دنیای اقتصاد- معاون اقتصادی بانک مرکزی در پاسخ به انتقاداتی مبنی بر ملموس نبودن نرخ تورم تک رقمی برای مردم با تاکید بر اینکه گرانی کالاهای مورد نیاز مردم و در عین حال آمارهای بانک مرکزی در مورد کاهش «نرخ» تورم هر کدام در جای خود و وفق مبنای خاص خود حاوی صحت است، گفت: باید در این بین دقت شود نرخ تورم میانگین تحولات قیمتی را نمایش می‌دهد و این میانگین، یک میانگین حسابی نیست.به گفته وی، در کنار برخی گرانی‌ها، بسیاری از کالاها هم یا افزایش قیمت نداشتند یا افزایش قیمت آنها ناچیز بود و اینها چشم‌بندی نیست. معاون اقتصادی بانک مرکزی:

تک‌رقمی شدن نرخ تورم حقیقتی ناملموس است

دکترحسین قضاوی معاون اقتصادی بانک مرکزی در گفت‌وگویی با فارس به پرسش‌ها و انتقاداتی مبنی بر ملموس نبودن نرخ تورم تک رقمی برای مردم پاسخ داد و با تایید بالا رفتن قیمت‌ برخی از اقلام ضروری، به تشریح جزئیات نرخ تورم پرداخت.

حسین قضاوی دستیابی به تورم تک‌رقمی را یک دستاورد بزرگ اقتصادی و قابل تقدیر عنوان کرد و اظهار داشت: اقتصاد کشورها معمولا بر اساس چهار شاخص نرخ تورم، نرخ بیکاری، رشد اقتصادی و وضعیت توازن در بخش خارجی اقتصاد مورد ارزیابی و قضاوت واقع می‌شود.

وی با بیان اینکه در صورتی که هر کشوری وضعیت مطلوبی در چهار شاخص مذکور داشته باشد، دارای تعادل در بازارهای گوناگون اقتصادی تلقی خواهد شد، افزود: در این حالت بستر مناسبی برای کار و کسب فراهم خواهد بود و به تدریج درآمد ملی افزایش و رفاه عمومی نیز ارتقا می‌یابد.

معاون اقتصادی بانک مرکزی، رسیدن نرخ تورم به عدد تک‌رقمی را تحقق یکی از مؤلفه‌های مذکور دانست و تصریح کرد: باید تدابیر مناسب نگهداشت این دستاورد مطلوب را تا حد امکان مد نظر قرار داد، لازم است حتی‌المقدور، جهت‌گیری عموم سیاست‌های اقتصادی با توجه به موهبت ثبات نسبی سطح عمومی قیمت‌ها، مدیریت شود ولو آنکه اولویت برخی از آنها، معطوف به تحقق سایر اهداف اقتصادی باشد.

از حقیقت تا واقعیت

این مقام مسوول بانک مرکزی در ادامه اظهارات خود با اشاره به ایراداتی که به نرخ تورم تک‌رقمی با توجه به تعارض‌هایی که مردم احساس می‌کنند، اضافه کرد: بنده این مساله را با ذکر مثالی تشریح می‌کنم به این نحو که اگر چند نفر در یک سالن جمع شوند و قرار باشد قد آنها اندازه‌گیری و بعد میانگین قد این افراد ۱۷۵ سانتی متر اعلام شود، ممکن است اعتراض شود که کسی با این ارتفاع یافت نمی‌شود، افراد مزبور یا کمتر از ۱۷۵سانتی‌متر یا بیشتر از آن باشند. نمی‌توان گفت ایراد مزبور، وارد نیست، نمی‌توان منکر شد که شاید کسی که دقیقا قدی منطبق با این عدد داشته باشد، در آن سالن نباشد. در عین حال عددی هم که به عنوان میانگین قد افراد حاضر در سالن اعلام شده است، مبنای منطقی و قابل اتکا دارد. هر کدام از این دو ادعا حاوی واقعیتی انکارناپذیر است.

وی با تاکید بر اینکه هر دو حالت مذکور واقعیت‌هایی را اعلام می‌کنند که الزاما به معنای تعارض این حالت‌ها با یکدیگر نیست، تصریح کرد: زمانی که یک عدد میانگین اعلام می‌شود، الزاما به یکایک افراد تحت شمول مصداق پیدا نمی‌کند. در مورد نرخ تورم نیز همین وضعیت مصداق دارد.

به گفته این مقام مسوول در بانک مرکزی، نرخ تورم در واقع «میانگین وزنی» قیمت سبدی از کالاها و خدمات را که مردم در قالب هزینه‌های خانوار خریداری می‌کنند، مد نظر قرار می‌دهد. این رقم را با رقم دوره زمانی مشابه در سال قبل مقایسه می‌کند و نتیجه این مقایسه را به‌صورت درصد بیان می‌کند. وی ادامه داد: چنانچه چنین رقم‌هایی مرتبط با ۱۲ ماه را مجددا میانگین بگیریم، در این‌صورت است که نرخ تورم سالانه منتهی به آخرین ماه مورد نظر به دست می‌آید. این رقم چنانچه مربوط به کل شهرهای کشور باشد، بدین مفهوم است که تحولات قیمتی شهرها نیز مشمول میانگین‌گیری شده است.

یک قلم نماینده کالاهای دیگر

معاون اقتصادی بانک مرکزی با تاکید بر اینکه نرخ تورم، روند تحولات قیمت ۳۵۹ قلم کالا و خدمت را از خوراک، پوشاک و اجاره مسکن گرفته تا کرایه و قیمت لوازم خانگی یا غذای رستوران و نظایر آن مورد بررسی قرار می‌دهد، اظهار داشت: هر یک از اقلام موجود در این سبد کالا نماینده بسیاری از کالاهای دیگر نیز هست.

وی اضافه کرد: در صورتی که قیمت کباب کوبیده به‌عنوان یکی از کالاهای موجود در سبد محاسباتی مد نظر قرار گرفته و از لحاظ کردن سایر انواع کباب‌های درست شده از گوشت قرمز صرف‌نظر شود، خللی در برآورد تحولات قیمتی ایجاد نخواهد شد. چون این کالاها از جانشین‌پذیری کامل برخوردار بوده و گرانی یکی، گرانی بقیه را به دنبال دارد. کما اینکه ارزان شدن یکی از آنها، به منزله ارزان شدن سایر اقلام مشابه است.

وی تصریح کرد: لذا محدود بودن اقلام سبد محاسباتی تورم به ۳۵۹ قلم کالا، خللی در برآوردها به بار نمی‌آورد. این سبد از کالاها و خدمات می‌تواند به خوبی معرف عموم مایحتاجی باشد که خانوارها در زندگی روزمره خود خریداری می‌کنند.

معاون اقتصادی بانک مرکزی ادامه داد: طبیعی است قیمت‌هایی که از این کالا‌ها و خدمات گرفته می‌شود، اینطور نیست که همگی یک جهت، افزایشی باشند. در هر دوره زمانی کالاها و خدماتی یافت می‌شوند که قیمتشان بالا رفته است و برخی را نیز می‌توان سراغ گرفت که دچار افت قیمت شده باشند. لذا وقتی گفته می‌شود نرخ تورم فلان مقدار است به مفهوم آن نیست که قیمت همه کالاها در دوره زمانی مورد بررسی روند افزایشی را طی کرده است.

گلایه بجای مردم

قضاوی با اشاره به اینکه «میانگین وزنی تحولات قیمتی» ملاک محاسبه نرخ تورم است، گفت: ممکن است در طول دوره مورد بررسی فرضا اجاره بهای مسکن افزایش قابل ملاحظه پیدا نکرده باشد یا حتی قیمت برخی کالاها به عنوان مثال لوازم خانگی، لوازم یدکی و خودرو کاهش هم پیدا کرده باشد. در مقابل ممکن است قیمت کالایی نظیر گوشت گوسفند نسبت به سال قبل، همین موقع، افزایش چند ده درصدی و قیمت کالایی نظیر لیمو ترش حتی قیمت دو برابری را تجربه کرده باشد.

این مقام مسوول در بانک مرکزی اضافه کرد: در حالت مذکور افرادی که از رشد ۲ برابری قیمت لیمو ترش، یا رشد زیاد قیمت گوشت گوسفند انتقاد می‌کنند، حرف درستی می‌زنند و بیراهه نمی‌روند، در عین حال که نرخ تورم اعلام شده توسط بانک مرکزی هم مبین واقعیتی مبتنی بر مبانی علمی و تخصصی و قابل احراز است. این دو برداشت به هیچ وجه نافی یکدیگر نیست.

وی با تاکید بر اینکه گرانی کالاهای مورد نیاز مردم و در عین حال آمارهای بانک مرکزی در مورد کاهش «نرخ» تورم هر کدام در جای خود و وفق مبنای خاص خود حاوی صحت است، افزود: باید در این بین دقت شود نرخ تورم میانگین تحولات قیمتی را نمایش می‌دهد و این میانگین، یک میانگین حسابی نیست. این‌طور نیست که رشد چند ده درصدی قیمت گوشت، رشد فرضا ۱۰۰ درصدی قیمت لیمو و رشد قیمت سایر کالاها را با هم جمع کنیم و تقسیم بر تعداد این کالاها کرده، عددی به‌دست آوریم و به عنوان نرخ تورم اعلام کنیم. بدیهی است اگر قیمت نمک دوبرابر شود یا قیمت گوشت قرمز، این‌طور نیست که این هر دو به یک اندازه برای مصرف کننده ناخوشایند باشد.

به گفته وی، فشار اقتصادی که مردم از افزایش دو برابری قیمت گوشت احساس می‌کنند با احساس ناشی از افزایش دو برابری قیمت نمک یکسان نیست. چرا که مردم در طول سال مخارج اندکی را باید صرف خرید نمک کنند، در حالی که تامین پروتئین هزینه قابل ملاحظه را بر دوش خانوارها تحمیل می‌کند. هرچه ضریب اهمیت یک کالا در مخارج خانوار بیشتر باشد، افزایش قیمت آن کالا، ولو اندک، به نحو ملموس تری به چشم مردم می‌آید.

قضاوی این مساله را با ذکر یک مثال واقعی چنین تشریح کرد: در طول یک‌سال گذشته منتهی به خرداد ۱۳۸۹، قیمت گوشت گوسفند به‌طور متوسط، ۴۶ درصد گران شده است، اما ضریب اهمیت متوسط آن در هزینه خانوار ایرانی تنها ۴/۲ درصد (دو و چهار دهم درصد) می‌باشد. بنابراین تنها حدود یک واحد درصد از نرخ تورم حدودا ۹ درصدی آن مقطع ناشی از این تحول است. این درحالی است که اجاره مسکن در یک‌سال گذشته منتهی به خرداد ۱۳۸۹، تنها حدود ۹ درصد گران شده، اما چون ضریب اهمیت آن در هزینه‌های خانوار ۲۵ درصد می‌باشد، بنابراین ۲ واحد درصد از نرخ تورم حدودا ۹ درصدی آن مقطع ناشی از این تحول قیمتی است. در مقابل کالایی مثل شربت اکسپکتورانت ۷۴ درصد گران شده یا قیمت زرشک ۴۴ درصد رشد داشته یا قیمت کله پاچه خام ۶۳ درصد رشد داشته است؛ اما چون ضریب اهمیت این کالاها در هزینه خانوار به صفر میل پیدا می‌کند، بنابراین اثری بر نرخ تورم نداشته است.

چشم‌بندی نکردیم

معاون اقتصادی بانک مرکزی خاطرنشان کرد: البته غفلت نکنید که در همین یکسال گذشته منتهی به خرداد ۱۳۸۹، قیمت رب گوجه فرنگی ۶ درصد، گوجه فرنگی ۱۴ درصد، انگور۱۱ درصد، برنج ایرانی ۱۴ درصد، برنج خارجی ۱۱ درصد و قیمت تخم‌مرغ ۴ درصد ارزان شد. این کالاها حدود ۵ درصد در هزینه‌های خانوار سهم دارد و موجب شد حدود ۷/۰ (هفت دهم درصد) اثر کاهنده بر نرخ تورم اعمال کند.

به گفته وی، بسیاری از کالاها هم یا افزایش قیمت نداشتند یا افزایش قیمت آنها ناچیز بود. اینها که چشم‌بندی نیست. ریز این ۳۵۹ قلم کالا و تحولات قیمتی آنها در هر مقطع زمانی موجود است. من از همکارانم خواهش کرده‌ام از ماه بعد ریز تحولات قیمتی همه این کالاها را روی سایت بانک مرکزی بگذارند. ضریب اهمیت آنها هم مشخص باشد تا همه علاقه‌مندان بتوانند دید روشن‌تری نسبت به نحوه محاسبه نرخ تورم و مفهوم آن داشته باشند.

وی ادامه داد: جالب است بدانید ۹۰ درصد از نرخ تورم ۴/۹ (نه و چهار دهم) درصدی منتهی به خرداد ۱۳۸۹، صرفا به خاطر افزایش قیمتی است که در ۴۲ قلم کالا رخ داده است. ضریب اهمیت این کالاها ۴۷ درصد است. الباقی ۳۵۹ قلم کالا یا کاهش قیمت داشته‌اند یا رشد قیمتشان با توجه به ضریب اهمیتشان نزدیک به صفر بوده است. اما نکته این است که ثبات یا افت قیمت خیلی به چشم نمی‌آید. این افزایش قیمت است که توی ذوق می‌زند و در ذهن مردم همواره ملموس است.

تجربه کارشناسی

معاون اقتصادی بانک مرکزی عنوان کرد: نرخ تورم در بانک مرکزی بر اساس مبانی علمی معتبر دنیا محاسبه می‌شود؛ تجربه کارشناسی سازمان یافته و بسیار گران سنگی در گذر زمان شکل گرفته و این افراد به هیچ وجه حاضر نیستند که تجربه آنها در اثر مسائل حاشیه‌ای مخدوش شود. به گفته این مقام مسوول در بانک مرکزی، تمام سرمایه حیثیتی کارشناسان دست‌اندرکار امور آماری بانک مرکزی از جمله همکاران درگیر در محاسبه نرخ تورم در این بانک در تجربه کارشناسی سال‌های متمادی خلاصه می‌شود. طبیعی است که این سرمایه انسانی بیش از هرچیز به حیثیت حرفه‌ای خود و رسالت خطیر انجام امور کارشناسی متعهد بوده و گرایش‌های زودگذر و مقطعی در نتیجه تلاش‌های آنها بی‌تاثیر است. مردم هم چنین انتظاری را ندارند که این کارشناسان خدوم، اصول علمی را به کناری نهند و وفق تمایل ذهنی این و آن، در کش و قوس باشند. وی گفت: نرخ تورم محاسبه شده در بانک مرکزی دارای مبنای علمی، تجربه کارشناسی و متدهای بین‌المللی است؛ بنابراین از جهات نامبرده نمی‌توان خدشه‌ای به این نرخ وارد کرد. البته هر متد علمی محدودیت‌های خاص خود را دارد و باید با توجه به محدودیت‌های خاص خود مورد تفسیر و برداشت قرار گیرد.

معاون اقتصادی بانک مرکزی اظهار داشت: همان سنجه یا متره‌ای که در اسفند ماه سال ۱۳۸۷، نرخ تورم را معادل ۴/۲۵ درصد (بیست و پنج و چهار دهم درصد) برآورد کرد، امروز و در مقطع زمانی مرداد ۱۳۸۹، نرخ تورم را ۸/۸ درصد (هشت و هشت دهم درصد) برآورد می‌کند. همان محدودیت‌هایی که آن هنگام بر متدهای محاسبتی و ضرایب اهمیت و شیوه میانگین‌گیری حکمفرما بود امروز هم همان‌ها حاکم است.

افزایش قیمت‌ها را قبول داریم

قضاوی تاکید کرد: عمده‌ترین چیزی که می‌توان از مقایسه روندهای تورمی مزبور برداشت کرد این است که در طول ماه‌های گذشته یعنی از اسفند‌ماه سال ۱۳۸۷ تاکنون از سرعت رشد قیمت‌ها به نحو قابل ملاحظه‌ای کاسته شده است. بدیهی است از افت سرعت افزایش سطح عمومی قیمت‌ها نه می‌توان اینگونه استنتاج کرد که برخلاف واقعیت‌های جامعه، سطح قیمت‌ها نسبت به دوران گذشته کاهش یافته است و نه از افزایش سطح عمومی قیمت‌ها می‌توان به غلط برداشت نمود که تمامی کالاها با افزایش قیمت مواجه شده باشند. کما اینکه چنانچه کسی برداشت کند هزینه یکایک خانوارهای ایرانی در طول یکسال گذشته منتهی به مرداد امسال، تنها حدود ۹ درصد افزایش یافته است، برداشت درستی به حساب نمی‌آید.

وی ادامه داد: فشار هزینه‌ای به خانوارها بستگی دارد به اینکه تا چه حد بیشتر از کالاهایی استفاده می‌کرده‌اند که با افزایش قیمتی همراه بوده‌اند. رقم مطلق نرخ تورم، یک عدد میانگین است و بر یکایک آحاد خانوارها در شهرهای گوناگون کشور انطباق‌پذیر نیست.

معاون اقتصادی بانک مرکزی خاطرنشان کرد: زمانی که نرخ تورم حدود ۲۵ درصد بود، ممکن بود برخی احساسشان، شدت بالاتری را از افزایش هزینه خانوار به ذهنشان خطور دهد. مهم این است که بدانیم در گذر زمان، این دماسنج رفته‌رفته عدد کمتری را نشان می‌دهد. این سیر نزولی، حکایت از افت سرعت افزایش هزینه خانوارها دارد. در برخی خانوارها کمتر، در برخی خانوارها بیشتر. این افت نرخ تورم، برای همه خانوارها خبری خوشایند و میمون است.

این مقام مسوول بانک‌ مرکزی ضمن ارائه تفسیر کارشناسی از نرخ تورم، گفت: نرخ تورم و مقایسه آن با مقاطع قبلی، وضعیت روند افزایش سطح عمومی قیمت‌ها را نشان می‌دهد؛ در حقیقت نشان می‌دهد که افزایش قیمت‌ها نسبت به گذشته سرعت بیشتر یا کمتری را به خود گرفته است.

مزیت اصلی تورم تک رقمی برای کارآفرینان اقتصادی

معاون اقتصادی بانک مرکزی مزیت اصلی تک رقمی بودن نرخ تورم را فراهم‌سازی بستر مناسب برای برنامه‌ریزی‌های اقتصادی دانست و ادامه داد: کارآفرینان اقتصادی در شرایطی که با نوسانات قیمتی قابل ملاحظه مواجه نباشند، می‌توانند برنامه‌ریزی تولیدی بهتری داشته باشند.

وی اضافه کرد: زمانی که از نظر تحولات قیمتی برای کسب و کار بستر لازم فراهم باشد، فعالیت‌های مولد می‌‌تواند شکل بگیرد و زمانی که این فعالیت‌ها رونق گرفت ضامنی برای رشد بهتر اقتصادی خواهد بود.

قضاوی با تاکید بر اینکه رشد اقتصادی می‌تواند رفاه عمومی را برای جامعه به دنبال داشته باشد، تصریح کرد: نرخ تورم یک رقمی در گذر زمان اثر خود را نشان می‌دهد، چرا که این امر پدیده‌ای نیست که همه منافع آن را تمامی آحاد مردم به صورت لحظه‌ای و فی الفور احساس کنند.

وی گفت: بخشی از مزایای نرخ تورم پایین، در گذر زمان معلوم و از طریق رونق کسب و کار محقق می‌شود. گرچه در کوتاه‌مدت هم از توزیع ناعادلانه درآمد به نفع اقشار با درآمد آزاد و به ضرر اقشار با درآمد ثابت و حقوق‌بگیران، جلوگیری می‌کند و این در راستای تحقق هرچه بیشتر عدالت اجتماعی و بهبود رفاه عمومی است.

وجود تورم مزمن ریشه پیدایش انتظارات تورمی

این مقام مسوول بانک مرکزی یکی از شاخصه‌های اصلی برای ارزیابی عملکرد اقتصاد را پایین بودن نرخ تورم عنوان و خاطرنشان کرد: در کنار این مورد البته که شاخصه رشد اقتصادی نیز مهم است. نمی‌توان صرفا بر کاهش نرخ تورم تاکید کرد و نسبت به ایجاد انگیزش‌های تقویت رشد اقتصادی بی تفاوت بود. لازم است، اقتصاد کشور به روند بلند مدت نرخ تورم باز گردد و از طریق اصلاح هرچه بیشتر «بنیادها» و «زیرساخت‌ها»، نرخ رشد بالقوه و بالفعل را افزایش داد. تحقق این هدف بیش از آنکه به مدد سیاست‌های پولی ممکن باشد از طریق سایر سیاست‌ها و تسهیل فضای کسب‌وکار امکان‌پذیر است.

عکس: نگار متین‌نیا