تهیه و تنظیم: سعید سعادت*
با توجه به توسعه روزافزون صنعت پرداخت الکترونیک در کشور و گسترش کمی پایانه‌های فروش و عدم طراحی و استقرار استراتژی‌های مناسب به علت نوپا بودن این صنعت، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های بزرگ بانک‌ها و برخی شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات پرداخت (PSP)، پایانه‌های مفقودی است.

پس از آن که تدوین و ابلاغ مقررات ناظر بر ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت، مشارکت بخش خصوصی و همکاری آن با شبکه بانکی جهت توسعه شبکه پایانه‌های فروش را هموار نمود؛ توسعه هرچه بیشتر بسترهای پرداخت الکترونیک در دستور کار بانک‌ها قرار گرفت.
شرکت‌هایPSP با وجود مشکلات فراوان در زمینه تهیه سخت‌افزار، نرم‌افزار، بسترهای مخابراتی و ارتباطی، زمانی شروع به توسعه شبکه پایانه فروش خود نمودند که هنوز فرهنگ‌سازی لازم و اطلاع‌رسانی کامل برای استفاده از پایانه‌های فروش انجام نشده و ابزارهای پذیرش به عنوان یک خدمت نیمه بانکی و ناآشنا به بازار آمد. در آن برهه، تعداد پایانه‌های فروش رشد قابل توجهی پیدا کرد؛ اما مشکلات بسیاری نیز به وجود آمد که مهم‌ترین آن افزایش تعداد پایانه‌های فروش مفقودی بود و کابوس برخی از مدیران بانک‌ها و شرکت‌های PSP این سوال شد که «چرا پایانه‌های فروش مفقود می‌شوند؟»
چرا پایانه‌های فروش مفقود می‌شوند؟
1- آسیب فیزیکی پایانه‌های فروش (شکستن، تخریب، آتش‌سوزی و...)، دزدی پایانه، فوت پذیرنده و... .
۲- نقل مکان پذیرنده از مکان اولیه و ثبت شده در بانک اطلاعاتی بدون اطلاع رسانی به شرکت PSP طرف
قرار داد.
۳- عدم تمایل وگاه فقدان مسوولیت‌پذیری پذیرنده و دارنده کارت جهت استفاده از پایانه فروش به دلایلی همچون آموزش نادرست پذیرنده، اصرار در پذیرش پایانه فروش در پروسه بازاریابی و ارائه وعده‌های عمل نشده توسط بانک‌ها، بستر ارتباطی ناپایدار، مشکلات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و عدم برخورد مناسب پرسنل بانک‌ها با پذیرندگان.
4- اجبار بانک‌ها در نحوه اجرا و سرعت بخشی طرح‌های فاقد مبنای کارشناسی.
۵- عدم وجود منابع اطلاعاتی مشترک (data sharing) شبکه بانکی و شرکت‌های PSP.
چالش‌های تاثیرگذار در مسیر تحقق برنامه‌های کاهش پایانه‌های فروش مفقوده شرکت‌های PSP
۱- عدم استقلال عملی شرکت‌های PSP و وابستگی ساختاری اکثر قریب به اتفاق آنها به بانک‌ها.
2- عدم آموزش کافی پرسنل بانکی در زمینه برخورد صحیح با پذیرندگان و عدم شناخت از جایگاه و اهمیت وی.
۳- عدم احساس نیاز واقعی آحاد جامعه به خدمات پرداخت الکترونیک به صورت روزمره.
4- عدم مسوولیت‌پذیری پذیرنده در خصوص پایانه فروش، در قبال شرکت‌های PSP و بانک‌ها.
۵- عدم پرداخت هزینه از طرف پذیرنده در قبال دریافت خدمات پرداخت (امروزه پرداخت هزینه اجاره و خدمات ارائه شده به شرکت‌های PSP در دنیا امری بدیهی است).
6- عدم آینده‌نگری بانک‌ها در توسعه صنعت پرداخت الکترونیک و بسترهای ارتباطی و مخابراتی کشور منطبق با دانش روز دنیا که منجر به عدم اطمینان پذیرندگان در خصوص پایداری بسترهای فوق می‌گردد.
۷- عدم شفافیت سیاست‌های بانکی در همکاری کامل با شرکت‌های PSP جهت کاهش کمی پایانه‌های فاقد تراکنش.
8- عدم ترویج فرهنگ استفاده از کارت‌های اعتباری توسط بانک‌های کشور (چیزی که در دنیا مرسوم است و موجب تشویق جامعه جهت استفاده از ابزارهای پرداخت می‌شود).
۹- عدم الزام قانونی پذیرنده برای اطلاع‌رسانی هر گونه تغییرات مرتبط با شناسه ملی به سازمان ثبت احوال کشور و متصل نبودن پایگاه‌های اطلاعاتی این سازمان به بانک‌ها و شرکت‌های PSP.
10- عدم وحدت رویه شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات پرداخت الکترونیکی (نوع سیاست‌گذاری شرکت‌هایPSP منفک بوده و به صورت جزیره‌ای عمل می‌کنند).
ارائه عملکرد قابل قبول مستلزم سیاست‌های خاص و گام به گام به شرح ذیل است:
گام اول: فرهنگ‌سازی
در بخش فرهنگسازی در سال‌های اخیر از طریق رسانه‌ها و شبکه‌های ارتباط جمعی (نمایشگاه‌ها، تابلوهای تبلیغاتی، اطلاع‌رسانی سازمانی و...) به صورت پراکنده فواید استفاده از POSها اطلاع‌رسانی شده است. تداوم گسترش این فرهنگ توسط بانک‌ها سبب فعالیت بیشتر پذیرنده و مشتری در استفاده از پایانه‌های فروش و افزایش تعداد و مبلغ تراکنش‌ها می‌گردد که علاوه بر کاهش تعداد پایانه‌های مفقودی، به شناسایی اماکن تجاری و اصناف دارای پتانسیل بالا و جذب مشتریان جدید کمک می‌کند.
گام دوم: تعهد
اخذ تضمین‌های لازم بانکی و تعهدآور از پذیرنده در قبال پایانه‌های فروش که می‌تواند به صورت چک، سفته و سایر وثیقه‌ها باشد. اجرای این روش در کوتاه‌مدت می‌تواند موثر باشد، ولی در آینده پاسخگو نیست؛ چراکه هزینه‌های پیگیری مالی و انسانی بسیاری به شرکت‌های PSP تحمیل می‌کند.
گام سوم: امنیت
تامین بستر امن ارتباطی توسط بانک‌ها همراه با تسهیل در امور مالی و مسائل مرتبط با پذیرنده به طوری‌که پذیرنده همواره شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات پرداخت الکترونیک را امین خود دانسته و باور کند، چنانچه مغایرتی در انتقال وجوه به وجود آید در حداقل زمان برطرف می‌شود. این امر موجب می‌شود پذیرنده، پایانه فروش و حساب بانکی متصل به آن را مثل صندوق پول الکترونیکی شخصی خود قبول و از آن حراست نماید.
گام چهارم: اخذ اطلاعات آدرسی قابل اطمینان
ایجاد مکانیزم‌هایی جهت اخذ آدرس و شماره تلفن همراه مطمئن، مبنی بر درخواست پایانه فروش به آدرس ارائه شده فرد متقاضی و نصب در صورت تکمیل و ارائه فرم فوق توسط وی، گامی مهمی در جلوگیری از مفقود شدن POS‌ها و وجود امکان پیشگیری بعدی خواهد بود.
گام پنجم: اتحاد شرکت‌های PSP در راستای استقلال عمل از بانک‌ها
این گام مهم موجب ارتباطات منطقی شرکت‌هایPSP با هم می‌شود و بقا و تاثیرگذاری آنها را در بازار پرداخت الکترونیک تضمین می‌نماید. این اتحاد منافع ذیل را برای این شرکت‌ها در بر دارد:
1- جاری ساختن قوانین مشترک و تاثیرگذار و اجرای هماهنگ آن
۲- ایجاد توان مقاومت در مقابل بانک‌ها در پروسه نصب پایانه‌های فروش بدون اخذ وثیقه لازم
3-دریافت هزینه توسط شرکت‌های PSP در برابر خدمات ارائه شده به پذیرندگان
۴- پیگیری‌های اجرایی جهت انجام تعهدات پذیرنده و شرکت‌های ارائه دهنده خدمات پرداخت الکترونیک
5- اشتراک‌گذاری منابع سخت‌افزاری و نرم‌افزاری جهت کاهش هزینه‌ها مثل اتصال یک پایانه به چند بانک مستقل
۶- اشتراک‌گذاری منابع اطلاعاتی (data sharing)
اشتراک‌گذاری منابع اطلاعاتی از مهمترین قسمت‌های اجرایی است که می‌تواند اطلاعات مربوط به هر پذیرنده شامل مشخصات، نحوه کارکرد و تعهدات وی را در یک بانک اطلاعاتی به اشتراک بگذارد.
این امر موجب می‌شود بانک‌ها و شرکت‌های PSP بنا به درخواست پذیرندگان برتر نسبت به ارائه خدمات خاص و تشویقی شامل خدمات مالی و اقتصادی، سرویس‌های مورد درخواست، خدمات ویژه کارت و... اعمال نظر صحیح نمایند یا با تهیه لیست خاص (blacklist) از پذیرندگان خاطی که به دستگاه‌ها آسیب رسانده، آن را مفقود یا از آن سوءاستفاده نموده‌اند؛ آنها را از دریافت برخی خدمات مالی و اقتصادی محروم و خسارت لازم را از ایشان دریافت نمایند. بدیهی است پایانه‌های فروش جزو منابع و سرمایه‌های ملی کشور، بانک‌ها و شرکت‌های ارائه دهنده خدمات پرداخت الکترونیکی (PSP) می‌باشند. اجرای موارد فوق موجب می‌شود شرکت‌های ارائه دهنده خدمات پرداخت الکترونیک (PSP) با حفظ استقلال خود، هزینه کرد منطقی و کمترین هدر رفت منابع مالی درخصوص کاهش تعداد پایانه‌های مفقودی، کسب درآمد و بازگشت سرمایه مناسب داشته باشند.
* سرپرست نظارت و بازرسی امور حقوقی شرکت کارت اعتباری ایران کیش