«بیمه عمر» به سبک ایرانی
لیلا اکبرپور
نتایج یک تحقیق میدانی نشان می‌دهد ۵۵ درصد مردم به خاطرنبود برنامه فرهنگ‌سازی، از خدمات صنعت بیمه به ویژه بیمه‌های عمر استقبال نمی‌کنند و۷۵ درصد مردم نقش رسانه‌ها را در فرهنگ‌سازی بیمه بیش از سایر نهادهای آموزشی نظیر آموزش و پرورش و شرکت‌های بیمه می‌دانند.

آمارهای «بیمه مرکزی ایران» نشان می‌هد: «بازار بالقوه بیمه عمر در ایران یک بازار 49 میلیون نفری است که از این میان، فقط 4/1 میلیون نفر این محصول بیمه‌ای را خریداری کرده‌اند»؛ یعنی از هر 50 نفر حدودا فقط یک نفر بیمه عمر دارد. اما نتایج تحقیق مورد اشاره که از سوی نگارنده انجام شده است، نشان می‌دهد بیش از 27 درصد مردم به خاطر نارضایتی از بیمه‌ها و 17 درصد به خاطر قصور شرکت‌های بیمه در معرفی بهنگام آن، بیمه عمر نمی‌خرند. افزون بر این، داده‌های این نظرسنجی بیان می‌کند که بی‌توجهی ناشی از ضعف فرهنگ بیمه در مردم، موجب چیرگی مراکز خرید و بانک‌ها بر شرکت‌های بیمه در عرصه رقابت جذب یارانه‌های نقدی و وجوه سرگردان دردست مردم خواهد شد.
این جامعه آماری در پاسخ به این پرسش که «با یارانه نقدی که از دولت می‌گیرید، چه کار می‌کنید؟» ۶۲ درصد گزینه خرید اجناس، ۳۵ درصد گزینه پس‌انداز و تنها ۵/۲ درصد گزینه خرید بیمه عمر را انتخاب کردند. اینکه چرا مردم تمایلی به خرید بیمه عمر ندارند، موضوع ابراز نظر رییس کل بیمه مرکزی در این باره است.
دکتر «جواد فرشباف ماهریان» رییس کل بیمه مرکزی ایران می‌گوید: «بر اساس ارزیابی‌های انجام شده؛ تاثیر اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها بر صنعت بیمه، در کوتاه‌مدت تقریبا در حد صفر است، اما در بلند مدت با توجه به عواملی همچون شفافیت منابع مالی، به‌طور قطع به سود این صنعت خواهد بود.»
اما یک کارشناس دیگر از زاویه متفاوت به موضوع می‌نگرد. «حسین کریم خان زند» مدیرعامل شرکت بیمه پارسیان خواستار انعطاف بیشتر درنحوه عرضه بیمه‌های عمر و تشکیل سرمایه شده و می‌گوید: «سرمایه‌گذاری شرکت‌های بیمه در امر بیمه‌های زندگی، باید بر اصول سرمایه‌گذاری بلندمدت استوار باشد.»
بیمه عمر یا حساب بانکی
هرچند که بانک‌ها با ارائه طرح‌های تشویقی برای جذب سپرده‌های مردم، رقیب جدی برای شرکت‌های بیمه به شمار می‌آیند، اما نظرسنجی مزبور نشان می‌دهد که ۷۰ درصد مردم در مقایسه با بیمه‌نامه عمر و پس انداز ترجیح می‌دهند حساب بانکی داشته باشند.
این درحالی است که بیمه‌های عمرو پس‌انداز، مزایای بیشتری نسبت به سپرده‌های بانکی دارند، اما 75 درصد افراد به این پرسش که «آیا می‌توان حساب بانکی را جایگزین بیمه‌نامه عمر و پس‌انداز کرد؟» پاسخ مثبت داده و 80 درصد به پرسش «آیا می‌خواهید بیمه‌نامه عمر و پس انداز داشته باشید؟» با گزینه «نیازی ندارم» به پاسخ داده‌اند.
«معصوم ضمیری»، مدیرعامل شرکت «بیمه پاسارگاد» برای تشویق مردم و استقبال آنان از بیمه‌های عمر می‌گوید: «انتخاب ریسک سرمایه‌‌گذاری بیمه‌های عمر باید به عهده بیمه‌گذاران باشد. در دنیای امروز، شرکت‌های بیمه عمر نظر بیمه‌گذاران را درانتخاب مسیر سرمایه‌گذاری جویا می‌شوند و بیمه‌نامه را بر حسب ضریب ریسک‌‌پذیری بیمه‌گذار، در حوزه‌های بازار سرمایه یا پول صادر می‌کنند.»
«فتنه ریحانلو» مدیر بیمه‌ای اشخاص «بیمه پارسیان» در رابطه با مقایسه بیمه‌های عمر با حساب‌های بانکی می‌گوید: «کاهش نرخ سود تسهیلات بانکی و به تبع آن نرخ سود سپرده‌گذاری، موجب خواهد شد تا مردم پول‌های خود را از بانک‌ها خارج کنند و این زمانی است که بیمه‌ها باید با عرضه بیمه‌نامه‌های مناسب این اندوخته‌ها را جذب کنند و اجازه خروج منابع به سوی بازار زیرزمینی را ندهند.»
این کارشناس افزود: «بیمه‌نامه عمر و پس‌انداز، بیمه‌نامه‌ای برای استفاده خریدار نیست، بلکه هدیه‌ای به اعضای خانواده برای تامین نیازهای آنان در سال‌های دور است، شاید با پس‌انداز ماهی ۷۰ هزار تومان نتوان سرمایه قابل‌توجهی را برای سال‌های آتی جمع‌آوری کرد؛ اما با خرید یک بیمه‌نامه عمر و پس‌انداز یا تشکیل سرمایه می‌توان پوشش بیمه و سرمایه قابل‌قبولی را خریداری کرد.»


مزایای بیمه‌های عمر
پوشش بیمه‌های حوادث، معافیت از مالیات، امکان ارتقای سرمایه اولیه بیمه نامه و دریافت سرمایه چند برابری درصورت از کارافتادگی و فوت، استفاده از اعتبار بیمه‌نامه برای اخذ تسهیلات بانکی، پوشش رشد نرخ تورم سالانه و رفاه خانواده پس از مرگ یا نقص عضو سرپرست خانواده بخشی از مزایای بیمه‌نامه عمر (پس‌انداز-سرمایه‌گذاری) است که متاسفانه مردم یا از وجودشان اطلاعی ندارند یا نسبت به آن بی‌تفاوت هستند.
براساس نظرسنجی فوق بیش از ۷۰ درصد افراد از بیمه‌های درمانی، ۲۸درصد از بیمه‌های خودرو و دو درصد از بیمه عمر و پس‌انداز استفاده می‌کنند؛ ۸۰درصد از جامعه آماری، از مزایای بیمه‌های عمر و پس‌انداز اطلاعی ندارند، ۲۰ درصد دارای اطلاعات اندک هستند و میزان «دارندگان اطلاعات زیاد» هم درحد صفر است. «فریدون خلیلی‌فرد»، معاون بیمه‌های عمر و سرمایه‌گذاری «بیمه کارآفرین»، بیمه‌نامه عمر و پس‌انداز را برنامه مالی یک خانواده می‌داند و می‌گوید: «سرپرست خانوار به خاطر جلوگیری از عواقب حوادث در زندگی، خود را تحت پوشش بیمه قرار می‌دهد و برای رفاه حال خانواده‌اش در سال‌هایی که او نیست یک سرمایه خریداری می‌کند.» وی معتقد است: «وجود این بیمه به نوعی پشتیبان خانواده است و در صورت بروز هرنوع اتفاق برای سرپرست خانواده و واگذاری تعهدات او برای آینده سایر افراد خانواده به شرکت بیمه نشان می‌دهد پس از مرگ مسوولیت‌ها از بین نمی‌رود.»
کدام بخش جذاب است؟
بر اساس نتایج این تحقیق، از میان سه مزیت مهم بیمه عمر مطرح در پرسش «کدام یک از مزایای بیمه‌های عمر و پس‌انداز با اهمیت‌تر است؟» ۸۰ درصد جنبه پس‌انداز و سرمایه‌گذاری، ۵/۱۲ درصد رفاه خانواده پس از مرگ سرپرست و ۵/۷ درصد پوشش حادثه و نقص عضو را با اهمیت می‌دانند.
سهم اندک پوشش حادثه و نقص عضو در انتخاب مردم ریشه در فرهنگ ایرانیان دارد که تصور می‌کنیم حادثه برای دیگران است و چیزی ما را تهدید نمی‌کند.
اما بی‌توجهی مردم نسبت به «رفاه خانواده پس از مرگ سرپرست» که بیمه‌گران همواره طی سالیان سال از آن به عنوان نکته طلایی بیمه‌نامه‌های زندگی نام برده‌اند، نشانه چیست؟
آیا عدم انتخاب این گزینه از نوعی گسستگی روابط خانوادگی حکایت دارد یا نشان‌دهنده رشد سهم مالکیت زنان از دارایی همسران است؟
آیا می‌تواند نشانه افراط اعضای خانواده در خرید، توجه خاص به پدیده مد و بی‌برنامگی در استفاده از توانایی مالی سرپرست خانواده باشد؟
«رشیدی» مدیرکل دفتر آمار و اطلاعات جمعیت سازمان ثبت احوال کشور در این خصوص می‌گوید: «پدیده طلاق در ایران طی سال‌های گذشته رشد قابل ملاحظه‌ای داشت و میزان ثبت طلاق در ایران طی سال 88 در مقایسه با سال 87 دارای رشد 13درصدی بود.»
این درحالی است که آمارهای منتشره در خبرگزاری‌های معتبر نشان می‌دهد: یک چهارم ازدواج‌ها در کشورمان به طلاق می‌انجامد و به عبارتی از هر ۱۰۰ ازدواج ۲۵ مورد آن منجر به طلاق می‌شود.
رقیب جدی بیمه‌های عمر
بسیاری از کارشناسان و برخی از مسوولان ارشد صنعت بیمه، سازمان تأمین اجتماعی را جدی‌ترین رقیب بیمه‌های عمر می‌دانند که به صورت اجباری به بازار عرضه می‌شود و دولت‌ها نیز از آن حمایت می‌کنند.
نتیجه این تحقیق نشان داد، بیش از 67درصد جامعه آماری به پرسش «شما کدام یک از بیمه‌گران را بیشتر می‌شناسید؟» به سازمان تامین اجتماعی پاسخ مثبت دادند.
«نوروز کهزادی» رییس کل سابق بیمه مرکزی ایران در این خصوص چندی پیش گفته بود: «ضریب نفوذ بیمه‌های بازرگانی به ۵/۱ درصد رسیده است اما، با لحاظ کل بازار بیمه که شامل بیمه‌های بازرگانی و سازمان تامین اجتماعی و خدمات درمانی و... می‌شود ضریب نفوذ بیمه در کشور به ۵/۴ درصد افزایش می‌یابد.