گروه بازار پول- آمارهای منتشر شده از سوی بانک مرکزی نشان می‌دهد قیمت محصولات صادراتی در آبان‌ماه در مقایسه با مهرماه، در حدود یک درصد کاهش یافته است. این کاهش در ادامه روند نزولی قیمت محصولات صادراتی بوده که از تیرماه سال‌جاری شروع شد و آبان‌ماه، پنجمین ماه کاهش قیمت محصولات صادراتی بوده است. به گفته کارشناسان، کاهش قیمت ریالی محصولات صادراتی، بیش از هر چیز در نتیجه مسیر نزولی نرخ ارز در چند ماه اخیر رخ داده است. آمارها نشان می‌دهد از تیرماه تاکنون، قیمت دلار در بازار آزاد کشور در حدود ۱۴ درصد افت داشته و قیمت محصولات صادراتی نیز حدودا ۱۶ درصد کاهش داشته است.

کاهش رشد منفی قیمت‌های صادراتی

آخرین گزارش‌های بانک مرکزی نشان می‌دهد که شاخص قیمت صادراتی در آبان ماه، با کاهش یک درصدی نسبت به ماه قبل روبه‌رو بوده است. این شاخص در ماه آبان به ۷/۵۵۷ رسیده است که این رقم برای مهر ۷/۵۸۳ گزارش شده بود. اگرچه قیمت کالاهای صادراتی در دومین ماه پاییزی با کاهش روبه‌رو بوده است، اما این کاهش در مقایسه با مهرماه به میزان کمتری بوده است. آمارها نشان می‌دهد که قیمت کالاهای صادراتی در مهر ماه سال‌جاری در مقیاس ماهانه با کاهش ۴/۳ درصدی روبه‌رو بوده است. در نتیجه می‌توان مشاهده کرد که از میزان رشد منفی قیمت‌های صادراتی ماه آبان نسبت به ماه قبل در حدود ۴/۲ درصد کاسته شده است. شاخص قیمت صادراتی ماه آبان در مقایسه با آبان سال قبل نیز از کاهش ۲ درصدی برخوردار بوده است. این آمار می‌گوید که شاخص کالاهای صادراتی مهرماه نسبت به مهر سال گذشته، در حدود ۳/۰ درصد بیشتر بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که تورم نقطه به نقطه کالاهای صادراتی، از مهر تا آبان، در حدود ۳/۲ درصد کاهش یافته است.

نزول شاخص صادرات با نزول نرخ ارز

یکی از مهم‌ترین عواملی که در شاخص قیمت‌های صادراتی تاثیر دارد، تغییرات قیمت ارز است. بانک مرکزی در توضیح روش محاسباتی خود برای تعیین شاخص قیمت کالاهای صادراتی، توضیح داده که برای محاسبه شاخص، ابتدا قیمت دلاری این کالاها را در نظر می‌گیرد، سپس با در نظر گرفتن «نرخ دلار در بازار آزاد»، معادل ریالی قیمت‌ کالاهای صادراتی را محاسبه می‌کند. به این ترتیب با ثبات نسبی قیمت دلاری کالاها، شاخص کالاهای صادراتی بیش از هر چیز از روند کاهشی نرخ ارز تاثیر می‌گیرد.

آمار نشان می‌دهد که قیمت دلار در ماه آبان نسبت به ماه قبل در حدود ۷/۰ درصد کاهش یافته است، همچنین این تغییرات ماهانه برای اولین ماه پاییز در حدود منفی ۵/۴ درصد بوده است، این روند حرکت دلار در این دو ماه نشان می‌دهد که قیمت صادراتی با این نوسانات همسو بوده، پس از افت قابل‌توجه قیمت ارز در تیر ماه سال‌جاری شاخص قیمت صادراتی نیز با کاهش قابل‌توجهی روبه‌رو شد که به نظر می‌رسد پس از کنترل نوسان در قیمت ارز این روند با ثبات به قیمت کالاهای صادراتی نیز منتقل شده است. در نتیجه می‌توان مشاهده کرد که نوسانات قیمت کالای صادراتی در پاییز نسبت به تابستان در دامنه محدودتری صورت پذیرد.

کاهش ۱۶ درصدی محصولات صادراتی

گزارش‌های قبلی از قیمت‌های صادراتی در تابستان سال‌جاری نشان می‌دهد که میزان این شاخص در شهریورماه به رقم ۴/۶۰۴ رسیده بود که نسبت به میزان آن در مرداد ماه، نزولی ۵/۰ درصدی را نشان می‌دهد. میزان شاخص بهای کالاهای صادراتی در مرداد ماه معادل ۵/۶۰۷ بود. افت قیمت محصولات صادراتی در شهریورماه، در ادامه روند نزولی بود که از تیرماه شروع شد. این روند نشان می‌دهد قیمت کالاهای صادراتی در کل سه ماه تابستان، با روند نزولی روبه‌رو بوده است. بر اساس گزارش‌های قبلی، شاخص بهای کالاهای صادراتی در تیرماه به میزان ۱/۷ درصد نزول پیدا کرد و در ادامه در مردادماه نیز با کاهشی معادل ۹/۵ درصد مواجه بوده است. این افت قیمت چنانچه شاخص جدید نشان می‌دهد، در شهریورماه تداوم پیدا کرد. به این ترتیب، تابستان سال‌جاری، میزان قیمت کالاهای صادراتی مجموعا ۱/۱۳ درصد کاهش یافت.

افت تقریبا ۱۳ درصدی قیمت محصولات صادراتی در تابستان در شرایطی بروز یافت که قیمت ارز نیز در این مدت کاهشی بوده است. بر اساس گزارش‌های بانک مرکزی، قیمت دلار در خردادماه به‌طور متوسط معادل ۳ هزار ۵۸۰ تومان بود، در حالی که در شهریورماه، نرخ متوسط دلار تا سطح ۳ هزار ۱۷۸تومان کاهش یافته بود. این روند حاکی از کاهش ۲/۱۱ درصدی نرخ ارز در سه ماهه تابستان سال‌جاری است. این آمار همچنین می‌گوید که قیمت ارز از ابتدای سال‌جاری تا ماه آبان، در حدود ۱۴ درصد کاهش یافته است که این افت قیمتی برای شاخص‌های صادراتی ۲ درصد بیشتر از قیمت ارز و در حدود ۱۶ درصد گزارش شده است.

مقایسه روند طی شده از سوی این دو متغیر، نشانگر این است که روند کاهشی طی شده از سوی «شاخص بهای کالاهای صادراتی» با سرعت بیشتری در مقایسه با «نرخ ارز» طی شده است و رشد منفی قیمت‌های صادراتی از رشد منفی نرخ ارز بیشتر بوده است. این موضوع می‌تواند به‌دلیل این باشد که تا پیش از خرداد ماه و از ابتدای افزایش نرخ در سال ۱۳۹۰، افزایش قیمت کالاهای صادراتی بیشتر از افزایش قیمت ارز بوده و بخشی از شکاف پیشین، اکنون تعدیل شده باشد. هر چند عوامل بسیار زیاد دیگری مثل شیوه و چگونگی مبادله، در قیمت‌گذاری تاثیر زیادی دارد و می‌تواند مشابه نرخ ارز، بر قیمت‌گذاری کالاهای صادراتی و وارداتی موثر باشد.

افزایش قیمت در فرش‌های صادراتی

بر اساس گزارش اخیر، در آبان ماه، فرش‌های صادراتی یکی از معدود گروه‌های کالایی بوده که با افزایش قیمت مواجه بوده است و عمده گروه‌های صادراتی، کاهش در قیمت را تجربه کرده‌اند. گزارش کالاهای صادراتی، شامل ۱۶ گروه اصلی و یک گروه تخصصی از کالاهای صادراتی است. در این گزارش قیمت آبان ماه «محصولات معدنی» و «محصولات صنایع شیمیایی» نسبت به مهر ماه سال‌جاری، ۳ درصد کاهش یافته است. حال آنکه قیمت «مواد نساجی و مصنوعات» در این زمان، حدود ۲/۱ درصد افزایش یافته است. در این گروه قیمت «فرش و مصنوعات فرش بافی» به مقدار ۴/۲ درصد نسبت به ماه گذشته رشد یافت. همچنین گروه اختصاصی «محصولات پتروشیمی» نسبت به ماه گذشته در حدود ۷/۳ درصد افت قیمتی را پشت سر گذاشته است.

در این آمار، کاهش ۱۰ درصدی قیمت در گروه «وسایل نقلیه زمینی و تجهیزات ترابری» بیشترین تغییر را در بین این گروه‌ها پشت‌سر گذاشت که البته با توجه به ضریب اهمیت اندک این گروه، کاهش آن بر میزان تغییرات شاخص کل تاثیر کمی گذاشته است.

خام‌فروشی در صادرات؟

نگاهی به ترکیب محصولات و گروه‌های مندرج در گزارش شاخص بهای صادراتی، نشانگر این است که سهم عمده در ترکیب آنها را کالاهایی با «ارزش افزوده» پایین تشکیل داده است. بانک مرکزی برای محاسبه شاخص کلی بهای کالاهای صادراتی، به هر یک از گروه‌های کالایی ۱۶ گانه، عددی را به عنوان «وزن» اختصاص می‌دهد تا بتوان شاخص کلی را به عنوان «میانگین وزنی» این گروه‌ها استخراج کرد. در صورتی که فرض شود هر یک از این «وزن»ها، به نوعی منعکس‌کننده «سهم ارزش صادراتی هر گروه در ارزش صادرات کل» باشد، می‌توان با استفاده از این مقادیر، تصویری از ترکیب صادرات (غیرنفتی) کشور را ارایه کرد.

به این ترتیب، بررسی آمار ارایه شده حاکی از این است که از کل سبد صادراتی کشور، ۵/۱۵ درصد آن مربوط به گروه محصولات نباتی، حدود ۱۹ درصد آن مربوط به گروه محصولات معدنی، ۷/۱۳ درصد آن مربوط به گروه مواد نساجی و مصنوعات از این مواد و تقریبا ۱/۱۹ درصد آن مربوط به فلزات معمولی و مصنوعات آنها است. این موضوع به این معنا است که از کل گروه‌های ۱۶گانه صادراتی کشور، تقریبا ۳/۶۷ درصد آن مربوط به چهار گروه محصولات نباتی، معدنی، نساجی و فلزات است که عمده آن با ارزش افزوده پایین صورت می‌گیرد. با توجه به اینکه در گروه محصولات شیمیایی نیز عمدتا کالاهای با ارزش افزوده پایین تولید و صادر می‌شود، می‌توان این گروه را نیز به چهار گروه گفته‌شده اضافه کرد که در این صورت، این پنج گروه، در حدود ۵/۷۹ درصد از ترکیب صادراتی کشور را اختصاص می‌دهد. به عبارت دیگر، از صادرات غیرنفتی ایران، تقریبا ۸۰ درصد آن متعلق به پنج گروه است که تعداد کم این گروه‌ها می‌تواند نشانگر عدم ‌تنوع صادراتی باشد و از سوی دیگر، این گروه‌ها محصولاتی با ارزش افزوده پایین تولید می‌کنند. بر این اساس است که برخی از کارشناسان نسبت به غلبه «خام‌فروشی» در صادرات کشور، هشدارهایی مطرح می‌کنند.

افت ارزش کالاهای صادراتی با نزول نرخ ارز