مهدی گشادرو*

تالمات روحی ناشی از جان باختن بیش از ۱۶۰ نفر از هموطنانمان در سانحه سقوط هواپیمای مسافری در حوالی قزوین، چنان است که در نگاه اول، سخن گفتن از عواقب مادی این حادثه، امری ناپسند به نظر می‌رسد. با وجود این، نمی‌توان این واقعیت را نادیده گرفت که این عواقب مادی در کوتاه مدت و بلندمدت دامنگیر جامعه خواهد شد. شاید برجسته‌ترین این عواقب، از دست دادن سرمایه انسانی ارزشمندی باشد که در صورت رخ ندادن این سانحه، می‌توانست سال‌های متمادی در اقتصاد کشور ارزش افزوده ایجاد کند.

در پی وقوع هر سانحه هوایی، پرسشی که به ذهن بسیاری از هموطنان می‌رسد بحث چگونگی جبران خسارت وارده به سرنشینان هواپیما و اموال آنان است. در این نوشته، برای آگاهی کلی هموطنان، مطالب زیر بیان می‌شود:

۱. هر هواپیمای مسافری، به دلیل پیامدهای مالی سنگین سانحه هوایی محتمل برای شرکت هوایی دارنده یا اجاره‌کننده هواپیما، از پوشش بیمه‌ای جامعی برخوردار است. یک بخش مهم این پوشش، بیمه مسوولیت قانونی شرکت هوایی در قبال خسارت بدنی سرنشینان هواپیما، اعم از خدمه و مسافران است. در حقوق ایران، کم و کیف مسوولیت شرکت هوایی در قبال این خسارت، مشابه مسوولیت دارنده وسیله نقلیه موتوری زمینی در قبال خسارت بدنی سرنشینان خود است. خوانندگان کمابیش می‌دانند که این حد مسوولیت بر اساس قانون مجازات اسلامی به پرداخت ارزش دیه کامل در صورت فوت هر سرنشین محدود می‌شود.

۲. در پی وقوع هر حادثه‌ای که منجر به ایراد خسارت بدنی به سرنشینان هر نوع وسیله نقلیه از جمله هواپیما می‌شود ایفای تعهد بیمه‌گر مشروط بر این است که فرآیند و تشریفات قانونی اعلام خسارت و به عبارت دیگر، فرآیند شکایت زیان دیدگان از مقصر حادثه، از جمله، صدور رای دادگاه مبنی بر وظیفه مقصر حادثه به جبران مالی خسارت بدنی حادثه‌دیدگان طی شود. این امر در مورد، سوانح هوایی برای هواپیماهای مسافری نیز مصداق دارد، با وجود این در اغلب موارد، از جمله حادثه سقوط توپولف، شرکت هوایی کاسپین بیمه‌گران ایرانی به نشانی همدردی با سانحه دیدگان، به سرعت خسارت بدنی وارد شده را بدون الزام ایشان به طی فرآیند مذکور بررسی کرده و پرداخت می‌نمایند.

۳. در مورد خسارت بدنی مسافران، این مطلب گفتنی است که چه بسا برخی از سرنشینان دارای پوشش‌های دیگر مانند بیمه عمر یا حادثه بوده باشند. برای مثال، آن دسته از سرنشینان هواپیما که کارمند دولت بوده‌اند تحت پوشش بیمه عمر و حادثه گروهی کارکنان دولت قرار داشته‌اند. بازماندگان آنها گذشته از غرامت دریافتی بابت بیمه‌نامه‌های مزبور، با احراز مسوولیت شرکت هواپیمایی، از محل خسارات پرداختی شرکت‌های بیمه بابت این بیمه‌نامه، نیز خسارت دریافت می‌نمایند.

۴. در صورت وقوع سانحه هوایی، شرکت‌های هواپیمایی بر اساس مقررات و کنوانسیون‌های بین‌المللی در مقابل زیان‌های وارده به بار (توشه) همراه مسافر تا مبلغ معینی مسوولیت دارند. در این خصوص، شرکت بیمه در ازای ۲۰ کیلوگرم بار مجاز همراه مسافر مبلغ ۴میلیون ریال خسارت پرداخت می‌نماید. شرکت هوایی در مقابل پول نقد همراه مسافران هیچ گونه مسوولیت مستقیم ندارد. در کشورهای پیشرفته در امر بیمه، مسافران می‌توانند با خریدن بیمه نامه مسافرتی جامع (Travel Insurance) بخشی از اموال همراه خود در سفر به ویژه اموال نقد را تا مبلغ معینی تحت پوشش قرار دهند.

۵. شرکت هوایی علاوه بر مسوولیت در قبال خسارت بدنی و مالی سرنشینان هواپیما، در قبال خسارت دیگر اشخاص ثالث به علت سانحه هواپیما مسوولیت دارد. اینگونه اشخاص ثالث برای مثال، ممکن است صاحبان املاک مسکونی یا تجاری باشند که به علت سقوط هواپیما روی این املاک خسارت می‌بینند یا در چنین سانحه‌ای برخی اشخاص دچار آسیب بدنی می‌شوند.

* کارشناس بیمه