چالش‌های بورس و بانک در تجهیز منابع

شرکت‌کنندگان در یک پنل تخصصی با عنوان «نقش بازار پول و سرمایه در تامین مالی تولید و افق همکاری‌های مشترک» راه‌های همکاری بین دو بخش بورس و سیاست‌های پولی را بررسی کردند. این پنل تخصصی با حضور نمایندگانی از سه ضلع بخش خصوصی، بازار پول و بازار سرمایه برگزار شد. در یک سوی این میزگرد، یحیی آل اسحاق و پدرام سلطانی دو تن از نمایندگان بخش خصوصی در اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران حضور داشتند و در سوی دیگر، ماشاءالله عظیمی و ولی‌الله سیف مدیران عامل بانک‌های توسعه تعاون و کارآفرین. نفر پنجم این پنل تخصصی نیز نماینده بازار سرمایه محسوب می‌شد: علی حسینی مدیر امور نظارت بر ناشران و اعضای بورس اوراق بهادار است و ریاست این پنل تخصصی را فرهاد نیلی رییس پژوهشکده پولی و بانکی به عهده داشت. او در ابتدای این پنل تخصصی با اشاره به وضعیت پولی و بانکی کشور، خواستار تعیین چارچوبی برای استفاده بنگاه‌های تولیدی از منابع موجود شد. سپس هر یک از حاضران در این نشست به ارائه نظرات خود پرداختند. یک درخواست از بازار سرمایه یکی از بزرگ‌ترین مشکلات حال حاضر تولید، کمبود نقدینگی و نبود بنیه مالی قدرتمند برای حضور در بازار رقابتی امروز است. با اینکه رقم نقدینگی موجود، حاکی از گردش بیش از ۴۶۴ هزار میلیارد تومان نقدینگی در کشور (آخرین رقم اعلام شده از سوی رییس کل بانک مرکزی در افتتاحیه بیست و سومین همایش سیاست‌های پولی و ارزی) است؛ اما دست بنگاه‌های تولیدی از این میزان نقدینگی موجود کشور خالی مانده است و گزارش‌ها نشان می‌دهد شرایط سختی در بخش‌های مختلف تولیدی شکل گرفته است. این موضوع نخستین چالشی بود که در پنل تخصصی «نقش بازار پول و سرمایه در تامین مالی تولید و افق همکاری‌های مشترک» مورد بحث قرار گرفت. ماشاءلله عظیمی مدیرعامل و رییس هیات‌مدیره بانک توسعه تعاون با اشاره به وضعیت بانک‌ها و بازار پول گفت: در حال حاضر ترکیب منابع و تسهیلات‌دهی بانک‌ها به گونه‌ای است که بخش خدمات و صنعت و معدن بیشترین میزان را دریافت کردند. او اضافه کرد: «بازار پول تسهیلات بلندمدت زیادی ارائه می‌کند که روند مطلوبی نیست. از این رو بانک مرکزی مجبور است اعطای تسهیلات را محدود کند و این امر مشکلاتی را ایجاد می‌کند.» به گفته وی «کوتاه‌مدت و بلندمدت‌بودن تسهیلات، مرز بین بازار پول و بازار سرمایه است و بانک مرکزی از بازار سرمایه می‌خواهد این مشکل را حل کند.» عظیمی افزود: «بازار بورس و بازار مالی دو بال محرک تامین مالی هستند که باید با هم حرکت کنند.» مشکلات تامین مالی بنگاه‌ها در ادامه پدرام سلطانی عضو هیات رییسه اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران، به عمده‌ترین مسائل تامین مالی بنگاه‌ها پرداخت و گفت: «بخش خصوصی در قسمت سرمایه‌پذیری به صورت تدریجی از بازار سرمایه حذف می‌شود.» به گفته وی، «تحریم شرایطی را به وجود آورده که بنگاه‌های دولتی و بزرگ به بازار سرمایه و سیستم بانکی روی آوردند و با توجه به قدرتی که داشتند بیشتر از آنها استفاده کردند.» سلطانی اضافه کرد: «در معاملات سلف هم بخش خصوصی نصیب زیادی نداشته است.» به گفته وی «بازار سرمایه از کارکرد جذب سرمایه به یکی از ابزارهای سوداگری تبدیل شده است. در حالی که بورس باید سازوکاری برای حفظ سرمایه داشته باشد.» او با بیان اینکه «در بازار پول نسبت جذب سپرده به رشد نقدینگی رو به کاهش است»، افزود: «در حال حاضر شرایطی به وجود آمده که با توجه به تورم بالا و افزایش نرخ ارز بخش‌های مختلف تولیدی نیاز بیشتری به نقدینگی پیدا کرده است و نمی‌تواند نقدینگی مورد نیاز خود را از طریق فروش کالای تولیدی تامین کند.» سلطانی همچنین اقدام بانک مرکزی برای الزام بانک‌ها به کاهش تعداد شعب را قابل تحسین دانست. بانک‌ها مقصر نیستند یحیی آل اسحاق رییس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران نیز در این نشست به چالش‌های مختلف بخش خصوصی در یکی دو سال اخیر اشاره کرد و گفت: «واقعیت آن است که در حال حاضر بخش تولید ذات‌الریه گرفته است و نمی‌تواند تنفس کند. هزینه‌های مالی و بانکی، دستمزدها و مسائل روانی آن به شدت افزایش یافته است.» او با اظهار تاسف از «بانک‌محور بودن بخش تولید» افزود: «در حالی که شرایط بازار سرمایه به طور کامل مساعد نیست؛ دیپلماسی سیاسی و دیپلماسی اقتصادی در دو جهت مخالف حرکت می‌کنند و این موضوع کار را برای بخش خصوصی سخت‌تر کرده است.» به عقیده آل اسحاق «راه حل این مشکلات باید از سطوح بالاتر دنبال شود. نرخ ارز باید واقعی و یکسان شود که البته آثار تورمی دارد یا حامل‌های انرژی به قیمت واقعی برسند.» او افزود: «به جای درگیرشدن در معلول‌ها باید به علت پرداخت؛ مسائل بانک‌ها از مسائل بخش خصوصی جدا نیست و بخش خصوصی بانک‌ها را مقصر نمی‌داند.» فقدان استقلال بانک مرکزی در ادامه این میزگرد، ولی‌الله سیف مدیر عامل بانک کارآفرین نیز به بحث درازمدت بین تولیدکنندگان و بانک‌ها اشاره کرد و گفت: «از دید بانک هر شرکتی که در بورس ثبت شده باشد ریسک کمتری دارد و بانک می‌تواند برای آن اولویت قائل شود اما این به شرطی است که بانک حق انتخاب داشته باشد.» سیف اضافه کرد: «فاصله بین نرخ سود و نرخ تورم تقاضای کاذب برای تسهیلات بانکی را بالا می‌برد و هر کس بیشتر اعمال نفوذ کند موفق‌تر است و تولید واقعی از دستیابی به تسهیلات محروم می‌ماند. ضمن این که حجم مطالبات بانکی هم بالا می‌رود.» او اضافه کرد: «در ۲۶ سال گذشته فقدان یک نهاد برنامه‌ریز که بتواند بازیگران عرصه اقتصاد را هماهنگ کند احساس شده است. در حالی که نگاه‌ها باید از سطحی بالاتر صورت گیرد تا بخش‌های تولید و بانک‌ها از هم توقع بیجا نداشته باشند.» مدیرعامل بانک کارآفرین اضافه کرد: «شاید آن رکنی که فقدان آن احساس می‌شود، استقلال بانک مرکزی باشد.» او با انتقاد از نبود «تعریف مشخصی از تولیدکننده و اصول لازم برای تولید» افزود: «استانداردهای حاکمیت شرکتی باید در دو سوی بانک و بنگاه‌ها اجباری شود.» وی اضافه کرد: «در نظام بانکی سالم تصمیم‌ها منطقی هستند. بانک هم در ازای فعالیت خود سود کسب می‌کند.» مشکل تولید، نقدینگی نیست محمد طالبی مدیرعامل بانک کشاورزی در ادامه این نشست به چالش‌های تامین مالی تولید پرداخت و گفت: «این یک تجربه موفق در دنیا است که شرکت‌های واسطه، مسوول تاسیس شرکت تولیدی و تامین مالی آن هستند. در حالی که در ایران مالک، موسس و مدیر کارخانه است و این باعث شکست واحد تولیدی می‌شود.» طالبی افزود: «مشکل اصلی تولید کمبود نقدینگی نیست. چرا که راه‌های دیگری برای احیای ظرفیت خالی بخش تولید وجود دارند که باید کشف شود.» طالبی بهترین روش کمک به بخش تولید را «به گردش درآوردن سرمایه نهاده‌شده در این بخش» دانست و گفت: «وام‌گرفتن، شاخص موفقیت تولید نیست بلکه برگشت منابع است که نشان می‌دهد تولید عملکرد موفقی دارد.» مشارکت پذیری پایین بخش خصوصی علی حسینی مدیر امور نظارت بر ناشران و اعضای بورس اوراق بهادار نیز در جمع‌بندی این نشست گفت: «بازار بورس لزوما در انحصار بخش دولتی نیست. مشکلی که در مسیر دیده می‌شود، مشارکت‌پذیری بخش خصوصی است. بورس به تنهایی منابعی ندارد پس باید شرکت‌های بخش خصوصی علاقه‌مند باشند تا مردم را در دارایی خود شریک کنند. از طرف دیگر بخش خصوصی باید بپذیرد که شفافیت بیشتری داشته باشد تا بتواند از امکانات بورس استفاده کند.»