گروه بازار پول- ضوابط موسسات حسابرسی منتخب بانک مرکزی طی بخشنامه‌ای به مدیران عامل بانک‌های دولتی، غیردولتی، شرکت دولتی پست بانک و موسسه اعتباری توسعه ابلاغ شد.

به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، این ضوابط با استناد به قانون پولی و بانکی کشور و سایر قوانین و مقررات مرتبط از جمله بند ۸ الحاقیه به نکات لازم‌الرعایه در اساسنامه بانک غیردولتی مصوب ۳۰/۲/۱۳۸۰ شورای پول و اعتبار و ماده ۳۴ مقررات ناظر بر تاسیس و شیوه فعالیت موسسه‌های اعتباری غیربانکی مصوب ۳/۱۰/۱۳۷۳ شورای پول و اعتبار، جهت اجرا ابلاغ و به بانک‌ها ارسال شد.
فصل اول: تعاریف و اصطلاحات
ماده ۱- تعاریف و اصطلاحاتی که در این ضوابط به کار رفته است دارای معانی مشروح زیر می‌باشد.
1- بانک مرکزی: بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
۲- موسسه اعتباری: بانک یا موسسه اعتباری غیربانکی که از بانک مرکزی مجوز دریافت نموده یا تحت نظارت این بانک قرار دارد.
3- کارگروه: کارگروه مسوول انتخاب، ارزیابی و بررسی موسسات حسابرسی حائز شرایط که در راستای اجرای این ضوابط تشکیل می‌شود.
۴- موسسه حسابرسی حائز شرایط: موسسه حسابرسی که براساس این ضوابط حائز شرایط پذیرش وظیفه حسابرسی و بازرسی قانونی موسسات اعتباری شناخته می‌شود.
5- موسسه حسابرسی پیشنهادی: موسسه یا موسسات حسابرسی که توسط موسسات اعتباری برای معرفی به مجمع عمومی یا فوق‌العاده به‌عنوان حسابرس و بازرس قانونی به کارگروه پیشنهاد می‌گردد.
۶- جامعه: جامعه حسابداران رسمی ایران
7- بستگان: مطابق با آیین‌نامه تسهیلات و تعهدات اشخاص مرتبط مصوب شورای پول و اعتبار شامل پدر، مادر، همسر، فرزند، افراد تحت تکفل، خواهر و برادر می‌باشد.
فصل دوم: وظایف موسسات اعتباری در استفاده از خدمات موسسات حسابرسی
ماده 2- موسسات اعتباری مکلفند از زمان ابلاغ این ضوابط، تنها در چارچوب معیارها و مفاد این ضوابط نسبت به تعیین و انتخاب حسابرس مستقل و بازرس قانونی اقدام نمایند.
تبصره ۱- موسسه اعتباری باید در قراردادهای حسابرسی خود با موسسه حسابرسی حائز شرایط لزوم ارسال اسناد و مدارک، مکاتبات و گزارش‌های موضوع این ضوابط به بانک مرکزی را پیش‌بینی نماید.
تبصره 2- هرگونه تخلف موسسه اعتباری از مفاد این ضوابط به تشخیص کارگروه، ‌موجب اعمال مجازات‌های انتظامی موضوع ماده 44 قانون پولی و بانکی کشور می‌گردد.
ماده ۳- برکناری و تغییر موسسه حسابرسی توسط موسسه اعتباری، قبل از ۴ سال مندرج در ماده ۹ این ضوابط، پس از دریافت دلایل انتصاب حسابرس جدید از سوی موسسه اعتباری و دلایل برکناری از حسابرس قبلی و تایید کارگروه امکان‌پذیر خواهد بود.
فصل سوم: شرایط و نحوه پذیرش موسسات حسابرسی
ماده ۴- هر موسسه حسابرسی عضو جامعه می‌تواند با احراز شرایط زیر، نسبت به قبول وظیفه حسابرسی و بازرسی قانونی موسسات اعتباری اقدام نماید:
1- از مدت عضویت آن در جامعه حداقل یکسال گذشته باشد.
تبصره- در مواردی که شرکای موسسات حسابرسی حائز شرایط از این موسسات جدا شوند و موسسه حسابرسی جدیدی تاسیس نمایند، موسسه حسابرسی جدید از محدودیت فوق مستثنی است، مشروط به اینکه حداقل دو نفر از شرکای موسسه حسابرسی جدید جزو شرکای قبلی موسسه حسابرسی حائز شرایط باشند.
2- هریک از شرکای موسسه در طول سابقه حرفه‌ای خود، دست‌کم 10 گزارش حسابرسی صورت‌های مالی را امضا نموده و یک نفر از شرکا و مدیران حداقل 3 گزارش حسابرسی صورت‌های مالی موسسات اعتباری را امضا کرده باشند.
تبصره- تعداد گزارش‌های مورد اشاره با توجه به شرایط روز و بازار حسابرسی توسط کارگروه قابل تعدیل خواهد بود.
3- دارای کارکنان حرفه‌ای تمام‌وقت متناسب با حجم فعالیت بوده و ترکیب کارکنان آن از نظر رده‌های حرفه‌ای مختلف، مطابق ضوابط و مقررات جامعه و جوابگوی حفظ کیفیت کار حسابرسی باشد. همچنین تعداد کارکنان حرفه‌ای موسسه با سابقه کار حسابرسی زیر 2 سال بعد از اخذ مدرک کارشناسی، نباید از 40 درصد مجموع کارکنان حرفه‌ای آن تجاوز کند.
۴- امتیاز موسسه حسابرسی از نقطه‌نظر کنترل کیفیت در سطح موسسه (احراز شرایط موسسه حسابرسی عضو جامعه) و کنترل کیفیت در سطح کار حسابرسی (اجرای کار حسابرسی طبق استانداردهای حسابرسی و آیین رفتار حرفه‌ای) که از طرف جامعه اعلام می‌شود، از حد نصاب امتیاز در نظر گرفته شده توسط کارگروه برای موسسات حسابرسی حائز شرایط، کمتر نباشد.
تبصره 1- موسسات حسابرسی پس از احراز شرایط، همواره باید حد نصاب امتیاز کنترل کیفیت در سطح موسسه و کار حسابرسی را کسب کنند، در غیر این صورت به عنوان موسسه حسابرسی حائز شرایط شناخته نخواهد شد.
تبصره ۲- حد نصاب تعیین شده توسط کارگروه برای چهار سال معتبر است.
5- موسسه حسابرسی پیشنهادی و شرکا و مدیران آن، باید فاقد سابقه تنبیه‌های انضباطی موضوع بندهای 3 تا 6 ماده 35 اساسنامه جامعه (مصوب شهریور 1378 و اصلاحات بعدی آن) باشند؛ یا حداقل یک سال از زمان پایان دوره محکومیت‌های موضوع بندهای 3 یا 4 سپری و تایید کارگروه نیز اخذ شده باشد. همچنین مدیران یا کارکنان دارای سابقه تخلف نمی‌توانند به‌عنوان اعضای گروه حسابرسی قرار گیرند، مگر اینکه حداقل یک سال از زمان پایان دوره محکومیت‌های آنها سپری شده باشد.
تبصره ۱- موسسات و شرکایی که مشمول محکومیت «بندهای ۵ و ۶» ماده ۳۵ اساسنامه جامعه باشند، نمی‌توانند در شمول موسسات حسابرسی پیشنهادی قرار گیرند.
تبصره 2- ارسال تاییدیه جامعه مبنی بر احراز شرایط موسسات حسابرسی عضو جامعه و نداشتن سابقه تخلف و محکومیت به شرح فوق توسط موسسه حسابرسی به کارگروه ضروری است.
۶- کلیه موسسات حسابرسی پیشنهادی برای احراز شرایط موظفند طی نامه‌ای مجوز دریافت اطلاعات توسط بانک مرکزی را به جامعه اعلام نمایند تا در صورت درخواست اطلاعات مورد نیاز درخصوص این موسسات، اطلاعات مذکور از سوی جامعه در اختیار بانک مرکزی قرار گیرد. همچنین موسسات حسابرسی موظفند رونوشتی از نامه مذکور را همزمان به کارگروه ارسال نمایند.
تبصره 1- اطلاعات دریافتی موضوع بند 6 فوق‌الذکر از موسسات حسابرسی توسط بانک مرکزی، جزء اطلاعات محرمانه تلقی خواهد شد.
تبصره ۲- سازمان حسابرسی در شمار موسسات حسابرسی حائز شرایط شناخته می‌شود.
ماده 5- موسسات حسابرسی برای احراز شرایط، موظفند در فرصت زمانی که بانک مرکزی اعلام می‌نماید، مدارک موضوع ماده 4 این ضوابط را جهت بررسی به کارگروه ارائه نمایند. کارگروه پس از دریافت مدارک و مستندات و حسب مورد استعلام از جامعه و سازمان حسابرسی نسبت به اعلام نتیجه اقدام خواهد کرد.
ماده ۶- موسسات اعتباری موظفند حداقل دو ماه قبل از تشکیل مجمع عمومی عادی سالانه یا به‌طور فوق‌العاده که انتخاب حسابرس مستقل و بازرس قانونی در دستور جلسه آن قرار دارد، نسبت به پیشنهاد یک یا چند موسسه حسابرسی برای انتخاب به‌عنوان حسابرس مستقل و بازرس قانونی و ارسال مدارک لازم مطابق موضوع ماده ۴ این ضوابط، به بانک مرکزی و اخذ تاییدیه از این بانک اقدام نمایند.
تبصره- در صورت شمول مفاد ماده 3 این ضوابط، موسسات اعتباری موظفند مدارک و مستندات مربوط به تغییر حسابرسی قبلی همراه با معرفی حسابرس جدید را به بانک مرکزی ارائه نمایند.
ماده ۷- در راستای اجرای این ضوابط، کار گروهی ۵ نفره متشکل از مدیرکل نظارت بر بانک‌ها و موسسات اعتباری مرکز به عنوان رییس، یک نفر از مدیران ذی‌ربط بانک مرکزی به انتخاب هیات عامل بانک مرکزی، یک نفر حسابدار رسمی غیرشاغل با حداقل ۱۰ سال سابقه در حد مدیر ارشد حسابرسی به انتخاب هیات عامل بانک مرکزی، یک نفر حسابدار رسمی غیرشاغل با همان شرایط به پیشنهاد جامعه و تایید هیات عامل بانک مرکزی و یک نفر حسابدار رسمی با همان شرایط به پیشنهاد سازمان حسابرسی و تایید هیات عامل بانک مرکزی تشکیل می‌شود. نحوه انجام وظایف و اداره جلسات آن در چارچوب مفاد این ضوابط به موجب دستورالعمل اجرایی خواهد بود که به پیشنهاد کارگروه به تصویب هیات عامل بانک مرکزی می‌رسد.
ماده 8- موسسات حسابرسی باید قبل از تایید توسط بانک مرکزی، رعایت کلیه مفاد این ضوابط را کتبا تعهد نمایند.
تبصره- موسسات حسابرسی حائز شرایط باید لزوم ارسال مکاتبات و گزارش‌های موضوع این ضوابط به بانک مرکزی را در قراردادهای حسابرسی با موسسه اعتباری مورد حسابرسی پیش‌بینی نمایند.
ماده 9- موسسات حسابرسی و شرکای مسوول کار حسابرسی موسسات اعتباری، مجاز نیستند بعد از گذشت 4 سال مجددا سمت حسابرس مستقل و بازرس قانونی آنها را بپذیرند. ضمنا در صورت خروج شرکا از موسسه قبلی، شریک مسوول کار در دوره 4 سال قبل، نمی‌تواند با حضور به‌عنوان شریک در موسسه حسابرسی دیگر سمت مزبور را قبول کند. شروع این مهلت از تاریخ تصویب این ضوابط خواهد بود. پذیرش کار پس از 4 سال، تنها با سپری شدن حداقل یک سال امکان‌پذیر است. هرگونه تخلف از مفاد این ماده مشمول اقدامات انتظامی مقرر در ماده 13 خواهد بود.
فصل چهارم: وظایف موسسات حسابرسی
ماده 10- موسسه حسابرسی حائز شرایط، نسبت به درج موارد عدم رعایت موسسه اعتباری از قانون پولی و بانکی کشور، قانون عملیات بانکی بدون ربا و سایر قوانین و مقررات مرتبط با فعالیت موسسات اعتباری، مصوبات شورای پول و اعتبار، مفاد اساسنامه موسسه اعتباری و آیین‌نامه‌ها، بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های بانک مرکزی در چارچوب استانداردهای حسابرسی، حسب مورد در گزارش حسابرسی و نامه مدیریت مسوولیت دارد و علاوه بر مسوولیت‌های قانونی و حرفه‌ای، مکلف به تهیه و ارائه «گزارش‌های ویژه» نیز می‌باشد.
تبصره ۱- بانک مرکزی محتوای «گزارش‌های ویژه» مورد نیاز خود از جمله گزارش بررسی، عملکرد موسسه اعتباری در انطباق با مقررات بانک مرکزی را توسط کارگروه تعیین خواهد نمود.
تبصره 2- موسسه حسابرسی حائز شرایط موظف است یک نسخه از گزارش‌ حسابرس مستقل و بازرس قانونی به انضمام صورت‌های مالی حسابرسی شده و یادداشت‌های همراه صورت‌های مالی موسسه اعتباری و سایر مستندات مورد درخواست بانک مرکزی را در اختیار بانک مرکزی قرار دهد.
فصل پنجم: نظارت بر موسسات حسابرسی
ماده11- کار گروه مجاز است در چارچوب رعایت اصول و ضوابط حرفه‌ای و اطمینان از احراز شرایط مورد نظر در این ضوابط توسط موسسات حسابرسی حائز شرایط و حفظ شرایط مذکور پس از تایید و همچنین اطمینان از رعایت مقررات بانک مرکزی حاکم بر فعالیت موسسات حسابرسی حائز شرایط، عنداللزوم با موسسات حسابرسی، جامعه و سازمان حسابرسی مکاتبه و از آنها اطلاعات، اسناد و مدارک مورد نیاز را در خواست نماید و در صورت لزوم، در چارچوب موارد فوق حسب مورد از کارگروه کنترل کیفیت جامعه و کمیته کنترل کیفیت سازمان حسابرسی درخواست بازرسی نماید.
تبصره- موسسه حسابرسی حائز شرایط موظف است هر نوع اسناد و مدارک مرتبط با فعالیت خود را بنا به درخواست کارگروه، در اختیار بانک مرکزی قرار دهد.
فصل ششم: لزوم حفظ استقلال موسسات حسابرسی
ماده۱۲- موسسات حسابرسی حائز شرایط در راستای حفظ استقلال حرفه‌ای، علاوه بر ضوابط آیین‌ رفتار حرفه‌ای جامعه‌ یا سازمان حسابرسی حسب مورد، ملزم به رعایت موارد زیر می‌باشند.
1- تحصیل بیش از 25 درصد درآمدهای مستمر سالانه موسسه حسابرسی از یک موسسه اعتباری یا شرکت‌های تابعه و فرعی موسسات اعتباری برای مدتی بیش از 2 سال مجاز نیست.
۲- موسسه حسابرسی نباید در سرمایه و منافع موسسه اعتباری، شریک و سهیم بوده، یا با واحد مزبور معاملات بازرگانی و انتفاعی داشته یا همزمان با ارائه خدمات حسابرسی مستقل و بازرس قانونی به یک موسسه اعتباری، خدمات مالی و حسابداری، مشاوره مدیریت مالی و مالیاتی، طراحی و پیاده‌سازی سیستم و سایر خدماتی که طبق آیین‌نامه رفتار حرفه‌ای برای حسابرس مستقل مجاز شناخته نشده، ارائه نماید یا از طرف آن واحد وکالت حضور در جلسات هیات مدیره را داشته باشد.
3- موسسه حسابرسی نباید تا دو سال از تاریخ انجام حسابرسی داخلی و همچنین نقل و انتقال سهام موسسه اعتباری که قیمت‌گذاری آن را به عهده داشته است حسابرسی آن را بپذیرد.
۴- در صورتی که موسسه حسابرسی قبل از انتخاب، عهده‌دار ارائه خدمات مشاوره‌ای و طراحی سیستم‌های مالی و حسابداری به موسسه اعتباری شده باشد، ضمن اعلام مراتب به کارگروه (قبل از شروع عملیات حسابرسی) و رعایت دقیق اصول و ضوابط حرفه‌ای، لازم است فاصله پذیرش کار حسابرسی ازخاتمه این گونه خدمات، حداقل یک سال باشد.
5- موسسه حسابرسی موظف است اسامی بستگان هر یک از شرکا، مدیران، سرپرستان و حسابرسان ارشد موسسه حسابرسی را به کارگروه اعلام و هرگونه تغییرات بعدی را گزارش نماید.
۶- چنانچه موسسه حسابرسی، شرکا و بستگان شرکا، مدیران، سرپرستان و حسابرسان ارشد آنها از موسسه اعتباری، تسهیلات و تعهدات خارج از روال عادی مندرج در آیین‌ رفتار حرفه‌ای جامعه دریافت نموده باشند، نباید حسابرسی موسسه اعتباری را بپذیرد مگر با اجازه کارگروه.
7- موسسه حسابرسی و شرکا و بستگان شرکا، مدیران، سرپرستان و حسابرسان ارشد موسسه نباید در هیچ یک از موسسات اعتباری مورد رسیدگی، مدیر یا سهامدار باشند.
۸- موسسات حسابرسی نباید تا ۳ سال، حسابرسی موسسات اعتباری را بپذیرند که مدیران و شرکای آن موسسات حسابرسی، قبلا در آن موسسات اعتباری عضو هیات‌مدیره، مدیر اجرایی و کارمند ارشد بوده‌اند.
فصل هفتم: مقررات انتظامی
ماده ۱۳- موسسات حسابرسی حائز شرایط در صورت عدم رعایت مفاد این ضوابط و سایر ضوابط و مقررات حاکم بر فعالیت آنها، به تشخیص کارگروه و با تایید هیات عامل بانک مرکزی به طور دائم یا موقت از شمول تایید بانک مرکزی خارج خواهند شد.
تبصره 1- اقدامات انضباطی سایر مراجع ذی‌صلاح از جمله جامعه، مانع از اجرای اقدامات مقرر در این ماده نمی‌شود.
تبصره ۲- در مواردی که آرای صادره حاکی از عدم رعایت مفاد این ضوابط باشد و موسسه حسابرسی درخواست تجدیدنظر نماید، موضوع برای تصمیم‌گیری به کارگروه ارجاع می‌شود. ترتیبات مربوط به تجدیدنظر در آرای صادره، تابع دستورالعمل اجرایی خواهد بود که کارگروه پیشنهاد و توسط هیات عامل بانک مرکزی تصویب خواهد شد.
فصل هشتم: الزامات ارسال گزارش
ماده ۱۴- موسسات حسابرسی حائز شرایط باید یک نسخه از گزارش‌های حسابرس مستقل و بازرس قانونی درخصوص صورت‌های مالی شرکت‌های تابعه و فرعی و تلفیقی موسسه اعتباری، بررسی اجمالی صورت‌های مالی میان‌دوره‌ای موسسه اعتباری، شرکت‌های تابعه و فرعی و تلفیقی، گزارش‌های ویژه، نامه، مدیریت
و گزارش‌های حسابرسی اطلاعات مالی آتی (از جمله افزایش سرمایه) مربوط به موسسات اعتباری را طبق این ضوابط در تاریخ صدور آن به بانک مرکزی ارسال نمایند.
فصل نهم: سایر مقررات
ماده 15- موسسات حسابرسی حائز شرایط باید علاوه بر رعایت ضوابط و مقرراتی که در مورد تشکیل، اداره و نحوه فعالیت موسسات حسابرسی توسط جامعه و سایر مراجع ذی‌صلاح وضع می‌شود، مقررات این ضوابط را نیز رعایت کنند.
ماده ۱۶ - موسسات حسابرسی حائز شرایط باید تغییر در شرکا و مدیران خود را ظرف مدت یک ماه کتبا به کارگروه اعلام نمایند.
کارگروه پس ازبررسی تغییر ترکیب شرکا و مدیران، درباره حائز شرایط بودن موسسه حسابرسی، تصمیمات لازم را اتخاذ خواهد کرد.
ماده ۱۷- بانک مرکزی می‌تواند به منظور تعامل و تبادل اطلاعات با جامعه و سازمان حسابرسی و عنداللزوم سایر مراجع ذی‌ربط از سوی دیگر، تفاهم‌نامه‌هایی تهیه و به امضای بانک مرکزی و بالاترین مقام اجرایی مراجع مذکور برساند.
ماده 18- انتخاب حسابرس مستقل و بازرس
قانونی برای سال مالی منتهی به پایان اسفند ماه ۱۳۹۰ موسسات اعتباری باید بر اساس این ضوابط صورت پذیرد.
در صورتی که موسسه حسابرسی قبل از اعلام این ضوابط انتخاب شده باشد و حسابرس انتخاب شده جزو موسسات حائز شرایط نباشد، موسسه حسابرسی صرفا مجاز به اتمام کارهای جاری است.
ماده ۱۹- این ضوابط در ۱۹ ماده و ۱۷ تبصره در تاریخ ۱۱/۲/۱۳۹۰ به تصویب هیات عامل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران رسید.