مریم سبزعلی

اعتبار مشتری اصل مهمی است که به اندازه تاریخ مبادلات تجاری قدمت دارد و از حدود یک قرن پیش تا‌کنون با تمام معنا و مفهومش مورد استفاده قرار گرفته تا تحولی عظیم در بانکداری و اقتصاد ایجاد کند. دامنه این تحول همزمان به حوزه فرهنگ عمومی و زندگی روزمره مردم نیز عمیقا نفوذ کرده و واژگان و اصطلاحات خاص خود را به همراه مشاغل مرتبط پدید آورده است.

مبادله بر اساس اعتماد موجود میان خریدار و فروشنده که در نتیجه سال‌ها داد و ستد و اثبات خوش حسابی طرفین به‌وجود آمده، همچنان جایگاه ویژه‌ای در بازار عرضه و تقاضا دارد و مشابه آن در روابط بانک و مشتری مشهود است. همین اعتبار در حدود نیم قرن قبل زمینه صدور «کارت اعتباری» را فراهم کرده و از سال ۱۹۵۸ به شکل امروزین درآمد. سپتامبر سال ۲۰۱۰ پنجاه و دومین سال صدور و ارسال انبوه کارت‌های اعتباری در آمریکا بود و گفته می‌شود که امروزه هر آمریکایی به طور میانگین ۹ کارت اعتباری دارد، در حالی که این بازار در ایران بسیار نوپا است.

اعتبار شیوه‌ای از خرید کالا و خدمات است، بدون اینکه خریدار پول نقدی در اختیار داشته باشد و کارت اعتباری راهکاری برای اعتبار دادن به مشتری است. امروزه این کارت‌ها حاوی مشخصات دارنده آن است که انجام خرید را به شدت تسهیل و فروشنده را از کنترل اطلاعات هویتی، آدرس، سابقه حساب و ... معاف می‌کند.

در دایره المعارف معتبر «بریتانیکا» در این خصوص آمده است: «استفاده از کارت اعتباری در حدود دهه ۱۹۲۰ در ایالات متحده آمریکا با صدور آن توسط برخی شرکت‌ها مثل کمپانی‌های نفتی و هتل‌ها آغاز شد.» با این وصف تاریخ کارت‌های اعتباری در منابع مختلف، دهه ۱۸۹۰ در اروپا عنوان شده است. در آن زمان کارت اعتباری فقط برای داد و ستد میان دارنده کارت و پذیرنده کاربرد داشت و از حدود سال ۱۹۳۸ پذیرش کارت سایر شرکت‌ها مرسوم شد.

شکل کارت اعتباری

کارت‌های اعتباری همیشه از جنس پلاستیک نبوده و در مقاطع مختلف زمانی از جنس سکه‌های فلزی، ورقه‌های فلزی، سلولوئید، فیبر و کاغذ نیز ساخته شده است. کارت‌های اعتباری جدید جایگزین اقلام بسیار متنوعی هستند که به عنوان عامل مبادله مورد استفاده قرار داشته است. سکه‌های فلزی شبیه مدال‌های نظامی با قطع ۵/۲ در ۵/۱ یکی از این اقلام هستند که از حدود ۱۹۳۰ تا اواخر دهه ۱۹۵۰ به شدت رواج داشت. روی این سکه‌ها نام مشتری، شهر و ایالت محل سکونت وی درج می‌شد. یک قطعه کاغذ نیز به عنوان محل امضا ضمیمه بود. امروزه شکل و اندازه کارت اعتباری عمدتا منطبق با استاندارد ISO/IEC ۷۸۱۰ است که به اختصار ID-۱ نامیده و در ابعاد ۶۰/۸۵ در ۹۸/۵۳ صادر می‌شود.

اولین‌ها

۱۸۸۷: استفاده از یک کارت برای پرداخت بهای کالا یا خدمات نخستین بار توسط «ادوارد بلامی» در رمان «Looking Backward» مورد اشاره قرار گرفته و مشخصا عبارت «کارت اعتباری» ۱۱ بار در این کتاب تکرار شده است.

۱۹۲۰: در این دهه شرکت‌های نفتی و هتل‌ها کارت‌های مخصوص خود را برای کارمندان صادر می‌کردند، به این ترتیب که شرکت با تعدادی از پذیرندگان قرارداد بسته و صورت حساب کارمندانش را می‌پرداخت و سپس کل مبلغ را دریافت می‌کرد.

۱۹۳۸: پذیرش کارت سایر شرکت‌ها توسط پذیرنده‌های مختلف آغاز شد.

۱۹۴۶: مخترع اولین کارت اعتباری صادر شده توسط بانک، «جان بیگینز» از بانک ملی فلتبوش بروکلین در نیویورک نام دارد. بیگینز در سال ۱۹۴۶ برنامه «Charge-It» را برای مشتریان بانک و پذیرندگان محلی نوشت.

۱۹۵۰: «دینرز کلاب» گام مهم بعدی را در صنعت کارت اعتباری برداشت. کارت اعتباری «دینرز کلاب» اولین بار توسط بنیانگذار این شرکت «فرانک مکنامارا» با هدف پرداخت صورتحساب رستوران‌ها طراحی شد. این کارت از نظر فنی کارت نقدی بود و مشتری می‌بایست تمام مبلغ را به دینرز کلاب یکجا بپردازد. داستان شکل گیری کارت‌های این شرکت از این قرار است که مکنامارا زمانی برای صرف شام با مهمانان خود به رستورانی مجلل رفته بود. هنگامی که پیشخدمت صورتحساب را آورد، وی متوجه شد که کیف پولش را فراموش کرده و به این فکر افتاد که باید راهکار دیگری برای پرداخت علاوه بر پول نقد وجود داشته باشد. مکنامارا و شریکش «رالف اشنایدر»، در فوریه سال ۱۹۵۰ در حالی به رستوران مذکور بازگشتند که هزینه غذا را با ارائه سکه فلزی منقش به اسم شرکت می‌پرداختند تا افتخار اولین استفاده عمومی از کارت‌های اعتباری را به نام خود ثبت کنند.

۱۹۵۸: بانک آمریکا در اواخر سال ۱۹۵۸ (سپتامبر) در «فرزنو» برای نخستین بار اقدام به صدور و ارسال انبوه کارت‌های اعتباری با عنوان «بانک امریکارد» برای مشتریان کرد که بعدا به نام «ویزا کارت» تغییر یافت.کمپانی «امریکن اکسپرس» در همین سال از یک کارت نقدی ارغوانی رنگ رونمایی کرد که کاربرد ویژه آن پرداخت هزینه سفر و تفریح بود.

۱۹۵۹: امریکن اکسپرس اولین کارت اعتباری پلاستیکی را صادر نمود.

۱۹۶۶: کارت‌های اعتباری چند منظوره نخست در سال ۱۹۶۶ با تاسیس BankAmericard Service Corporation که شعبه‌های «بانک امریکارد» در سراسر ایالات متحده را پوشش می‌داد، متولد شد. این اتحادیه بعدا به نام Visa شهرت یافت.

در همین سال گروه دیگری از بانک‌ها صادرکننده کارت اعتباری گرد هم آمده و InterBank Card Association را به عنوان یک سیستم ملی کارت‌های اعتباری راه‌اندازی کردند. ICA اکنون با نام Master Card در سراسر جهان شناخته می‌شود و رقیب نزدیک Visa است.

و امروزه: با پیچیده‌تر شدن فرآیندها در صنعت کارت اعتباری، شرکت‌های کوچک‌تر فروش خدمات به اعضای ویزا و مستر را آغاز کردند که کاهش هزینه‌ها را در پی داشت و به سهم خود به توسعه صنعت پرداخت کمک کرد. ویزا و مستر نیز به توسعه مقررات و استاندارد سازی پروسه‌ها پرداختند تا میزان تقلب و سوءاستفاده از کارت‌ها را به حداقل برسانند. آنها همزمان سیستم‌های بین‌المللی جهت تبدیل پول و مبادله اطلاعات را توسعه داده و فرآیند‌های قانونی برای حل مناقشه میان اعضا را تثبیت نمودند. این دو اتحادیه از طریق بانک‌های عضو به صدور کارت‌های اعتباری پرداخته و وضع و اصلاح قوانین را بر عهده دارند. هدایت این اتحادیه‌ها بر عهده هیات مدیره‌ای است که عمدتا نمایندگان بلندپایه بانک‌ها عضو هستند. با گسترده شدن صنعت کارت اعتباری، بانک‌های علاقه‌مند به صدور کارت، به عضویت یکی از این دو اتحادیه در می‌آیند.

چشم‌انداز آینده

با وجود اینکه کارت‌های پلاستیکی بیش از نیم قرن رایج‌ترین مدل کارت بوده؛ اما اخیرا پیشرفت‌های بسیاری در صنعت پرداخت صورت گرفته که از سرویس‌های آنلاین مثل PayPal تا ریزتراشه‌های قابل نصب در گوشی تلفن همراه و سایر قطعات را در بر می‌گیرد و چشم‌انداز متفاوتی برای صنعت پرداخت ترسیم می‌کند. با وجود فراوانی بسیار زیاد دستگاه‌های کارتخوان در سراسر آمریکا و جهان که مهم‌ترین کاربرد آنها خوانش یک کارت پلاستیکی دارای نوار مغناطیسی است، نه تنها منسوخ شدن کارت‌های اعتباری در آینده نزدیک بسیار بعید است، بلکه پرداخت با کارت‌های اعتباری، تلفن همراه، اثر انگشت یا ریزتراشه‌های جاگذاری شده در بدن و ... مراحل تکمیلی راهی هستند که بانک آمریکا در سال ۱۹۵۸ آغاز نموده و تحقق آرمان جامعه بدون پول نقد را گام به گام به واقعیت نزدیک می‌کند.

سرپرست روابط عمومی شرکت ایران کیش