علی جعفرزاده *

در این مقاله سعی می‌شود که با یک مقدمه کوتاه در رابطه با اهمیت فعالیت بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران در صنعت بیمه، مهمترین چالش‌های رو‌درروی بیمه مرکزی ایران با توجه به شرایط فعلی صنعت بیمه، فعالیت شرکت‌های بیمه خصوصی و شروع روند آزادسازی تعرفه‌ها، مورد بررسی قرار گیرد.

درپی گسترش صنعت بیمه در کشور، فعالیت شرکت‌های بیمه خصوصی و نمایندگی‌های شرکت‌های بیمه خارجی، در سال ۱۳۵۰ بیمه مرکزی ایران به منظور نظارت بر امر بیمه گری در کشور تاسیس شد. در مقایسه با ۳۸سال گذشته شاهد گسترش روز افزون نیازهای بیمه‌ای بوده و در شرایط کنونی به دلیل اهمیت وجود بیمه در بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی، اکثریت صنایع فعال در بخش دولتی و خصوصی، صاحبان حرف و مشاغل آزاد و خانواده‌ها حداقل با یکی از رشته‌های بیمه ای در ارتباط هستند، بنابراین با توجه به واقعیت‌های فوق، فعالیت شرکت‌های بیمه خصوصی، لزوم توسعه رقابت واقعی بین شرکت‌های بیمه با آزاد سازی تعرفه‌ها و... در مقایسه با ۳۸ سال گذشته نیاز به تقویت نهاد نظارتی صنعت بیمه بیش از پیش احساس شده و با توجه به ماهیت فعالیت‌های بیمه‌ای افزایش توانمندی‌های قانونی نهاد نظارتی نقش مهمی در توسعه پایدار صنعت بیمه دارد.

۱ - بر اساس تصمیمات اتخاذ شده از طرف تدوین کنندگان سیاست‌های کلی نظام در اصل ۴۴ قانون اساسی، یکی از مهمترین تحولات اصلی صنعت بیمه طی سال‌های آینده واگذاری شرکت‌های بیمه آسیا، البرزو دانا به بخش‌خصوصی می‌باشد. با خصوصی‌سازی این شرکت‌ها بیمه ایران تنها شرکت بیمه‌ای خواهد بود که در صنعت بیمه فعالیت خواهد داشت، بنابراین یکی از مهمترین چالش‌های رودرروی بیمه مرکزی ایران، موضوع نظارت برصنعتی است که در آن یک شرکت بیمه دولتی بزرگ و با سابقه در کنار دیگر شرکت‌های بیمه خصوصی فعالیت خواهد داشت، بنابراین بهتر است که بیمه مرکزی ایران به منظور جلوگیری از بروز انحصار از طرف یک شرکت بیمه دولتی و کمک به گسترش رقابت واقعی در بین شرکت‌های بیمه خصوصی با توجه به شروع آزادسازی تعرفه‌ها، از هم اکنون به فکر این موضوع بوده و با توجه به تجربیات دیگر کشورها و بررسی‌های کارشناسی، راهکارهای نظارت قوی و کارا در این شرایط را بررسی نماید.

۲ - مقایسه ارکان تشکیل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران، نشان دهنده این واقعیت است که تا حدودی اهمیت و استقلال بانک مرکزی در مقایسه با بیمه مرکزی ایران بیشتر مد نظرقانون گذار بوده است. شکی نیست که بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نقش مهمی در بخش سیاست‌های پولی و مالی داشته و اهمیت بالایی در اقتصاد کشور دارد. از طرف دیگر بررسی سهم بالای صنعت بیمه در اقتصاد کشورهای پیشرفته و فراتر از آن اهمیت صنعت بیمه در سطح خرد و کلان و ضرورت نفوذ بیمه در بین اقشار مختلف مردم و صنایع کشور و نقش بیمه در مدیریت ریسک‌های مختلف نشان دهنده این واقعیت است که امر بیمه نیز از اهمیت بالایی برخوردار بوده و تقویت جایگاه قانونی بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران، نقش مهمی در توسعه صنعت بیمه دارد. متاسفانه بررسی قوانین حاکم بر بخش بیمه نشان دهنده این واقعیت است که در برخی مواقع به جایگاه واقعی بیمه مرکزی ایران توجه نشده است؛ بنابراین در شرایط فعلی حتما باید کلیه دست‌اندرکاران صنعت بیمه همگام با مسوولین بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران با یک بررسی علمی و کارشناسی، اهمیت تقویت نهاد نظارتی کارا و مستقل را به مسوولین کشور گوشزد فرمایند. شکی نیست که در شرایط فعلی تنها در سایه وجود یک نهاد نظارتی کارا و مستقل می‌توان به توسعه واقعی این بخش و برنامه‌های پیشروی آن از جمله فرمان ده ماده‌ای ریاست جمهوری امیدوار بود.

۳ -در طی سال‌های گذشته، گام‌های مهمی در صنعت بیمه برداشته شده است که لازمه به نتیجه رسیدن آن و جلوگیری از بروز هر نوع رقابت ناسالم در صنعت بیمه افزایش دقت عمل و اعمال سیاست‌های نظارتی متناسب با شرایط بازار از طرف بیمه مرکزی ایران می‌باشد. یکی از مهمترین تحولات صنعت بیمه در سال‌های اخیر، شروع فعالیت شرکت‌های بیمه خصوصی و در راستای این سیاست شروع روند آزادسازی تعرفه‌ها و حرکت به سمت نظارت مالی می‌باشد. با آزاد سازی تعرفه‌ها اهمیت و نقش نظارتی بیمه مرکزی ایران افزایش یافته و به جای درگیری با مسائل جزئی در رابطه با نظارت‌های تعرفه‌ای، با مسائل مهمی که با سرنوشت صنعت بیمه در کشور ارتباط دارد، مواجه خواهد بود. یکی از چالش‌های اساسی بیمه مرکزی ایران در رابطه با این موضوع بوده و حتما باید بیمه مرکزی ایران، ضمن انجام بررسی‌های علمی و کاربردی ابزارهای نظارتی خود را با توجه به شرایط بازار تقویت نماید.

در کشورهای پیشرفته موضوع آزادسازی نرخ‌ها و نظارت بر عملکرد شرکت‌های بیمه با تحولات صنعت بیمه در این کشورها تغییر یافته و تابعی از درجه توسعه یافتگی آن می‌باشد. پس از تصویب قانون تاسیس بیمه مرکزی ایران از سوی مجلسین سابق در خرداد سال ۱۳۵۰، شرکت‌های بیمه ملزم به رعایت آیین نامه‌ها و مقررات تهیه شده از سوی بیمه مرکزی ایران با تصویب شورای عالی بیمه می‌باشند و طبق تعرفه‌های اعلام شده به امور بیمه‌گری می‌پردازند. در واقع از تاریخ تصویب این قانون تاکنون تمامی فعالیت‌های شرکت‌های بیمه و امور بیمه گری تحت نظارت بیمه مرکزی ایران بوده است. در شرایط فعلی با توجه به فعالیت ۱۶ شرکت بیمه خصوصی و تصویب واگذاری سه شرکت بیمه آسیا، البرز و دانا به بخش خصوصی و پذیرش ایران به عنوان عضو ناظر سازمان تجارت جهانی (WTO) و احتمال حضور شرکت‌های بیمه خارجی در کشور، باید به منظور افزایش رقابت پذیری شرکت‌های بیمه، موضوع آزادسازی نرخ‌ها و توجه بیشتر به نظارت مالی را جدی گرفته، ولی حتما باید به منظور مدیریت بهینه، ریسک‌های ناشی از تغییر نظارت تعرفه‌ای و حرکت به سمت آزادسازی تعرفه‌ها و به تبع آن تقویت نظارت مالی همانند سایر کشور‌ها، این مراحل را به‌صورت تدریجی و متناسب با توسعه صنعت بیمه انجام داد. طبیعتا آزادسازی یکباره تعرفه‌های بیمه، به دلیل آماده نبودن ساختارهای زیربنایی موجود می‌تواند باعث بروز بحران در صنعت بیمه شود. از جمله مهمترین چالش‌های رودرروی بیمه مرکزی ایران در این راستا، الزام افزایش شفافیت و تعریف استانداردهای متناسب با نظارت مالی در صورت‌های مالی شرکت‌های بیمه، ایجاد تحول در سیستم‌های نظارتی در مقایسه با سیستم‌های سنتی، تدوین و استقرار نظام جامع اطلاعاتی در صنعت بیمه کشور و آموزش و تقویت نیروی انسانی فعال در بخش بیمه به عنوان اصلی‌ترین عامل توسعه می‌باشد.

۴ - بیمه شخص ثالث همیشه به عنوان یکی از محورهای اصلی مباحث صنعت بیمه بوده و تغییر و تحولات آن وقت زیادی از صنعت بیمه گرفته است، بنابراین اصلاح ساختاری مشکل بیمه شخص ثالث نیز از اولویت بالایی برخوردار می‌باشد. در رابطه با این رشته حتما باید بیمه مرکزی ایران تلاش کند که ضمن توجیه برخی از مسوولین، ماهیت این رشته را تشریح کرده و فرق بین بیمه‌های بازرگانی و بیمه‌های اجتماعی را به آنها توضیح دهد. معضل افزایش تصادفات و ضایعات ناشی از آن یک مشکل ملی بوده و رفع تمامی مشکلات آن از طریق بیمه‌های بازرگانی امکان پذیر نیست.

۵ - یکی دیگر از عمده‌ترین مشکلات صنعت بیمه ناشی از تصمیمات و سیاست‌هایی است که در کانون‌هایی خارج از حوزه بیمه اتخاذ و به این صنعت تحمیل می‌شود. بیمه مرکزی ایران و شرکت‌های بیمه باید تلاش کنند که دید مسوولان نسبت به بیمه‌های بازرگانی اصلاح شود تا از تصویب برخی قوانین و مقرراتی که مانع فعالیت بیمه‌های بازرگانی است، جلوگیری شود‌. به عنوان مثال مواردی از جمله تکلیف شرکت‌های بیمه جهت واریز ۱۰‌درصد از حق بیمه شخص ثالث به حساب درآمدهای عمومی هیچ‌گونه پشتوانه علمی ندارد. دریافت این مبلغ با هیچ‌یک از انواع مالیات‌هایی که دولت ممکن است از صنعت بیمه دریافت کند از جمله مالیات بر مصرف و مالیات درآمد همخوانی ندارد‌.

۶ - تسریع در روند خصوصی سازی شرکت‌های بیمه دولتی نقش مهمی در رسیدن به اهداف خصوصی سازی درصنعت بیمه دارد. تا زمانی که شرکت‌های بیمه دولتی به مفهوم واقعی خصوصی نشوند، این شرکت‌ها با استفاده از امکانات بخش دولتی روال عادی و روزمره خودشان را ادامه خواهند داد. بهتر است که این شرکت‌ها در اولین فرصت به بخش خصوصی واگذار شود تا این شرکت‌ها با جدیت بیشتر در خصوص شناخت‌ بیمه‌گذاران و ارائه سرویس دهی مطلوب قدم برداشته و جایگاهشان را ارتقا دهند.

۷ -درشرایط کنونی تقویت بازار بیمه به عنوان یکی از ابزارهای مهم بازارهای پولی و مالی از اهمیت بالایی برخوردار است. چرا مردم به عنوان مثال خرید مسکن را براى پس‌انداز انتخاب می‌کنند؟ علت این است که مردم عقلایی عمل کرده و کاری به سیاست‌های دولت نداشته و در صدد حداکثر کردن منافع و حفظ قدرت خرید خود در شرایطی هستند که ممکن است حتی در یک سال تورم صد‌درصدی را تجربه کنند. براى تشویق مردم به منظور سرمایه‌گذاری در بخش‌های مولد حتما باید بازارهای پولی و مالی تقویت شوند و یکی از مهم‌ترین این بازارها صنعت بیمه می‌باشد. اگر محصولات ارائه شده از طرف شرکت‌های بیمه متناسب با شرایط اقتصادی کشور باشد، اکثریت افراد به خرید محصولات بیمه ای تمایل خواهندداشت. به عنوان مثال اگر در بخش بیمه‌های زندگی، بیمه‌نامه‌های عمر و پس اندازی متناسب با شرایط اقتصادی کشور تنظیم شود، حتما تقاضای خرید در این بخش زیاد شده و سهم این رشته در پرتفوی صنعت بیمه افزایش خواهد یافت.

۸ - موضوع ارزیابی خسارت و پرداخت خسارت واقعی به بیمه‌گذاران زیاندیده یکی از حساس‌ترین بخش‌های یک فعالیت بیمه‌ای می‌باشد که اصلاح آن نقش مهمی در افزایش رضایت بیمه‌گذاران و نهایتا گسترش فرهنگ بیمه دارد. بیمه مرکزی ایران می‌تواند نقش مهمی در راستای ساماندهی و گسترش فعالیت این نوع موسسات داشته باشد.

۹ - طراحی معیارهای مناسب با استانداردهای جهانی در رابطه با رتبه‌بندی شرکت‌های بیمه همیشه دارای اهمیت بوده و امروزه با فعالیت بخش خصوصی در صنعت بیمه اهمیت آن بیشترشده و نیاز به بررسی بیشتر در این زمینه را از طرف نهاد نظارتی بیشتر کرده است.

۱۰ - همانطوری که اکثریت دست‌اندرکاران صنعت بیمه اذعان دارند، همیشه کمیته امور فنی در بیمه مرکزی ایران از اهمیت بالایی در پاسخگویی به استعلام شرکت‌های بیمه، کمک به ایجاد وحدت رویه در اجرای مصوبات بیمه‌ای و جلوگیری از برداشت‌های مختلف از آیین نامه‌های بیمه‌ای داشته است.

خوشبختانه با شروع روند آزادسازی تعرفه‌ها، کمیته فنی می‌تواند به جای درگیری با یکسری مسائل جزئی، در رابطه با معضلات اصلی صنعت بیمه تمرکز داشته و اقدام به ارائه مشورت‌های فنی به شرکت‌های بیمه و تصمیم‌گیران عالی‌رتبه صنعت بیمه نماید. در شرایط فعلی با توجه به گسترش فعالیت‌های بیمه‌ای و شروع تحولات جدید در صنعت بیمه توجه ویژه به جایگاه کمیته امور فنی در بیمه مرکزی ایران بیش از پیش احساس می‌شود. بیمه مرکزی ایران می‌تواند باتقویت این واحد هم از نظر نیروی انسانی و هم از نظر جایگاه سازمانی، شرایطی را فراهم کند که همواره این کمیته به عنوان مرجعی برای اظهارنظر در مواردی باشد که امکان رسیدن به وحدت رویه در دیگر بخش‌های تصمیم گیر میسر نبوده است.

بررسی تجربیات کشور استرالیا در رابطه با استفاده از سیستم‌های نظارت مالی در صنعت بیمه این کشور جالب توجه می‌باشد که سعی می‌شود در مقالات بعدی مورد بررسی قرار گیرد.

*کارشناس بیمه