گروه بازار پول- روابط عمومی‌بانک مرکزی جمهوری اسلامی‌ایران اعلام کرد، در پی رونمایی اسکناس ۱۰۰۰۰۰ ریالی که روز سه‌شنبه مورخ ۱/۴/۱۳۸۹ در بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران انجام شد، خبرهایی در خصوص اصالت و صحت مصرع اول بیت معروف شیخ اجل سعدی مندرج در پشت اسکناس یکصد هزار ریالی منتشر شده است. در همین رابطه مطالبی پیرامون این موضوع به شرح ذیل به استحضار مردم شریف ایران می‌رسد: با توجه به وجود دو نگارش متفاوت اما صحیح برای این مصرع، از نظر بانک مرکزی چاپ هر دو نگارش بر پشت اسکناس یکصد هزار ریالی بیان‌کننده پیامی عمیق و انسانی نهفته در شعر مشهور این شاعربزرگ در تاریخ ادبیات فارسی است.

با این تفکر برای استفاده از این بیت در طراحی اسکناس جدید صلاح کار را در فصل‌الخطاب قرار دادن نظر کارشناسانه نهادی رسمی‌قرار دادیم و از همان ابتدا با فرهنگستان زبان و ادب فارسی مکاتبات لازم انجام شد که در پاسخ، فرهنگستان قرائت بیت «بنی آدم اعضای یکدیگرند *** که در آفرینش ز یک گوهرند» را از نظر مرحوم دکتر غلامحسین یوسفی ارجح اعلام نمود.

مستنداتی مرتبط با بیت به کار رفته در پشت اسکناس

یکصدهزار ریالی از گلستان شیخ اجل سعدی علیه رحمه:

استاد فقید مرحوم دکتر غلامحسین یوسفی در توضیحات گلستان (ص ۲۶۴) در تایید و تاکید صحت این مطلب چنین می‌نویسند: «اعضای یکدیگرند»: چنین است در همه نسخه‌ها.

استاد مجتبی مینوی در پاسخ اظهار نظری مبنی بر ترجیح ضبط «اعضای یک پیکرند» (رک: یغما ۱۰/۵۲۴)، چنین نوشته است:

«صحیح این شعر سعدی همین طور است [:اعضای یکدیگرند] ... مضمون از عبارات معروف عصر سعدی بوده و او جمله‌ای را که زبانزد بوده است به قلم درآورده است.»

شادروان حبیب یغمایی در تایید نظر مذکور افزوده است: «در بیست سال قبل که با مرحوم فروغی کلیات سعدی را برای تجدید چاپ آماده می‌کردیم نسخه‌های بسیار معتبر و قدیم که تاریخ کتابت آنها از ۷۱۷ و ۷۲۴ به بعد بود، در اختیار داشتیم. در همه این نسخه‌ها.... قطعه معروف «بنی آدم اعضای یکدیگرند» به همین عبارت نوشته شده و تاکنون هیچ نسخه‌ای از قدیم و جدید، خطی و چاپی به نظر اهل ادب نرسیده که به عبارتی جز این باشد.

نکته دیگر اینکه در اینجا کلمه «یکدیگرند» معنی عام دارد و اگر بجای «یکدیگرند» فرض و تصور کنیم که «یک پیکرند» باید باشد (و چنین حقی نداریم) نه تنها مضمونی که در کمال بلندی است سقوط می‌کند، بلکه لطف مصراع دوم که پیوستگی تمام به مصراع اول دارد از میان می‌رود.

بنابراین جهات بر اهل ادب و طبع فرض است که این قطعه معروف را همچنان که سعدی فرموده و از عصر او تاکنون در همه نسخه‌ها نقل و کتابت شده بدانند و بخوانند:

بنی آدم اعضای یکدیگرند

که در آفرینش ز یک گوهرند

(یغما ۱۱/۴۵ - ۴۶)