد که در سال ۲۰۰۸ حدود ۸۹۹ میلیارد یورو از دستگاه‌های خودپرداز در منطقه یورو برداشت شده است. بر اساس داده‌های حاصل از تحقیقات مربوط به خانوار در مورد مصرف وجه نقد برآورد می‌شود که مبلغ کل برداشت از طریق پیشخوان بانک‌ها در سال ۲۰۰۸ حدود ۹۰۰ تا ۱۲۰۰ میلیارد یورو بوده است.

این موضوع حاکی از آن است که مبلغ کل برداشتی در این سال در حدود ۱۸۰۰ تا ۲۱۰۰ میلیارد بوده است. نتیجه این تحقیقات همچنین می‌گوید که تعداد دفعات برداشت وجه نقد از خودپرداز در سطح بالایی قرار دارد. آمار نشان می‌دهد که ۴۱ درصد مردم در اروپا حداقل هفته‌ای یکبار از خودپرداز برداشت کرده و ۲۰ درصد نیز هر دو هفته یکبار برای برداشت وجه نقد به خودپرداز‌ها مراجعه می‌کنند. بنابراین در طول دو هفته در حدود ۶۱ درصد از مردم اروپا از خودپرداز برای دریافت وجه نقد استفاده می‌کنند. این در حالی است که این آمار مراجعه برای دریافت نقدی از پیشخوان بانک‌ها در حدود ۲۰ درصد بوده است. این تحقیق نشان می‌دهد که در حدود ۸۷ درصد از خرید‌های با ارزش کمتر از ۲۰ یورو به وسیله وجه نقد صورت می‌گیرد و وجه نقد مهم‌ترین ابزار برای پرداخت‌های تا ۱۰۰ یورو محسوب می‌شود. همچنین آمار منتشرشده حاکی از آن است که تنها ۴ درصد از خرید‌های بالای ۵ تا ۱۰ هزار یورویی به وسیله وجه نقد پرداخت می‌شود.