نفیسه صفدری
از جمله جدیدترین ابزارهای بانکداری الکترونیک در کشور ما، کارت اعتباری می‌باشد که باعث شده است تا بانک‌ها روز به روز منابع مالی و زمان بیشتری را صرف توسعه این ابزار نمایند.

اهمیت توسعه این کارت در کشور ما از آنجا نمایان می‌شود که برخی از کارشناسان از بانکداری الکترونیک در ایران به بانکداری کارت محور یاد می‌کنند؛ یعنی پذیرش و توسعه بانکداری الکترونیک از طریق توسعه کارت‌های الکترونیکی نمود یافته است و به‌رغم افزایش روزافزون تعداد پایانه‌های فروشگاهی، استقبال از دستگاه‌های خودپرداز به سبب استقبال از کارت‌های بانکی بیشتر بوده است. بنابراین بذل توجه به توسعه حوزه فعالیت از این ابزار به سبب استقبال مردم، ضروری می‌نماید.
کارت اعتباری ابزاری است که به تازگی به حوزه بانکداری الکترونیک وارد شده و در این راستا بانک‌ها در تلاشند تا روز به روز حوزه این ابزار را گسترش دهند. کارت‌های اعتباری اصطلاحا به کارت‌هایی اطلاق می‌شود که شخص با توجه به میزان اعتباری که بانک صادر‌کننده کارت به وی داده، بدون داشتن موجودی، امکان برداشت از حساب خود (تا سقف اعتبار) را دارد و پس از مدت معینی بدون هیچ گونه کارمزدی بدهی خود را به بانک پرداخت می‌نماید. کارت اعتباری به معنای پرداخت بهای کالا پس از دریافت کالا است بدون آنکه خریدار به دلیل تاخیر مقرر در پرداخت مبلغی اضافی به فروشنده کالا یا شرکت ارائه‌دهنده کارت پرداخت کند. شرکت ارائه‌دهنده کارت به دارنده کارت اعتباری اجازه می‌دهد که بهای کالای خریداری شده را تا مدتی پس از دریافت صورتحساب به تاخیر اندازد. حال اگر دارنده کارت از پرداخت بهای کالا به قیمت نقدی در موعد مقرر خودداری کند جریمه‌ای مطابق نرخ بازار به او تعلق خواهد گرفت. اطلاق واژه اعتباری از یک طرف و پرداخت جریمه تاخیر از موعد مقرر از طرف دیگر موجب شده تا عده‌ای کارت اعتباری را روشی جدید و در عین حال پرسود برای پرداخت وام و فروش اقساطی کالا تصور کنند.
نمودار زیر تعداد کل کارت اعتباری صادره شبکه بانکی کشور تا پایان تیر ماه ۱۳۸۸ را نشان می‌دهد.
نمودار بالا بیانگر این است که بانک‌های تازه تاسیس در این عرصه نسبت به سایر بانک‌ها موفق‌تر عمل نموده‌اند. امروزه بسیاری از افراد با کارت‌های اعتباری و نحوه فعالیت آنها آشنا می‌باشند؛ بنابراین در ادامه، برخی پیشنهادات در راستای افزایش توانمندی کارت اعتباری در حوزه بانکداری الکترونیک بیان می‌‌شود.
تفکیک مشتریان و ارائه خدمات متناسب با هر گروه
بهترین شیوه که منفعت هر دو گروه بانک و مشتری را تامین نماید، تفکیک مشتریان و ارائه خدمات متناسب با هر گروه می‌باشد، زیرا بر اساس اصل تفکیک مشتریان در تئوری‌های اقتصادی، بانک می‌تواند اضافه رفاه هر گروه را در نتیجه تخصیص خدمات متفاوت نصیب خود نماید. این اضافه رفاه همیشه با نتایج مالی، قابل توجیه
نمی‌باشد، زیرا در بسیاری موارد در نظر یک مشتری ارائه خدمات از جلوه بالاتری نسبت به انتفاع مالی برخوردار می‌باشد.
در دنیای امروز که بانک‌ها هزینه‌های هنگفتی را بابت تبلیغات و بازاریابی متقبل می‌شوند جلب نظر یک مشتری و اینکه بتوان یک مشتری گذرا را به یک مشتری دائمی‌ تبدیل نمود، از جایگاه بالاتری برخوردار است. در راستای تفکیک مشتریان بانکی پیشنهاد می‌شود که این کارت در دو نوع قابل شارژ و غیرقابل شارژ تهیه شود.



کارت اعتباری قابل شارژ:
بانک می‌تواند این کارت را در اختیار مشتریان دائمی‌ یا مشتریانی که در بانک مزبور دارای حساب می‌باشند قرار دهد.
کارت اعتباری غیر قابل شارژ:
بانک می‌تواند این کارت را در اختیار مشتریانی با ریسک بالا یا افرادی که‌تراکنش کمتری با بانک مذبور دارند قرار دهد و برای کاهش ریسک خود در راستای اعطای تسهیلات، وثیقه‌هایی را مطالبه نماید که قابلیت نقد شوندگی آنها بالا و دارای هزینه کمی‌باشد.
کارت اعتباری در قالب کارت هدیه:
بانک دارای برخی مشتریان پلاتینیومی ‌می‌باشد که از اعتبار بسیار بالایی برای سیستم برخوردار بوده و در بسیاری موارد با خروج منابع خود از یک شعبه، می‌توانند درجه آن را چند درجه تنزل دهند. این افراد خود نیاز چندانی به این منابع (با توجه به مبلغ اندک در راستای حوزه وسیع کاری) نداشته و متقاضی آن نیز نیستند، زیرا مبالغ‌تراکنش این مشتریان با بانک اغلب بسیار بالا می‌باشد، اما با افرادی در ارتباط بوده یا سرپرستی افرادی را بر عهده دارند که این مبالغ و با شرایط فوق می‌تواند برای آنها بسیار راهگشا باشد؛ بنابراین از آنجا که بانک یک بنگاه مالی بوده و به دنبال کسب سود‌هایی با ملاحظه کاهش ریسک می‌باشد؛ بنابراین از اعتبار این مشتریان پلاتینیومی ‌استفاده نموده و به کارمندان آنها تسهیلات خرید در قالب کارت اعتباری ارائه نماید از این رو و از آنجا که این مشتریان همواره مانده حساب‌های بالایی دارند؛ بنابراین حق برداشت قسمتی از آن را بسته و معادل آن را کارت‌هایی اعتباری غیر قابل شارژ تهیه و در اختیار افراد معرفی شده از سوی آن مشتری پلاتینیومی، قرار دهد با این عمل بانک به چندین هدف نائل می‌آید که از آن جمله:
بخشی از منابع مشتری پلاتینیومی ‌را در تصرف خود می‌گیرد، در واقع به بقای این منابع اطمینان یافته و بنابراین می‌تواند در استفاده از آن اقدام به برنامه‌ریزی‌های بلند مدت نماید.
ریسک عدم وصول منابع اعطایی صفر می‌باشد، زیرا در صورت عدم تادیه تعهدات از جانب مشتری، مراتب از سوی نهاد مورد مدیریت مشتری پلاتینیومی ‌پیگیری و در صورت عدم پاسخ، از حساب وی کسر می‌گردد.
‌بانک به یکی از خطیر‌ترین وظایف خود که همان بازاریابی می‌باشد نائل می‌آید، زیرا مشتری با ایجاد‌تراکنش با بانک مزبور و در صورت رضایت از ارائه خدمات آن، ممکن است این بانک را به عنوان بانک اول خود در جریان تبادلات مالی انتخاب نماید.
کاهش ریسک ناشی از مطالبات معوق
امروزه مطالبات معوق به عنوان مانعی در جریان اعطای تسهیلات مطرح می‌باشد. در واقع برای برنامه‌ریزی‌های آتی بانک نوعی
سرعت گیر تلقی می‌شود. اعطای تسهیلات در قالب کارت اعتباری، طرحی برای گسترش دامنه تخصیص اعتبارات می‌باشد و در صورتی که از ابتدا نوعی ضمانت اجرایی قوی برای تادیه تعهدات در نظر گرفته نشود، به زودی برای بانک مشکلی به مثابه مطالبات معوق رقم خواهد زد، چه بسا این بار دامنه ایجاد شرایط عدم کارآیی منابع بیشتر گردد؛ بنابراین بانک باید قوانین مطروحه ابتدایی را به نحو سخت‌تری اعمال نماید.
البته بسیاری بر این اعتقادند که با توجه به رقابت شدید میان بانک‌ها در ارائه خدمات و ابزارهای نوین، مشتری به محض مواجه شدن با شرایط سخت در یک بانک، به سراغ بانک دیگر رفته و لذا با این رویه ما مشتریانی را از دست می‌دهیم. در جواب این موضوع می‌توان اینگونه استدلال نمود که بسیاری از مشتریان علی‌الخصوص آن‌هایی که در اکثر مواقع به تعهدات خود به موقع عمل می‌کنند حاضرند خدماتی را هر چند با شرایط دشوارتر به دست آورند و از طرفی اگر بانک بخواهد شرایط را به نحوی آسان برقرار نماید که تعداد مشتریان این ابزار اعتباری بیشتر شود به بهای اینکه ریسک آن افزایش و بخش اعظمی‌ از منابع آن به مطالبات تبدیل گردد، این شرایط آینده نگران‌کننده‌تری نسبت به از دست دادن مشتری دارد. با در نظر گرفتن این مورد که بانک می‌تواند نوعی خدمات انگیزشی را در کنار ابزار جدید ارائه نماید و مشتری که پایبند به تادیه تعهداتش می‌باشد و از نگاه بانک یک مشتری کلیدی تلقی می‌گردد، از وجود ضمانت اجرایی قوی نمی‌هراسد و بالعکس توجه ویژه‌ای به خدمات ارائه شده دارد.
با توجه به موارد مطروحه، بانک می‌تواند مشتریان را بر اساس سابقه قبلی اعم از تاخیر در تادیه اقساط و یا... طبقه بندی نموده و از هر گروه وثیقه‌ای متناسب با ریسک آن دریافت نماید. البته اکثر این وثایق را با قابلیت نقدشوندگی زیاد دریافت دارد تا در صورت ایجاد کوچکترین کاستی از سوی مشتری، بانک با کمترین هزینه و در اقل زمان منابع خود را دریافت نماید. در کنار این مورد سرعت ارائه خدمات از سوی بانک بسیار موثر است؛ بنابراین بانک باید روندی را تدارک ببیند تا مشتری با توجه به وثیقه اعطایی، زمان دریافت این ابزار اعتباری را در نظر بگیرد. مثلا با داشتن وثیقه نقدی یا سپرده بلندمدت در همان روز این کارت را دریافت نماید و در صورت ارائه وثیقه ملکی نیز زمان زیادی برای بررسی تلف نشود.
بانک متصدی، نهاد مورد نظر پشتیبان
بازاریابی بانکی می‌تواند عرصه‌های مستعد و مورد نیاز را در راستای ارائه این ابزار اعتباری شناسایی نماید. مثلا دانشجویان، قشری هستند که توانایی خرید کالایی گران مانند کامپیوتر را به صورت نقدی و یکجا ندارند، بنابراین بانک می‌تواند به پشتوانه دانشگاه و در صورت ضمانت دانشگاه مربوطه به دانشجویان آن دانشگاه، تسهیلات خرید رایانه یا.... را در قالب کارت اعتباری ارائه نماید. ارائه این تسهیلات از سوی بانک و به دانشجویان منوط به داشتن حساب دانشگاه نزد بانک مزبور و دانشگاه نیز می‌تواند تسویه حساب و ارائه مدرک را منوط به تسویه مبلغ کارت اعتباری نماید. با این جریان ریسک حاصل از اعطای تسهیلات بانکی به میزان فراوانی کاهش می‌یابد. از طرفی بانک می‌تواند این مشتریان را که به احتمال زیاد از متصدیان مالی در آینده هستند به مشتریان دائمی‌تبدیل نماید، برای مثال در صورتی که یک دانشجو و در تادیه تعهداتش برای چند دوره به موقع عمل نماید برای دوره‌های آتی و بدون ضمان دانشگاه و با ارائه وثیقه درخواستی بانک، از این خدمات استفاده نماید با این عمل بانک اولا مشتری خوب و متعهد را انتخاب و از طرفی شاید نوعی مشتری پلاتینیومی‌ آینده را شناسایی کرده باشد.
فرد دارنده کارت اعتباری باید بتواند از این کارت به آسان‌ترین و سریع‌ترین روش استفاده نماید.
از جمله خدماتی که می‌تواند در یک کارت اعتباری تعبیه گردد، امکان دریافت و پرداخت حواله می‌باشد در این حالت فرد دارنده کارت باید بتواند تا مبلغ سقف اعتباری خود را به سایر حساب‌ها یا سایر کارت‌های اعتباری حواله بزند. همچنین بانک می‌تواند این خدمت را نیز ایجاد نماید که دارنده کارت اعتباری غیر قابل شارژ نیز بتواند به کارت اعتباری قابل شارژ حواله بزند با این کار وظیفه اصلی کارت اعتباری که تسهیل دریافت و پرداخت و انتقال وجوه می‌باشد به صورت کامل محقق می‌گردد.
کارت اعتباری ضامن کارت اعتباری
بانک می‌تواند کارت‌های اعتباری را ضامن هم قرار دهد، به این صورت که اگر کارت‌های اعتباری با ارزش‌های گوناگون بنا به رنگ‌های تخصیص یافته تهیه نماید، هر کارت اعتباری بتواند ضامن کارت اعتباری درجه پایین‌تر از خود باشد، مثلا اگر سه نوع کارت با اعتبار بالا، متوسط و پایین در نظر گرفته شود فردی که می‌خواهد کارت اعتباری با اعتبار متوسط را دریافت نماید، یک یا دو فرد دارنده کارت اعتباری با اعتباری بالا را ضامن قرار دهد و...
با این عمل دارندگان کارت اعتباری همان بانک نسبت به سایر بانک‌ها در اولویت می‌باشند، زیرا در صورت کوچکترین کوتاهی از جانب دارنده کارت، بانک می‌تواند مبلغ فوق را از حساب کارت‌های اعتباری ضامنین برداشت نماید و از آنجا که مشتریان با اعتباری بالاتر، ریسک کمتری و اعتبار بیشتری دارند، لذا در جریان ضمانت، کاهش ریسک خود را به افراد با اعتبار پایین‌تر انتقال داده و از این رو بهره‌وری ناشی از اعطای منابع به این بخش را از طریق کاهش ریسک معوق شدن، افزایش می‌دهد.
یک کارت با قابلیت دریافت تمامی‌بسته‌ها
بانک می‌تواند به جای اینکه هر روز یک بسته جدید را در قالب یک کارت اعطا نماید یک کارت را با قابلیت‌های متفاوت قرار دهد که در صورت گذاشتن در پایانه، خدمات و ابزارهای مختلف را در قالب منو‌های متفاوت نشان دهد با این کار نه تنها توانایی مدیریت حساب‌های مختلف برای مشتری به شیوه آسان‌تری فراهم می‌گردد؛ بلکه توانایی بررسی و امکان مشاوره بانک به مشتری نیز به نحوی موثر‌تر ایجاد می‌شود؛ لذا در مجموع کارآیی سیستم در نتیجه افزایش کارآیی کاربران آن به نحوی مطلوب‌تر فراهم می‌گردد.
صورت حساب همیشگی و مورد دسترس
امروزه تلفن همراه به عنوان فراگیر‌ترین وسیله ارتباطی معرفی شده که مورد دسترس تمامی ‌افراد می‌باشد. امروزه و با وجود مشغله‌های فراوان کاری، فراموش کردن برخی موارد امری بسیار عادی و همه‌گیر می‌باشد. لذا یادآوری کردن در بسیاری موارد علی‌الخصوص در مورد تادیه تعهدات بسیار اثر بخش می‌باشد. لذا پیشنهاد می‌گردد که صورتحساب مشتریان به صورت پیامک و به صورت یک روز درمیان از زمان انتهای مدت تسویه برای مشتری ارسال شود تا وی نسبت به پرداخت آن اقدام گردد.
***
کارت‌های اعتباری در انجام پرداخت‌های الکترونیکی و به تبع آن تجارت الکترونیکی از نقش عمده‌ای برخوردار است. شاید به این دلیل که روش‌های کارتی پرداخت بطور کلی پذیرش بیشتری داشته و نقش مشوق قوی‌تری نیز در توسعه تجارت الکترونیکی بازی می‌کند؛ بنابراین سیستم بانکی با توجهی بیش از گذشته به این ابزار می‌تواند گام‌های بلندی در راستای تحقق هر چه بیشتر بانکداری الکترونیک بردارد.
کارشناس بانک ملت
آدرس پست الکترونیک:nafisehsafdari@yahoo.com